با تخریب گفتمان علمی، توسعه و پیشرفت جامعه به تاخیر می‌افتد
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا به نقل از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی، خسرو قبادی، سرپرست این پژوهشگاه درباره فرهنگ دانشگاهی گفت: «تعریف مفاهیم در علوم انسانی تعریف منطقی (دارای جنس و فصل) نیست بلکه تعاریف نظری است. یعنی رویکردهای مختلف در تعریف موثر است. بنابراین بسته به انتخاب رویکرد نسبت به "فرهنگ" و "دانشگاه" تعاریف متفاوتی از فرهنگ دانشگاهی می‌توان ارائه کرد. منظور از فرهنگ دانشگاهی، فرهنگی است که به تقویت گفتمان علم در دانشگاه‌ها و بالتبع در جامعه کمک کند. فرهنگ دانشگاهی آن مجموعه از باورها، نگرش‌ها، بینش‌ها، منش‌ها، روش‌ها و رفتارهایی است که در قالب‌های مختلف حقوقی، مقرراتی، مالی، انضباطی، برنامه‌ریزی (آموزشی، درسی و...) به تقویت گفتمان علم که هسته و اساس فرهنگ دانشگاهی است کمک کند. مناسبات و رفتارهای علمی را در دانشگاه بسط و تعمیق دهد.»
قبادی به نقش و جایگاه فرهنگ دانشگاهی در فرایند توسعه درون‌زای کشور اشاره کرد و گفت: «توسعه جوامع به توسعه دانشگاه‌هایشان وابسته است. به لحاظ تجربی، در هر کشور که دانشگاه‌ها توسعه پیدا کرد، آن کشور توسعه پیداکرده است و بالعکس. جامعه توسعه‌نیافته از دانشگاه‌های توسعه‌یافته برخوردار نیست. اگر دانشگاه‌های کشور توسعه پیدا کنند، چون توسعه در تعامل با جامعه اتفاق می‌افتد، لزوما درون‌زا خواهد بود. تجارب و سوابق کشورهای مختلف از توسعه در دانشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این تجارب مختلف خود گویای وضعیت‌های متفاوت کشورها در گذرگاه‌های توسعه است و سنت‌های بومی توسعه را روشن می‌سازند. علم و علم توسعه به خوبی به ما رسانده است که برنامه‌های توسعه متناسب با فرهنگ جوامع است و نسخه‌های واحدی (یا خطی) در این مسیر وجود ندارد.»
او به جایگاه فرهنگ دانشگاهی در نهادینه شدن گفتمان علم اشاره کرد و افزود: «به نظر من هسته اساسی فرهنگ دانشگاهی و ستون خیمه دانشگاه "علم" است. هر حرکتی که بخواهد منجر به تضعیف این ستون شود، در واقع بر سر شاخ نشستن و بن بریدن است. برجستگی علمی در دانشگاه‌ها باید همواره تقویت شود. اگر فرهنگ دانشگاهی به معنای نگرش، بینش، منش و رفتار علمی در جای جای فضای دانشگاهی تقویت شود و حاکمیت یابد، خود ترجمان نهادینه‌شدن گفتمان علم در دانشگاه و جامعه است. به عبارت دیگر تقویت فرهنگ دانشگاهی یعنی تقویت فرهنگ علمی.»
قبادی گفت: «اگر همه رشته‌ها در تقویت فرهنگ دانشگاهی همراه با علوم انسانی باشند (که عهده‌دار تبیین مبانی نظری و تئوریک تقویت گفتمان علم در دانشگاه‌ها است) فضای گفتمان علم تقویت می‌شود. رشته‌های دیگر دانشگاه‌ها، هم باید بر یافته‌های علمی خود و حاکم‌شدن آن در فضای عمومی کشور، مصر باشند و هم زمینه‌ها و بسترهای تقویت این گفتمان را که در علوم انسانی مطرح می‌شوند، فراهم کنند.»
او راهکارهایی برای تحکیم گفتمان علم در جامعه پیشنهاد داد و گفت: «اول باید درباره تحکیم گفتمان علم در جامعه‌مان بیاندیشیم. گفتمان‌های رقیب گفتمان علم در جامعه ما عبارتند از گفتمان قدرت، گفتمان ثروت و گفتمان ایدئولوژیک. گفتمان قدرت اصولا درصدد است تا علم توجیه‌گر وضع موجود باشد و انتقاد از وضع موجود را عمدتا برنمی‌تابد. گفتمان ثروت، می‌کوشد علم در خدمت قدرت اقتصادی و افزایش تولید ثروت باشد بنابراین با حمایت از علومی که بازار اقتصادی بالاتر و بهتری دارند، عرصه و انگیزه برای علومی که با بازار فاصله بیشتری دارند کم می‌شود. حال آنکه همین علوم سرمایه علوم دیگر واقع می‌شوند و علوم بازار، خود مصرف‌کننده علوم نظری هستند. به عبارت دیگر با قدرت‌یافتن و تسلط گفتمان ثروت، علم در خدمت ثروت قرار می‌گیرد و جهت‌گیری‌های علمی عوض می‌شود و برخی رشته‌ها تقویت و سوگیری‌ها به تدریج در علم نمودار می‌شود. از طرف دیگر هم ثروت می‌تواند به گفتمان علم ضربه بزند و آن اینکه دانشگاه‌ها به دلیل کاهش اعتبارات آموزشی و گسترش بی‌رویه ساختارها به خاطر درآمدهای اقتصادی، از استاندارهای علمی فاصله بگیرند و اندک اندک قدرت اقتصادی و پول جایگزین سواد علمی شود که این هم خود به خود به تضعیف گفتمان علم در جامعه می‌انجامد.»
سرپرست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: «گفتمان ایدئولوژیک زمانی رقیب گفتمان علم و مانع تحکیم آن به حساب می‌آید، که پایبندی و تعصب به گزاره‌های ایدئولوژیک هم‌پایه یا بالاتر از پایبندی و تعصب به یک گزاره علمی در جامعه شود. فرضا دو نفر که یکی از پایگاه ایدئولوژیک و نفر دیگر از پایگاه علم، از موضوعی دفاع یا آن را رد می‌کنند، اگر به یک میزان در جامعه ارزش داشته باشند یا آن کسی که از موضعی علمی دفاع یا رد می‌کند، ارزش کمتری داشته باشد، گفتمان علم تفوق ندارد چه رسد به اینکه آن دو نفر در موضوعی اختلاف داشته باشند و یکی بر صدر بنشیند و آن دیگری طرد شود.»
قبادی گفت: «نسبت گفتمان علم و ایدئولوژیک به یکدیگر مانند آن دو گفتمان دیگر می‌تواند تایید کننده، خنثی و تکذیب‌کننده باشند، در هر یک از سه وضع مورد اشاره، در صورتی که گفتمان علمی تخریب شود، به ضرر جامعه است و توسعه و پیشرفت به تاخیر می‌افتد.»
انتهای پیام/