مهندس سوسیالیست، بزرگترین سازمان جهان را چگونه رهبری می‌کند؟

به گزارش خبرنگار گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، آنتونیو گوترش دیروز با رأی همگی 193 عضو مجمع عمومی سازمان ملل متحد و با تأیید قبلی شورای امنیت به عنوان نهمین دبیر کل سازمان ملل متحد برگزیده شد.

انتخاب گوترش در حالی صورت گرفت که تلاش برای انتخاب یک زن به عنوان دبیرکل سازمان ملل متحد از ابتدا بر رأی‌گیری‌های داخلی ملل متحد سایه افکنده بود.

با این وجود او در اظهارات خود سرسختانه به تناسب جنسیتی در سازمان ملل متحد تأکید داشته است و این انتظار گسترده وجود دارد که گوترش یک زن را به عنوان معاون خود انتخاب کند.

گوترش در سال 1949 در لیسبون به دنیا آمد. او در سال 1965 تحصیلات دوره متوسطه را به پایان برد و وارد دانشگاه شد. در تمام طول دوران دانش آموزی‌اش، به عنوان یک دانش آموز ممتاز شناخته می‌شد. در دانشگاه، در رشته مهندسی الکترونیک تحصیل کرد و همزمان با پایان تحصیلاتش در سال 1971 به عنوان استادیار در دانشگاه مشغول به فعالیت شد.

به این ترتیب، وی اولین مهندسی است که به عنوان دبیر کل ملل متحد انتخاب می‌شود. تریگوه لی و داگ هامر شولد، اولین و دومین دبیر کل ملل متحد در رشته حقوق تحصیل کرده بودند. اوتانت، سومین دبیر کل سازمان ملل متحد، تاریخ‌دان بود. کورت والدهایم، خاویر پرز دکوئیار و پتروس پتروس غالی، چهارمین، پنجمین و ششمین دبیر کل‌های ملل متحد همگی حقوق‌دان بودند. کوفی عنان هفتمین دبیر کل ملل متحد، درس اقتصاد و روابط بین‌الملل خوانده بود و سرانجام بان‌کی‌مون نیز در روابط بین الملل و مدیریت تحصیلات دانشگاهی داشت.

به هر حال پیشه دانشگاهی گوترش چندان برای او جذابیتی نداشت و به همین دلیل خیلی زود وارد عرصه سیاست شد و به سرعت نیز در آنجا رشد کرد.

گوترش در سال 1974 ( همان سالی که 5 دهه دیکتاتوری در پرتغال پایان یافت) به حزب سوسیالیست پیوست و به سرعت تبدیل به یک سیاستمدار کامل شد. او در سال 1992 به عنوان دبیر کل حزب سوسیالیست پرتغال انتخاب و سه سال بعد با پیروزی این حزب در انتخابات پارلمانی، گوترش به عنوان نخست وزیر جدید کشورش معرفی شد.

چهارسال بعد، مجددا حزب او در انتخابات پارلمانی پیروز شد و گوترش برای دومین بار لقب نخست وزیری را به دوش کشید اما این بار اوضاع به خوبی بار نخست نبود. در حالی که در دوره اول، رشد کم نظیر اقتصادی پرتغال، وی را به یک سیاستمدار بسیار محبوب تبدیل کرده بود اما در دوم، بالاگرفتن نزاع های درون حزبی از یک سو و کاهش رشد اقتصادی پرتغال کار دست گوترش داد.

با شکست حزب سوسیالیست در انتخابات محلی، مشخص شده بود بخت سیاسی گوترش رو به نزول گرفته است. او بلافاصله از سمت‌اش استعفا داد و از نخست‌وزیری پرتغال کناره‌گیری کرد.

اما این پایان فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی این مرد پرتغالی نبود. گوترش که به زبان‌های پرتغالی،‌ انگلیسی، اسپانیایی و فرانسه مسلط است، پس از دوره نخست‌وزیری، توجه خود را متوجه دیپلماسی جهانی کرد و در سال 2005 کمیسیونر ارشد سازمان ملل متحد در امور پناهجویان شد.

گوترش و امور پناهجویان

مجمع عمومی سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش را در سال 2005 به عنوان مدیر بزرگترین سازمان مربوط به پناهجویان انتخاب کرد. همزمان با انتخاب وی، جهان اسیر بحران طاقت فرسای پناهجویی شده بود.

سیلاب بی پایان جنگ‌های داخلی در آفریقا چند سال بعد به انقلاب‌های عربی رسید. وقوع درگیرهای داخلی در لیبی، عراق و سوریه، شمار پناهجویان دنیا را به نحو بی‌سابقه‌ای رو به فزونی برد.

استراتژی گوترش برای این موضوع کاملا روشن بود. او تلاش داشت تا سرمایه‌های بیشتری از کشورهای ثروتمند برای اسکان پناهجویان دریافت کند و به همین دلیل تبار چپ گرایی او، وی را در مقابل همه دولت‌های راست‌گرای اروپایی قرار می‌دهد که خواستار اجرای سیاست گسترده اخراج پناهجویان بودند.

او سال گذشته در مجله تایمز نوشت که «ما نمی‌توانیم جلوی مردمی را که در حال فرار برای نجات جان خود هستند بگیریم. آنها می‌آیند و آنچه که ما باید انجام دهیم این است که به شکل انسان‌دوستانه از آنها استقبال کنیم.»

گوترش در دورانی که به عنوان کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان فعالیت می‌کرد توانست یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های بشردوستانه را راه اندازی کند به طوری که در پایان دوره او بیش از 10 هزار پرسنل در 126 کشور از 60 میلیون پناهجو، آواره و افراد بدون تابعیت محافظت می‌کردند.

او در دوران کمیسیریای عالی خود در سازمان ملل متحد دو چالش اصلی در امور پناهندگان داشت. او در سال 2007 در مصاحبه‌ای موضوع پناهجویان عراقی را یکی از بزرگترین بحران‌های پناهجویی دانست.

مهمترین چالش گوترش در دوران ماموریت او، چگونگی تعامل و اسکان پناهجویان سوری بود. او تا زمان پایان دوره کمیسریایی خود در 31 دسامبر 2015 ( 10 دی 1394) تلاش بسیاری برای ساماندهی پناهجویان سوری در کشورهایی مانند لبنان و عمان انجام داد.

گوترش پیش از نامزدی برای دبیرکلی سازمان ملل متحد گفت که کار در کمیسریای سازمان ملل متحد در امور پناهندگان تجربه‌ای عالی برای دبیرکلی سازمان ملل متحد بوده است.

احتمالا تجربه نسبتا موفقیت آمیز او در اداره بحران پناهجویی باید دلیل انتخاب وی به عنوان دبیر کل جدید ملل متحد باشد. به گواهی گزارش‌ها و آمارهای بسیاری از نهادهای بین‌المللی از جمله نهادهای حقوق بشری وابسته به سازمان ملل متحد، بحران پناهجویی، بزرگترین بحران جهان در دهه اخیر بوده که احتمالا آثار و تبعات آن در دهه‌های آینده نیز بر جهان سایه خواهد افکند.

براین اساس، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد، دو نهاد انتخاب کننده دبیر کل سازمان ملل متحد، با توجه به کارنامه گوترش در تعامل با پناهجویان وی را به دبیر کلی سازمان ملل متحد برگزیده اند تا شاید او بتواند با مدیریت خود، اندکی از آثار نگران‌کننده بحران پناهجویی بکاهد.

گوترش و بحران سوریه

اما از سوی دیگر یکی از موضوعاتی که گوترش به محض نشستن بر کرسی دبیر کلی ملل متحد با آن مواجه خواهد شد بحران سوریه است. او که پیش از این با بحران سوریه در قالب وضعیت پناهجویان روبه رو بوده است در شرایطی بر این مسند خواهد نشست که اختلافات آمریکا و روسیه در سوریه به بحران دامن زده است و مذاکراتی که تا امروز به رهبری نماینده دبیر کل سازمان ملل متحد برای حل بحران صورت گرفته نتیجه‌ای در بر نداشته است.

وی در اولین سخنرانی خود پس از به دست آوردن رأی اکثریت سازمان ملل متحد نیز با ابراز همدردی و همبستگی با مردم سوریه بر این نکته تاکید کرد که در زمان تصدی او در مقام کمیساریای پناهندگان این سازمان، مردم سوریه مرزها و درهای خانه‌های خود را به روی میلیون‌ها پناهنده عراقی و فلسطینی گشوده بودند و اینکه اکنون باید شاهد رنج و مشقت بی پایان همین مردم باشد، دل او را به درد می‌آورد.

دبیر کل آینده سازمان ملل متحد تاکید کرد: «به همین دلیل مصمم هستم همه توان خود را در راه برقراری صلح در این سرزمین به عنوان مهم‌ترین اولویت خود به کار بگیرم و آرزو می‌کنم که تلاش‌هایی که هم اکنون در جهت برقراری گفت‌وگوهای صلح در این کشور در جریان است به نتیجه و ثمر برسد.»

گوترش در انتهای این سخنرانی کوتاه افزود: «آنچه درباره سوریه و مردم این کشور گفتم درباره یمن و مردم آن نیز مصداق دارد و من، در فاصله دو ماه و نیمی که تا شروع فعالیتم در این مقام باقی مانده است، خود را آماده برخورد با این بحران‌ها و حل آن‌ها خواهم کرد.»

سفر به ایران

گوترش در سال 1392 به ایران نیز سفری داشته است. او در آن زمان کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان بوده است و با رئیس‌جمهوری وقت ایران و وزیر کشور و برخی مقامات کشورمان دیدار کرده و در خصوص موضوعات مربوط به پناهندگان گفت‌وگوهایی داشته است.

با وجود این موضع گیری‌های گوترش در خصوص موضوعات مربوط به منطقه و بحران‌های موجود هنوز به درستی مشخص نیست و باید دید که دبیر کل سازمان ملل متحد از ابتدای ژانویه قرار است با چه رویکردی مسند تازه را به دست گیرد.