مخابره پیام تهران برای قدرت‌های جهانی موثر در بحران سوریه
سمیرا امیرچخماقی، گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا: اواخر مرداد ماه بود که سفر یک روزه محمد جواد ظریف به ترکیه در پی کودتای ناکام این کشور و بازدید سه ساعته همتای او از ایران و مصادف با آن، فشرده شدن رایزنی‌های ایران و روسیه و رفع تنش از رابطه روسیه و ترکیه، نگاه‌های بین‌المللی را به امکان حل بحران سوریه جلب کرد. گویی، اتحادی در میان مسکو- تهران- آنکارا در حال تشکیل بود که حل بحران خونین 5 ساله در سوریه را نوید می‌داد.
ترکیه که به دنبال کودتای ناکام در جست‌و‌جوی عاملان و دست‌اندرکاران شکل‌دهی آن بود، انگشت اتهامش را به سمت غرب نشانه گرفت. بسیاری از تحلیل‌گران نیز بر همین اساس به این باور رسیدند که ترکیه بعد از سوءظن به غرب تلاش می‌کند به سراغ متحدان منطقه‌ای قابل اطمینان‌تری برود و چه بسا در همین راستا مواضع خود را به ویژه در موضوع مورد اختلاف سوریه که مدت‌ها منجر به سردی روابط دو کشورشده بود، به ایران نزدیک کند.
اما دیری نگذشت که حمله ترکیه به شمال سوریه و موضع گیری‌های مکرر ایران در مخالفت با این حملات که بدون اطلاع دولت سوریه انجام شده بود، رنگ و بوی تحلیل‌ها را تغییر داد. گروهی که گمان می‌کردند ترکیه در حال تغییر مواضع به سمت ایران است چاره‌ای نداشتند که در این باره تجدید نظر کنند.
ضلع دیگر مثلث فرضی گذشته که دیگر واقعیت نداشت، یعنی روسیه، پس از هفته‌ها، این بار در مذاکرات فشرده با آمریکا به توافق آتش‌بس رسید. توافقی که هر چند ایران مخالفتی با آن نداشت اما با نگاه خوش بینانه‌ای نیز به آن نمی‌نگریست.
دلایل بدبینی ایران در کمتر از یک هفته نمایان شد؛ توافق به ثمر نرسید و روسیه و آمریکا پیکان‌های اتهام را به سوی یکدیگر نشانه گرفتند و در حالی که هنوز برخی امیدواری‌های اندک برای از سرگیری مذاکرات وجود داشت، حمله آمریکا به مواضع ارتش سوریه در دیرالزور، مهر پایانی را به این آتش‌بس زد.
دور تازه مذاکرات سوری ایران
در حالی که ایران در بیش از یک ماه گذشته و در همه جریان‌های این برهه، ناظری بود که ظاهرا تنها به بیان نظرات اکتفا می‌کرد، یک هفته گذشته را با رایزنی‌های تازه‌ای در موضوع بحران سوریه آغاز کرده است.
نبود مشارکت فعال از سوی ایران در توافق آتش بس اخیر، از سوی مسئولان دستگاه دیپلماسی کشور، توصیف و سرنوشت مشخصی داشت. روز گذشته بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه در اظهار نظری قاطع درباره آتش‌بس در سوریه اعلام کرد که هیچ طرح آتش‌بسی در سوریه بدون حضور ایران به نتیجه نخواهد رسید.
اظهارات قاسمی در حالی است که کمتر از یک هفته از سفر معاون عربی و آفریقای ظریف به سوریه گذشته است. حسین جابری انصاری اولین سفر رسمی‌اش را به سوریه تنها چند روز پس از تمدید نشدن آتش‌بس ناکام انجام داد. او با بشار اسد به مذاکره نشست و به گفته خودش در این دیدار درباره راه‌های کمک به رویارویی همه‌جانبه با تروریسم و پایان دادن به بحران این کشور با رئیس‌جمهوری سوریه گفت‌وگویی انجام شد.
چند روز بعد از این دیدار، محمد جواد ظریف در نیویورک به رایزنی‌ها ادامه داد. او در چند روز گذشته از فرصت حضور در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد استفاده کرده و با همتایان منطقه‌ای خود مذاکراتی را داشته است.
اینکه آیا ظریف که به گفته جابری انصاری با یک دستور کار ویژه برای پیگیری حل سیاسی بحران‌ها در منطقه به نیویورک سفر کرده است، در رایزنی‌های نیویورکی خود به دنبال راه‌حل تازه‌ای برای بحران سوریه با حضور پررنگ ایران است، سئوالی است که شاید بتوان اندکی در اظهار نظرها و اقدامات بعدی دیپلمات‌های وزارت امور خارجه به آن پاسخ داد.
ایران و دوستانش قاطعانه می‌خواهند که جنگ در سوریه پایان یابد
ظریف دو روز پیش در اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا مستقیما به آتش‌بس سوریه اشاره کرد. او گفت: «من امیدوارم و دعا می‌کنم که این آتش‌بس باقی بماند ولی این‌طور که به نظر می‌آید باقی نمی‌ماند و شماری از دلائل مشخص وجود دارند که چرا این آتش‌بس باقی نمی‌ماند. دلائل فلسفی و عملی برای این امر وجود دارد. دلیل فلسفی این که طرف‌های بسیاری در سوریه قرار دارند؛ بیش از هفتاد گروه رسما در سوریه می‌جنگند و هیچ‌یک از آنان دیدگاه واضحی درباره آینده سوریه ندارد. همه چیز بر یک موضوع معطوف شد (یعنی این که) اسد بماند یا برود؛ اسد برای یک سال بماند بعد برود و به همین ترتیب در نتیجه همه (چیز) درباره یک فرد است. همه تمرکزها بر یک شخص و بر بله یا خیر معطوف شده است. دیدگاه درستی درباره آینده سوریه وجود ندارد.»
ظریف در بخش دیگری از سخنانش درباره سوریه تأکید کرد: «در آخرین نشستی که همراه با گروه حامیان سوریه در وین در بهار صورت گرفت، تاکید کردم که باید درباره آینده سوریه گفتوگو کنیم و نتیجه را می‌توانیم به دوستان‌مان در سوریه منتقل کنیم تا آن‌ها هم بتوانند تصویر بهتری درباره آینده سوریه ترسیم کنند. همه طرف‌ها در سوریه باید فکر کردن درباره آینده سوریه را آغاز کنند. آینده‌ای که نیاز به خشونت و خونریزی ندارد و من بر این باورم که باید به این سوال پاسخ داده شود و آن سوال هم این است که آیا می‌خواهند جنگ در سوریه تمام شود؟ من می‌توانم قاطعانه به شما بگویم که ایران و دوستانش می‌خواهند که جنگ در سوریه پایان یابد و امروز بهتر از فرداست.»
آنچه ظریف به عنوان تمایل قاطعانه ایران و دوستانش برای آتش‌بس در سوریه مطرح کرد، یک روز بعد در تحرکات معاونانش نمایان‌تر شد.
روز گذشته در حالی که سخنگوی وزارت امور خارجه بر حضور ایران در هر توافق آتش‌بسی تأکید کرد، جابری انصاری با فیصل مقداد، قائم مقام وزارت امور خارجه سوریه و میخائیل باگدانف، معاون وزیر امور خارجه و نماینده ویژه روسیه در امور خاورمیانه تلفنی گفتوگو کرد. او تأکید داشت که در این تماس‌ها به صورت ویژه درباره سوریه، حلب و نحوه کمک‌رسانی به مناطق تحت درگیری گفتوگو کرده است.
در همین حال، وزیر امور خارجه حوالی بعد از ظهر در توییت تازه‌ای که از آن سوی دنیا منتشر کرد برای کمک جهانی به حل بحران سوریه فراخوان داد. او نوشت: «مذاکره در شورای امنیت آسان است، تنها راه خروج (از بحران) سوریه و یمن اتش‌بس، کمک و حل و فصل سیاسی همه‌جانبه است. ایران برای کمک آمادگی دارد. ایا دیگران نیز چنین هستند؟»
شرایط طرح آتش‌بس در سوریه از نگاه ایران
شب گذشته همه رایزنی‌ها درباره سوریه در تهران با صحبت‌های معاون عربی و آفریقای ظریف به پایان رسید. او که توافق روسیه و آمریکا درباره سوریه را توافقی بین دو رقیب و دو بازیگر عمده خواند که دو سیاست مختلف را در سوریه دنبال می‌کنند، تأکید کرد: «در طول این مدت، طرح‌های مختلفی برای حل بحران ارائه شده است، ولی کشورها و بازیگرانی که در سرعت گرفتن تحولات و افزایش تنش و درگیری نقش اساسی داشتند همچنان به سیاست خود در مسیر حل نظامی بحران ادامه می‌دهند.هرگونه طرحی برای سوریه باید سه مسأله امنیتی، سیاسی و انسانی را مد نظر داشته و همه جانبه باشد.»
او گفت که در رایزنی‌هایی که اخیرا در دمشق و مسکو داشته است درباره ابعاد مختلف نگاه روسیه و تحولات در سوریه گفت‌وگوهای مفصلی داشته است.
توصیف ایران از علت شکست آتش‌بس سوریه از یک سو و افزایش تحرک دستگاه دیپلماسی ایران درباره بحران سوریه را باید واجد معنایی مشخص دانست. تصادف این موضع‌گیری با فعال شدن وزارت امور خارجه نباید بی‌دلیل باشد. به نظر می‌رسد ایران در حال ارسال این پیام به قدرت‌های جهانی موثر در سوریه است که بافت و ساختار سیاسی در دمشق به گونه‌ای شکل گرفته که نمی‌توانند بدون نظر مثبت ایران، راهی برای برون‌رفت از بحران سوریه پیدا کنند.
هر چند اصولا تحولات میدانی در سوریه نشان‌دهنده آن بود که مخالفان مسلح بشار اسد را باید دلیل اصلی شکست آتش‌بس دانست اما دستگاه دیپلماسی کشورمان تلاش دارد تا این پیام را به طرف‌های اصلی خارجی در بحران سوریه مخابره کند که ایران واجد تحلیلی ساختاری از این بحران است که می‌تواند در حل نهایی ان کمک‌ساز باشد.
انتهای پیام/