تجارت داغ مقالات علمی/ وزارت علوم: دانشجویان هوشیار باشند

ورود به دنیای قمار

محمدرضا قمارباز نیست، اما می‌گوید قمار کرد وقتی به یکی از موسسات مدعی چاپ مقالات آی‌اس‌آی سرزد و روی حرفشان حساب کرد که یکماهه برایش از مجله‌ای خارجی اکسپت (پذیرش) می‌گیرند و کمی بعدتر مقاله‌اش در آن نشریه تخصصی چاپ می‌شود. او یک‌میلیون تومان به حساب این موسسه واریز کرد و هر چه صبر کرد خبری نشد تا وقتی خودش پیگیر شد و دید نشریه‌ای که آن موسسه وعده پذیرش ازآن را داده بود، در فهرست ممنوعه وزارت علوم رفته است. به این ترتیب هم پول محمدرضا به باد رفت، هم وقتش و هم زمانی که برای دفاع از رساله دکتری‌اش تعیین شده بود.

مثل محمدرضاها زیادند؛ الزام دانشجویان دکتری به چاپ مقاله در نشریات تخصصی و تبدیل رساله‌ها به مقاله و دو نمره‌ای که از پایان‌نامه دانشجویان کارشناسی ارشد به چاپ مقاله اختصاص یافته، خیلی‌ها مثل او را به راه‌های میانبری کشانده که پایانش همیشه دلچسب نیست.

به گواه آماری که سامانه ارزیابی نشریات علمی وزارت علوم ارائه می‌کند تعداد نشریات تخصصی داخلی حدود 1050 مورد است، ولی به‌گفته دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم حدود 1400نشریه که به زعم او اصلا رقم اندکی نیست، دانشجویان را برای چاپ مقاله در تنگنا قرار داده و به چاپ مقاله در نشریات خارجی وادار می‌کند.

اما حقیقت این است که عمده این نشریات هم سختگیرانه پذیرش می‌کنند، هم صف انتظارشان طولانی است و هم هزینه زیادی بابت چاپ مقالات مطالبه می‌کنند.

پیگیری‌ها نشان می‌دهد زمان انتظار برای چاپ مقالات در نشریات داخلی از ده تا 12ماه است و اگر کسی موفق به گرفتن پذیرش شود باید حدود سه تا سه و نیم میلیون تومان و حتی بیشتر بپردازد.

چنانچه محمدرضا می‌گوید، نشریه‌ای را سراغ دارد که چهار میلیون تومان می‌گیرد و مقاله را منتشر می‌کند، او خودش بعد از یک بار شکست، مشتری این نشریه شده است.

البته دکتر شریفی این رقم‌ها را برنمی‌تابد و توضیح می‌دهد که نشریات داخلی باید حداکثر 250 هزار تومان بابت چاپ مقاله دریافت کنند آن هم بعد از پذیرش مقاله و با کسب اجازه از کمیسیون نشریات. اما چون در عمل چنین نیست و بسیاری از نشریات تخصصی داخلی نیز وارد گودِ کسب سود از مقالات شده‌اند، دانشجویان به سمت نشریات خارجی متمایل شده‌اند و از آنجا که عموما خود قادر به برقراری ارتباط و گرفتن پذیرش از آنها نیستند، به موسساتی متوسل می‌شوند که به نیابت از آنها چنین می‌کنند؛ موسساتی که اغلب چاه را نشان می‌دهند و کمتر راه را.

نشریاتی در ناکجاآباد

می گوید با پولی که نشریه‌های داخلی طلب می‌کنند می‌شود دو مقاله در نشریات خارجی چاپ کرد؛ هند، پاکستان، آلمان و ایتالیا. اینها را مرد جوان آن سوی خط می‌گوید، یکی از رابط‌های چاپ مقالات در نشریات خارجی، او قصد دارد متقاعدم کند.

اگر راهی را که او نشانم می‌دهد، بروم یعنی به نشریات آذربایجان دلخوش کنم حداکثر زمان انتظارش ده روز است و مبلغی که باید پرداخت شود یک میلیون و300 هزار تومان. اگر تونس را انتخاب کنم یک میلیون و400 هزار تومان، سراغ ترکیه بروم یک و نیم میلیون تومان، ایتالیا را برگزینم یک میلیون و 300 هزار تومان، نشریه آلمانی را بخواهم یک و نیم میلیون تومان و بالاخره اگر مقاله‌ام در نشریه‌ای در جمهوری چک چاپ شود یک میلیون و900 هزار تومان.

او می‌گوید نهایت زمانی که باید برای پذیرش منتظر بمانم 45 روز است و حداکثر مدتی که برای چاپ مقاله باید صبر پیشه کنم 75 روز.

سراغ موسسه‌ای دیگر می‌روم، از آن ارزان‌های روزگار، ازآنهایی که از نشریات تخصصی هند و پاکستان ده روزه پذیرش می‌گیرند به قیمت 500هزار تومان.

سراغ سومی می‌روم، کمی پرادعاتر از دیگران. او وعده پذیرش ده روزه نمی‌دهد و می‌گوید همه موسساتی که این قول‌ها را می‌دهند از مجلات تقلبی پذیرش می‌گیرند. مرد آن سوی خط مدعی است برای پذیرش مقاله‌ها در نشریات تخصصی سه تا شش ماه وقت لازم است و هزینه‌اش می‌شود یک میلیون و800 هزار تومان، بی‌آن‌که مو لای درز کارش برود.

این ارقام و حرف‌های جورواجور ممکن است براحتی مخاطبش را مسخ کند، به اشتباه بیندازد، شکست بخورد یا کمتر از انتظار نصیب ببرد؛ وضعیتی که ضرورت سامان گرفتن این حوزه را صد‌چندان می‌کند.

وزارت علوم: مراقب باشید

دلال‌ها مورد تائید هیچ سازمان و نهاد رسمی نیستند. همه باید مراقب باشند، چه دانشجویان، چه اعضای هیات علمی و چه استادان راهنما. اینها را دکتر شریفی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم خطاب به این سه گروه می‌گوید.

او عنوان می‌کند، دانشجویان هوشیار باشند و به علت نیاز به چاپ مقاله، خود را به مخصمه نیندازند چون چاپ مقاله در نشریات ضعیف و نامعتبر در نهایت برای آنها نمره‌ای نخواهد داشت.

دکتر کارن خانلری، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، اما این هوشیاری را متوجه معاونت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها می‌داند و به جام‌جم توضیح می‌دهد با توجه به این‌که چاپ مقاله برای دانشجویان دکتری ضروری است و همچنین مقالات حتما باید حاوی دستاوردی جدید و حرفی تازه باشد، دانشگاه‌ها باید مراقب باشند مقالات در کدام نشریات منتشر می‌شود.

با این حال شریفی که دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها را به هوشیاری و مراقبت دعوت می‌کند، می‌گوید تنها راه برای مصون ماندن دانشجویان ازکلاهبرداری‌های احتمالی رعایت چند نکته است؛ اول این‌که در شناسایی نشریات تخصصی معتبر از افراد صاحب‌نام حوزه خود کمک بگیرند. این نشریات را در نمایه‌های معتبر بین‌المللی رصد کنند، فهرست نشریات نامعتبر را که وزارت علوم یا بعضی دانشگاه‌ها تهیه کرده‌اند مطالعه کنند و یقین داشته باشند نشریاتی که پول قابل‌توجه دریافت می‌کنند و سریع هم پذیرش می‌دهند، ضعیف و نامعتبرند.

راهی دیگر برای سودجویی

مشکل یکی دو تا نیست، آنهایی که می‌دانند چاپ مقاله برای دانشجویان دکتری الزامی است و برای دانشجویان کارشناسی ارشد، راهی برای بالا رفتن شانس تحصیل در مقطع دکتری، فرصت را از دست نمی‌دهند و به هر شکلی مشتری جذب می‌کنند. اینها مدتی است تور خود را در کنفرانس‌ها و همایش‌ها پهن کرده‌اند و در ازای مبالغی که از دانشجویان می‌گیرند قول چاپ مقاله‌ آی‌اس‌آی به آنها می‌دهند؛ در حالی که بعد از پایان همایش و کنفرانس یا غیبشان می‌زند یا فقط تعداد معدودی از مقالات رسیده را در نشریات آی‌اس‌آی چاپ می‌کنند. درمواردی هم دیده شده که این افراد مقالات دانشجویان را به رایگان در اینترنت منتشر می‌کنند و هر آنچه را که آنها رشته‌اند پنبه می‌کنند.

اینها روی هم رفته نشان می‌دهد چاپ مقالات دانشجویی به ابزاری برای سودجویی و کسب درآمد عده‌ای تبدیل شده و دانشجویان نیز ناخواسته به این بازار دامن می‌زنند؛ بازاری مملو از قول و قرارهای پوشالی که پول‌هایی شبهه‌دار در آن در جریان است.