18 نکته درباره غدیر

1- حادثه غدیر در 18 ذی‌‌الحجه سال 10 هجری و حدود 70 روز قبل از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) اتفاق افتاد.

2- مطابق آیه 27 سوره مبارکه حج « وَأَذِّن فِى ٱلنَّاسِ بالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلَىٰ کُلِّ ضَامِرٍۢ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍۢ» و مردم را دعوت عمومی به حج کن؛ تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دوری بسوی تو بیایند. رسول خدا (ص) پیش از آغاز سفر حج در سال دهم هجری، نامه‌ها و نمایندگانی به اقصی نقاط بلاد اسلامی فرستادند و از مسلمانان خواستند تا هرکس توان شرکت در مراسم حج را دارد، در این مراسم باشکوه شرکت کند.

3- هنگامی که رسول گرامی اسلام (ص) از مدینه به قصد حج خارج شدند، علی (ع) برای جمع آوری بیت المال به یمن رفته بود و در نزدیکی مکه به محضر پیامبر مشرف شد.

4- هنگام حضور رسول اکرم (ص) در مکه جبرئیل از طرف خداوند امر به تبلیغ عمومی وصایت و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام می نماید که باید در همین مراسم حج انجام شود و آن حضرت قصد داشت امر ولایت را تدریجاً و با زمینه سازی‌های قبلی مطرح کند.

5- نبی اکرم (ص) پس از بجا آوردن مناسک و اعمال حج و آموزش عملی آن به مسلمانان به قصد بازگشت به مدینه از مکه خارج شدند.

6- رسول گرامی اسلام (ص) پس از نزول آیه 67 سوره مبارکه مائده در منطقه غدیر خم : «یااَیُّهَاالرّسولُ بَلِّغْ ما اُنزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ الله یَعْصِمُکَ مِنَ النّاس اِنَّ الله لایهدِی القَومَ الکافِرین» (ای پیامبر آنچه از پروردگارت به سوی تو نازل شده ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده‌ای و خدا تو را از (گزند) مردم نگاه می‌دارد) به مسلمانان دستور توقف دادند.

7- با دقت در محتوای آیه تبلیغ موارد زیر روشن می شود :

الف) پیامبر(ص) مامور به ابلاغ ولایت امام علی (ع) بوده است آیه با صراحت و تاکید دستور می دهد، که آنچه را از طرف پروردگار بر او نازل شده است به مردم برساند .

ب) فرمانی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) برای ابلاغ آن مامور شده بود آنچنان خطیر و عظیم بود که هرگاه پیامبر (ص) (بر فرض محال) در رساندن آن ترسی به خود راه می‌داد و آن را ابلاغ نمی‌کرد رسالت الهی خود را انجام نداده بود.

ج ) این آیه نشان می دهد گویا آن حضرت از واقعه خاصى نگرانى داشته و از نظر محاسبات اجتماعی احتمال می‌داد که در طریق انجام این ماموریت ممکن است از جانب مردم آسیبی به او برسد، خدای متعال به وی دلدارى و تامین مى‌دهد و به او مى‌گوید : ... وَ الله یَعْصِمُکَ مِنَ النّاس .... . از مردم در اداى این رسالت وحشتى نداشته باش، زیرا خداوند تو را از خطرات آنها نگاه خواهد داشت.

د) با توجه به اینکه این آیه در ماه‌های آخر رسالت آن حضرت نازل شده و نشان از امر بسیار مهمی دارد و از طرفی اکثریت احکام نورانی اسلام قبل از آن نازل شده بود باید پرسید کدام آموزه از آموزه‌های اسلامی که در درجه بالای اهمیت است تا آن روز برای مردم بیان نشده بود که آیه با این لحن نازل شده ؟ پاسخ روشن است از شواهد و قرائن تاریخی و روایی فراوان که بخشی از آن را علامه امینی در کتاب وزین و قیّم الغدیر جمع آوری نموده نشان می‌دهد، آن امر مهم بحث جانشینی بعد از رسول گرامی اسلام بوده است که اگر چه قبلا هم در محافل و برنامه هایی از طرف پیامبر مطرح شده بود اما تا بحال بصورت رسمی ابلاغ نشده بود.

8- «غدیر خم» نام ناحیه‌ای در میان مکه و مدینه است که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به خاطر وجود برکه‌ای در این محل که در آن آب باران جمع می‎شده‌ است، به این نام شهرت یافته‌است. غدیر در ۳-۴ کیلومتری جُحفه واقع شده و جحفه در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد.

9- علت انتخاب این محل برای ابلاغ ولایت امام علی(ع) این بود که در جُحفه راه اهالی مصر در غرب، مدینه در شمال، عراق شرق و یمن در جنوب از یکدیگر جدا می‌شود.

10- جمعیت حاضران در این حادثه را برخی هفتاد هزار نفر، عده‌ای نودهزار نفر، برخی 114 هزار نفر دانسته و برخی نیز تعداد 120 و 124 هزار و بیشتر را آورده‌اند.

11- آن حضرت پس از توقف کاروان در منطقه غدیر خم و اقامه نماز ظهر بر منبری که از جهاز شترها بنا شده بود قرار گرفتند و طی خطبه مفصل و بیان مقدمات بر اساس نزول آیه تبلیغ جانشینی علی (ع) را به مردم ابلاغ کردند.

12- عنوان‌ مطالبی که رسول گرامی اسلام در خطبه غدیر ایراد فرموده اند:

بخش اول: حمد و ثنای الهی، بخش دوم: فرمان الهی برای مطلبی مهم، بخش سوم: اعلان رسمی ولایت و امامت دوازده امام علیهم السلام، بخش چهارم: بلند کردن دست امیرالمومنین علیه السلام به دست رسول خداصلی الله علیه و آله، بخش پنجم: تاکید بر توجه امت به مسئله امامت، بخش ششم: اشاره به کارشکنی های منافقین، بخش هفتم: پیروان اهل بیت علیهم السلام و دشمنان ایشان، بخش هشتم: حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف، بخش نهم: مطرح کردن بیعت، بخش دهم: حلال و حرام، واجبات و محرمات، بخش یازدهم: بیعت گرفتن رسمی.

13- بخش اعلام وصایت و جانشینی امام علی در خطبه غدیر :

... مَعاشِرَ النّاسِ، حَبانِی اللّه‏ُ عَزَّ وَجَلَّ بِهذِهِ الْفَضیلَةِ مَنّا مِنْهُ عَلَی وَإحْسانا مِنْهُ إلَی وَلا إلهَ إلاّ هُوَ، أَلا لَهُ الْحَمْدُ مِنّی أَبَدَ الآبِدینَ وَدَهْرَ الدّاهِرینَ وَ عَلی کُلِّ حالٍ. مَعاشِرَ النّاسِ، فَضِّلُوا عَلِیا فَاءنَّهُ أَفْضَلُ النّاسِ بَعْدی مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثی ما أَنْزَلَ اللّه‏ُ الرِّزْقَ وَبَقِی الْخَلْقُ.

ای مردم، خداوند این فضیلت را بر من ارزانی داشته که منّتی از او بر من و احسانی از جانب او به سوی من است. خدایی جز او نیست. حمد و سپاس از من بر او تا ابدیت و تا آخر روزگار و در هر حال. ای مردم، علی را فضیلت دهید که او افضل مردم بعد از من از مرد و زن است تا مادامی که خداوند روزی را نازل می‏‌کند و خلق باقی هستند.

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ، مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ عَلَی قَوْلی هذا وَلَمْ یوافِقْهُ. أَلا إنَّ جَبْرَئیلَ خَبَّرَنی عَنِ اللّه‏ِ تَعالی بِذلِکَ وَ یقُولُ: «مَنْ عادی عَلِیا وَ لَمْ یتَوَلَّهُ فَعَلَیهِ لَعْنَتی وَ غَضَبی»، «وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللّه‏َ ـ أَنْ تُخالِفُـوهُ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها ـ إنَّ اللّه‏َ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ».

ملعون است ملعون است، مورد غضب است مورد غضب است کسی که این گفتار مرا ردّ کند و با آن موافق نباشد. بدانید که جبرئیل از جانب خداوند این خبر را برای من آورده است و می‌‏گوید: «هر کس با علی دشمنی کند و ولایت او را نپذیرد لعنت و غضب من بر او باد». هر کس ببیند برای فردا چه پیش فرستاده است. از خدا بترسید که با علی مخالفت کنید و در نتیجه قدمی بعد از ثابت بودن آن بلغزد، خداوند از آنچه انجام می‏‌دهید آگاه است.

مَعاشِرَ النّاسِ، إنَّهُ جَنْبُ اللّه‏ِ الَّذی ذَکَرَ فی کِتابِهِ الْعَزیزِ، فَقالَ تَعالی مُخْبرا عَمَّنْ یخالِفُهُ: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللّه‏ِ».

ای مردم، علی «جنب اللّه‏» است که خداوند در کتاب عزیزش ذکر کرده و درباره کسی که با او مخالفت کند فرموده است: «اَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتا عَلی ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللّه‏ِ»، «ای حسرت بر آنچه درباره جنب خداوند تفریط و کوتاهی کردم.»

مَعاشِرَ النّاسِ، تَدَبَّرُوا القُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیاتِهِ، وَانْظُرُوا إلی مُحْکَماتِهِ وَلا تَتَّبِعُوا مُتَشابِهَهُ، فَوَاللّه‏ِ لَنْ یبَینَ لَکُمْ زَواجِرَهُ وَ لَنْ یوضِحَ لَکُمْ تَفْسیرَهُ إلاَّ الَّذی أَنَا آخِذٌ بِیدِهِ وَ مُصْعِدُهُ إلَی وَشائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ رافِعُهُ بِیدی وَ مُعْلِمُکُمْ: أَنَّ مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُ، وَ هُوَ عَلِی بْنُ أَبیطالِبٍ أَخی وَ وَصِیی، وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللّه‏ِ عَزَّ وَجَلَّ أَنْزَلَها عَلَی.

ای مردم، قرآن را تدبر نمایید و آیات آن را بفهمید و در محکمات آن نظر کنید و به دنبال متشابه آن نروید. به خدا قسم، باطن آن را برای شما بیان نمی‏‌کند و تفسیرش را برایتان روشن نمی‌‏کند مگر این شخصی که دست او را می‌‏گیرم و او را به سوی خود بالا می‌‏برم و بازوی او را می‌‏گیرم و با دستم او را بلند می‌‏کنم و به شما می‏‌فهمانم که: «هر کس من صاحب اختیار اویم این علی صاحب اختیار اوست»، و او علی بن ابی‏طالب برادر و جانشین من است، و ولایتِ او از جانب خداوندِ عز و جل است که بر من نازل کرده است.

مَعاشِرَ النّاسِ، إنَّ عَلِیا وَالطَّیبینَ مِنْ وُلْدی مِنْ صُلْبِهِ هُمُ الثِّقْلُ الاْءَصْغَرُ، وَالْقُرْآنُ الثِّقْلُ الاْءَکْبَرُ، فَکُلُّ واحِدٍ مِنْهُما مُنْبِئٌ عَنْ صاحِبِهِ وَمُوافِقٌ لَهُ، لَنْ یفْتَرِقا حَتّی یرِدا عَلَی الْحَوْضَ.

ای مردم، علی و پاکان از فرزندانم از نسل او ثقل اصغرند و قرآن ثقل اکبر است. هر یک از این دو از دیگری خبر می‏‌دهد و با آن موافق است. آنها از یکدیگر جدا نمی‏‌شوند تا بر سر حوض کوثر بر من وارد شوند.

14- پیامبر گرامی اسلام (ص) در پایان خطبه و ابلاغ جانشینی علی (ع) به حاضران تاکید کردند که جریان غدیر و این روز را برای غائبین بیان کنند : " فَلْیُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَالْوالِدُ الْوَلَدَ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ "

15- در این هنگام مردم گروه گروه نزد پیامبر(ص) و علی آمده و به او تبریک می گفنتد از افراد سرشناسی که به او تبریک گفتند ابوبکر و عمر بودند که این جمله را در حضور جمعیت بر زبان جاری ساختند: بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یا بنَ أَبی طالِب أصبَحتَ مَولایَ و مَولَى مُؤمِنٍ و مُؤمِنَة. آفرین بر تو باد، ای فرزند ابوطالب ! تو مولا و رهبر من و تمام مردان و زنان با ایمان شدی.

16 – برای بیعت زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور دادند تا ظرف آبی آوردند و پرده‌ای زدند که نیمی از ظرف آب در یک سوی پرده و نیم دیگر آن در سوی دیگر قرار بگیرد و زنان با قرار دادن دست خود در یک سوی آب و امیرمؤمنان در سوی دیگر، با آن حضرت بیعت کنند. همچنین دستور دادند تا زنان هم به حضرتش تبریک و تهنیت بگویند.

17 - با پایان یافتن خطبه آیه اکمال ( آیه 3 سوره مبارکه مائده ) بر پیامبر نازل شد که نشان از اهمیت امر ولایت در اسلام دارد: «اَلیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِیتُ لَکُمُ ٱلْإِسْلَامَ دِینًا. امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم» با نزول آیه پیامبر فرمود : اَللهُ أکبرُ عَلی إکمالِ الدّینِ وَ إتمامِ النِّعمةِ وَ رِضَی الرَّبِّ بِرِسالَتی وَ وِلایةِ عَلیِّ بنِ اَبیطالبٍ مِنْ بَعدی . الله اکبر بر کامل کردن دین و تمام کردن نعمت و رضایت خداوند به پیامبری من و ولایت علی بن ابیطالب پس از من .

18- مطابق نقل مورخان بیعت مردم با آن حضرت سه روز به طول انجامید و پیامبر (ص) و امام علی در این مدت در منطقه غدیر حضور داشتند تا گروه‌های مختلف مردم بتوانند بیعت کنند.

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَةِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ.