بازپس‌گیری بازار نفت ایران پایان‌بخش مسابقه در تولید کشورهای نفتی؛ تهران خواستار احیای سهمیه‌بندی اوپک

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، ایران از همان روزهای آغازین توافق اولیه هسته‌ای، بر این امر تاکید کرده بود که با رفع تحریم‌ها، با سرعت و جدیت بازارهای سنتی خود را از رقبایش پس خواهد گرفت و در کوتاه مدت تولید و صادرات نفت خود را به میزان پیش از تحریم‌ها خواهد رساند.

زیرا با اعمال تحریم‌های نفتی در سال 2012، صادرات و تولید نفت ایران به دلیل امتناع برخی مشتریان از خرید، عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز برای تثبیت تولید، کاهش درآمدهای نفتی و به دنبال آن کاهش سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز و ... به شدت کاهش یافته بود.

با کاهش حضور ایران در بازارهای جهانی، رقبای همیشگی ایران در صنعت نفت، به دنبال سهم بزرگ‌تری از بازار، اقدام به جبران کمبود نفت کردند. ایران نیز در مقابل، با بالا گرفتن تحریم‌ها، تهدید کرد که تنگه هرمز را می‌بندد.

افزایش قیمت با خروج ایران از بازار نفت

خروج ایران از بازار نفت و همچنین بالا گرفتن چالش بر سر پرونده هسته‌ای ایران، قیمت نفت را به شکل سرسام‌آوری بالا برد. بالا رفتن قیمت نفت سبب شد تا کاهش صادرات نفت ایران که با تحریم‌ها به نصف رسیده بود، تاثیری بر درآمد دولت وقت نداشته باشد و از محل افزایش قیمت نفت جبران شود.

اما همین افزایش قیمت، سودای کسب درآمد را در سر سایر کشورهای تولیدکننده نفت پر رنگ کرد و با کمرنگ شدن حضور ایران در بازار نفت، سایر کشورها، جای خالی را با افزایش تولید و صادرات خود پر کردند که در صدر این کشورها عربستان قرار داشت.

عربستان همزمان با زمزمه اعمال تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، اعلام کرده بود در صورت خروج نفت ایران از بازار، تولید خود را بالا خواهد برد تا بازار نفت با نوسان مواجه نشود.

روسیه نیز که ترکیبات نفت سنگینش، شباهت زیادی به نفت سنگین ایران دارد، از این فرصت برای محکم کردن جای پای خود در بازارهای اروپایی استفاده کرد و صادرات نفت سنگین خود را به قاره سبز افزایش داد تا جای خالی نفت سنگین ایران نیز در قاره سبز احساس نشود.

همچنین کاهش ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران، راه را برای عراقی هموار ساخت که به پشتوانه حضور شرکت‌های بزرگ نفتی جهان، تولید نفتش در حال افزایش بود و به دلیل شباهت کیفیت و ترکیبات نفت عراق با ایران، مشتریان سنتی ایران به سمت خرید نفت این کشور متمایل شدند زیرا اغلب پالایشگاه‌های آنها بر مبنای کیفیت نفت ایران طراحی شده بود و بهترین جایگزین برای آن نفت عراق بود.

بنابراین تحریم نفتی ایران، فرصت مناسبی بود تا عراق بازارهای جدید را پیشروی خود ببیند و جایگاه نقره‌ای اوپک را در تولید نفت از آن خود کند. جایگاهی که نام ایران سال‌های سال بر آن حک شده بود.

آمارها نیز نشان می‌دهد که در اوایل سال 2012 میلادی یعنی همزمان با اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران، میزان تولید اوپک به بالاترین سطح خود رسیده بود که نشان از عزم جدی رقبای ایران در تصاحب سهم بازار این کشور دارد.

مسابقه برای کسب سهم بازار نفت ایران

در حقیقت با مسابقه‌ای که بین تولیدکنندگان بر سر سهم بازار نفت ایران شکل گرفته بود، از چهار سال پیش، نظام سهمیه‌بندی اوپک به طور کامل از بین رفت و کشورها بر اساس ظرفیت‌های خود، به تولید نفت و صادرات آن پرداختند تا افزایش عرضه، چاشنی معاملات نفت خام باشد.

مسابقه برای کسب بازارهای نفت ایران در سال‌های تحریم باعث شد تا تولید کشورها به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یابد و این افزایش تولید و عرضه، قیمت نفت را در سراشیبی سقوط قرار دهد.

حال که قیمت‌های نفت خام پایین است و تحریم‌های ایران برداشته شده است، کشورهایی که سهم ایران را از بازار نفت تصاحب کرده‌اند علاقه‌ای به از دست دادن این سهم ندارند اما ایران نیز می‌خواهد از فرصت پیش‌رو استفاده کند و علاوه بر باز پس‌گیری قدرت خود در بازارهای نفت جهانی، درآمدی را که این سال‌ها به واسطه تحریم از آنها محروم بوده، احیا کند.

این کشورها، و در صدر آنها عربستان به منظور دور نگه داشتن بیشتر ایران از بازارهای جهانی نفت و کسب سود بیشتر از این بازار، ابتدا تلاش کردند تا توافقی بین ایران و کشورهای 1+5 صورت نگیرد اما پس از ناکامی در جلب نظر آمریکا و سایر اعضای گروه 1+5 برای عدم توافق با ایران، ریاض نفتکش‌های خارجی را تهدید کرد که در صورت بارگیری نفت ایران، اجازه امضای قرارداد با عربستان را ندارند. همچنین عربستان با ارائه تخفیف‌های قابل توجه به خریداران اروپایی و آسیایی تلاش کرد تا مانع خرید نفت ایران شود.

آخرین نمونه کارشکنی‌های نفتی عربستان علیه ایران نیز مربوط به نشست فروردین ماه امسال با موضوع «بررسی فریز نفتی» در دوحه (قطر)بود. این نشست که قرار بود طی آن تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک با رهبری عربستان و روسیه به عنوان دو تولیدکننده بزرگ نفت جهان، با تثبیت میزان تولید نفت جهان در سطح ماه ژانویه (دی- بهمن) موافقت کنند، با شکست رو برو شد.

دلیل اصلی شکست نشست دوحه، کارشکنی عربستان و متحدانش و اصرار آنها بر حضور ایران در طرح فریز نفتی اعلام شد. در واقع عربستان تلاش داشت که از طرح فریز نفتی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار به ایران استفاده کند تا تولید و صادرات نفت این کشور افزایش نیابد در صورتی که دو کشور روسیه و عربستان که این طرح را مطرح کرده بودند، بالاترین تولید نفت تاریخ خود را در این روزها تجربه می‌کنند.

تاکید بر احیای سهمیه‌بندی اوپک

اکنون که دوباره طرح تثبیت تولید نفت در حاشیه نشست الجزایر مطرح می‌شود، ایران به تولید پیش از تحریم‌ها نزدیک شده اما نتوانسته است به آن میزان تولید برسد.

بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز در باره احتمال پیوستن ایران به طرح فریز نفتی، همواره اعلام کرده است که این کشور تولید نفت خود را تا دستیابی به تولید چهار میلیون بشکه در روز ادامه می‌دهد و تنها در صورت رسیدن به میزان تولید و صادرات قبل از تحریم‌ها، حاضر به بررسی گزینه‌های توقف افزایش تولید یا همان فریز نفتی خواهد بود.

به عقیده وی، برای کنترل قیمت نفت و بازگشتن آن به رقم مناسب، کشورهایی که به واسطه غیبت ایران از بازار نفت تولید خود را افزایش دادند و بیش از سهمیه خود نفت تولید می‌کنند، باید عرضه و صادرات خود را کاهش دهند، زیرا ایران تنها می‌خواهد به اندازه سهم خود نفت صادر کند.

از سوی دیگر وزیر نفت ایران اصرار دارد تا کشورهای عضو اوپک به نظام سهمیه‌بندی بازگردند تا بتوان از مسیری عقلانی، بدون تضییع حقوق هیچ کشوری، بازار نفت را که با قیمت‌های پایین، سر صعود ندارد به تعادل بازگرداند.

همچنین زنگنه پیش از این نیز تاکید کرده است که بازیابی قدرت ایران در بازار نفت برایش مهم است و حتی اگر با حضور ایران و دو برابر شدن صادرات نفت کشور، قیمت نفت به نصف کاهش پیدا کند بازهم برای ایران مقرون به صرفه است که سهم خود را از بازار پس بگیرد.

اما با دیپلماسی انرژی ایران و همراهی آن با چانه‌زنی‌های سیاسی برای بهبود روابط بین‌المللی، همچنین اعتماد بازیگران اروپایی و آسیایی به نقش ایران در بازار نفت، حضور تهران در بازارهای جهانی در حال تثبیت است.

افزایش تولید نفت ایران از 2.8 میلیون بشکه به 3.8 میلیون بشکه در روز و افزایش صادرات نفت از زیر یک میلیون به 2.3 میلیون بشکه در روز ، تنها در فاصله کوتاهی پس از رفع تحریم‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد که این سیاست‌ها علیه ایران شکست خورده است و نقش ایران در بازار انرژی جهان از سوی سایر کشورها قابل چشم‌پوشی نیست.

ایران در تلاش است تا به دنبال بهبود چهره سیاسی خود از طریق دیپلماسی، در معادلات نفت خام جهان نیز نقش اصلی خود را ایفا کند. نقشی که به واسطه تحریم‌ها کمرنگ شده بود اما با مذاکرات صورت‌گرفته مبنی بر سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی‌های روز صنعت نفت به داخل کشور در حال قدرت گرفتن است.

باید منتظر بود و دید آیا کبوترها و بازهای اوپک می‌توانند به فهمی مشترک از اوضاع بازار برسند تا علاوه بر حضور قدرتمند ایران در آن و همچنین تعامل با تولیدکنندگان غیر اوپک، نگاه واحدی برای مواجه با وضع کنونی بازار نفت داشته باشند.