روز قربانی کردن نفس و تعلقات دنیوی

عید در آموزه‌های دینی

واژه «عید» در لغت به معنی «بازگشت» است و در اصطلاح، به معنی بازگشت به سوی خداوند سبحان است. عید قربان یکی از بزرگترین اعیاد اسلامی است.

امام سجاد(ع) در نیایش 48 صحیفه سجادیه در اهمیت عید قربان می‌فرمایند:

« اللّهُمّ هَذَا یَوْمٌ مُبَارَکٌ مَیْمُونٌ، وَ الْمُسْلِمُونَ فِیهِ مُجْتَمِعُونَ فِی أَقْطَارِ أَرْضِکَ، یَشْهَدُ السّائِلُ مِنْهُمْ وَ الطّالِبُ وَ الرّاغِبُ وَ الرّاهِبُ » خدایا این روزى مبارک و بامیمنت است و مسلمین در اطراف زمین تو در این روز مجتمع هستند: مسئلت کننده و خواهنده و امیدوار و ترسنده ایشان، همه در یکجا براى نماز حاضر مى‌‏شوند.

بنا بر اهمیت این روز اعمال متعددی وارد شده که برخی از آنها عبارتند از:

1- غسل به نیت غسل روز عید قربان

2- نماز عید قربان ( که مانند نمار عید فطر خوانده می‌شود)

3- دعاهایی که در مفاتیح برای این روز وارد شده است

4- زیارت امام حسین (ع) که در مفاتیح برای این روز زیارت مخصوصی نقل شده است

5- دعای ندبه

6- قربانی

یکی از کارهایی که همه ساله در این روز انجام آن مستحب مؤکد بوده قربانی است. قربانی کردن نمادی از قطع دلبستگی و وابستگی‌ها و جلوه‌ای از ایثار مال و جان در راه محبوب واقعی و رضای خداوند متعال است. البته آنچه که از قربانی کردن و رسیدن به مقام قرب الهی به وسیله ذبح گوسفند، لحاظ شده، قطع علقه‌های روحی و مالی است که باعث تقوای قلب و طهارت نفس می‌شود.

فلسفه قربانی در روز عید قربان:

اگرچه قربانی از زمان حضرت آدم (ع) وجود داشته است، اما قربانی روز دهم ذی‌حجه یادآور خاطره فداکاری و ایثار حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهم‌السلام است. امام خمینی (رض) درباره عید قربان فرمودند: «عید قربان، عیدی است که انسان‌های آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمی می‌اندازد. قربانگاهی که درس فداکاری و جهاد در راه خدای بزرگ را به فرزندان آدم و اصفیا و اولیای خدا می‌دهد....»

در قرآن کریم و کتب روایی داستان حضرت ابراهیم (ع) چنین نقل شده است:

حضرت ابراهیم تا سنین میانسالی و پیری صاحب فرزند نشده بود لذا خواسته اش از خداوند این بود که فرزند صالحی به او عطا فرماید: « رَبِّ هَبْ لِى مِنَ ٱلصاٰلِحِینَ» پروردگارا! به من از صالحان [= فرزندان صالح‌] ببخش. این خواسته برآورده شد و خداوند فرزند پسری به او عطا فرمود که اسماعیل(ع) نام گرفت.

وی تا سنین نوجوانی (حدود 13 سالگی) رشد کرد؛ در این ایام حضرت ابراهیم(ع) خواب عجیب و شگفت انگیزی می‌بیند که بیانگر آغاز یک آزمایش بزرگ دیگر برای این پیامبر عظیم الشان است. در خواب می‌بیند که از سوی خداوند به او دستور داده شده تا فرزند یگانه‌اش را با دست خود قربانی کند و سر ببرد. ابراهیم(ع) وحشت زده از خواب بیدار شد؛ می‌دانست که خواب پیامبران واقعیت دارد و از وسوسه‌های شیطانی دور است اما با این حال دو شب دیگر همان خواب تکرار شد که تاکیدی بود بر لزوم این امر و لذا برای او کمترین شکی باقی نماند که این فرمان الهی است.

ابراهیم که بارها از کوره داغ امتحان الهی سرفراز بیرون آمده بود این بار نیز باید دل به دریا بزند و فرزندی را که یک عمر در انتظارش بوده و اکنون نوجوانی برومند شده با دست خود سر ببرد ولی باید قبل از هر چیز فرزند را آماده این کار کند لذا رو به سوی او کرد و گفت: « یا بُنَىَّ إِنِّىٓ أَرَىٰ فِى ٱلْمَنَامِ أَنِّىٓ أَذْبَحُکَ فانظُرْ مَاذَا تَرَىٰ » فرزندم در خواب دیدم که باید تو را ذبح کنم نظر تو چیست؟ فرزند که در همین مدت کوتاه عمر خود درس صبر و استقامت را از پدر آموخته بود با آغوش باز از این فرمان الهی استقبال کرد و با صراحت گفت: « قَالَ یا اَبَتِ ٱفْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِىٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلصّابِرِینَ » پدرم هر دستوری به تو داده شده است اجرا کن و از ناحیه من فکر تو راحت باشد که به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت و به این ترتیب هم پدر و هم پسر نخستین مرحله این آزمایش بزرگ را با پیروزی کامل می‌گذرانند.

پدر فرزند را به قربانگاه در میان کوه‌های خشک و سوزان سرزمین منا آورد، لحظه‌های حساس فرا رسید؛ ابراهیم صورت فرزند را بر خاک نهاد و کارد را با سرعت و قدرت بر گلوی فرزند گذارد اما کارد برنده در گلوی لطیف فرزند کمترین اثری نگذارد؛ ابراهیم در حیرت فرو رفت و بار دیگر کارد را به حرکت در آورد ولی باز کارگر نیفتاد. آری، ابراهیم خلیل فرمان می‌دهد نبر.

در این هنگام ندایی از طرف خداوند به گوش ابراهیم رسید که: «ونادَیْناهُ أَن یَا ٰٓإِبْرَٰهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ ٱلرُّءْیَآ ۚ إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجْزِى ٱلْمُحْسِنِینَ إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبینُ وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظیمٍ» او را ندا دادیم که: « ای ابراهیم آنچه در خواب ماموریت یافتی انجام دادی. هنگامی که این ندای آسمانی آمد، جرئیل صدا زد: الله اکبر الله اکبر، اسماعیل هم صدا زد: لا اله الا الله و الله اکبر و پدر قهرمان نیز گفت: الله اکبر و لله الحمد و این شبیه تکبیراتی است که ما در عید قربان می‌گوئیم اما برای اینکه برنامه ناتمام نماند و در پیشگاه خدا قربانی کرده باشد، خداوند قوچی بزرگ فرستاد تا به جای فرزند قربانی کند و برای آیندگان در مناسک حج و سرزمین منا از خود به یادگار بگذارد؛ چنانچه قرآن می فرماید: ما ذبح عظیمی را فدای او کردیم عظمت ذبح حضرت ابراهیم (ع) به گونه ای است که سالیانه در روز عید قربان میلیون‌ها نفر با یاد و خاطره فداکاری این پیامبر بزرگ قربانی می‌کنند.

احکام و آداب قربانی و تقسیم آن

مرحوم آیت‌الله میرزا جوادآقا ملکی تبریزی در کتاب شریف المراقبات می‌نویسد: از کارهای مهم در این روز قربانی است که مستحب مؤکد است اگر خود ذبح می‌کند هنگام ذبح دعائی که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمود، بگوید: «بِسمِ اللهِ وَجَّهتُ وَجهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّماواتِ وَالاَرضَ حَنیفًا مُسلِمًا وَ ما اَنَا مِنَ المُشرِکِینَ اِنَّ صَلاتی وَ نُسُکِی وَ مَحیایَ وَ مَماتِی لِلّلهِ رَبِّ العالَمِینَ اَلّلهُمَّ مِنکَ وَ لَکَ » و اگر انسان دیگری را برای ذبح کردن انتخاب کرده است، می‌تواند دستش را بر دست ذبح کننده گذاشته و دعا را خوانده و خودش هم بسم الله بگوید باید اولین چیزی که در روز عید می‌خورد از گوشت قربانی بوده و گوشت آن را سه قسمت کند؛ یک قسمت برای همسایه‌ها، قسمت دیگر برای نیازمندان و قسمت سوم را برای خانواده خود نگه دارد.

مسئول دفتر امور فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی مرکز سلسله