عرفه؛ روز دعا و مناجات با معبود

معنی عرفه

در وجه تسمیه این روز به عرفه، مواردی گفته شده است :

1. در تاریخ آمده است: زمانی‌ که جبرئیل مناسک و اعمال حج ابراهیمی را به ابراهیم خلیل‌الله می‌آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت: (عَرَفتَ = فهمیدی؟) و او پاسخ بلی را داد - بنابراین به این نام خوانده شد.

2. برخی نیز نوشته اند: مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می‌کنند که به روز عرفه نامگذاری شده است.

3. در روایتی آمده که آدم و حوا پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی در این سرزمین یکدیگر را یافتند و به همین دلیل عرفات و این روز عرفه نام گرفته است.

سرزمین عرفات

صحرایی است به درازای 12کیلومتر در شش کیلومتر و نیم، در فاصله بیست و یک کیلومتری شمال مکه بر سر راه طائف. در جهت شمالی این دشت، کوهی است که آن را جبل الرحمه یا جبل عرفات نامند، همه حجاج بیت الله الحرام باید از ظهر روز نهم ذی‌‌الحجه تا مغرب در این سرزمین توقف کنند.

عرفه، روز دعا و عرفات، سرزمین نیایش است و عرفات، سرزمینی است که انسان را از زمین تا عرش بالا می‏‌برد، سرزمینی است که در آن، دیواری بین خدا و بنده وجود ندارد. عرفات، سرزمین اشک و حاجت است؛ سرزمینی که گویی، آسمان به زمین نزدیک است. آری! گاه برخی از مکان‌‏ها، انقلابی در دل به پا می‌‏کنند که می‏‌تواند باعث نزدیکی بیش‏تر انسان به خداوند شود و عرفات، یکی از همین سرزمین‏‌هاست.

ارزش روز عرفه

پیامبر صلى‏‌الله ‏علیه‏ و ‏آله و سلم در اهمیت روز عرفه می‌فرمایند :

ما مِن یَومٍ أکثَرَ أن یُعتِقَ اللّه‏ُ فِیهِ عَبدَا مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَةَ؛ خداوند در هیچ روزى به اندازه روز عرفه، بندگان را از آتش دوزخ نمى‌‏رهاند.

امام سجاد علیه السلام نیز روز عرفه را شرافت، کرامت و عظمت معرّفی و می‌فرمایند:

«اللّهُمَّ وَ هذا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَ کرَّمْتَهُ وَ عَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِیهِ رَحْمَتَکَ وَ مَنَنْتَ فِیهِ بِعَفْوِکَ وَ اَجْزَلْتَ فِیهِ عَطِیَّتَکَ وَ تَفَضَّلْتَ بِهِ عَلی عِبادِکَ؛

خدایا! و این روز عرفه روزی است که تو به او شرافت و کرامت و عظمت بخشیدی و رحمتت را در این روز گستراندی و به عفو و بخششت [بر خلق] منّت گذاردی و عطایت را بسیار عظیم گردانیدی و به خاطر این روز بر بندگانت تفضّل نمودی.»

اعمال روز عرفه

در کتاب مفاتیح نوین اثر آیه الله مکارم، اعمالی برای روز عرفه ذکر شده که به برخی از آنها اشاره می‌شود :

براى روز عرفه چند عمل وارد شده است:

1ـ روزه گرفتن: که پاداش فراوانى دارد. ولى اگر روزه در آن روز سبب ضعف و ناتوانى برای دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود، ترک آن بهتر است! (البتّه روزه مربوط به کسانى است که در وطن هستند یا قصد اقامت ده روز کرده اند).

2ـ غسل کردن قبل از غروب آفتاب.

3ـ زیارت امام حسین(علیه السلام)، که زیارت آن حضرت در روز عرفه طبق روایتى از امام صادق(علیه السلام) پاداش حج و عمره بسیار و جهاد فراوان دارد.

در روایت دیگرى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که خداوند در روز عرفه، توجّه خاصّى به زائران قبر امام حسین(علیه السلام) دارد، حاجاتشان را برآورده مى سازد و گناهانشان را مى آمرزد.

4ـ پس از نماز عصر و قبل از آن که دعاهاى روز عرفه را بخواند، دو رکعت نماز در زیر آسمان، بجا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف کند، که امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس چنین کند، پاداش کسانى که در سرزمین عرفاتند، را خواهد داشت و گناهانش آمرزیده گردد.

روز عرفه روز دعا

در منابع و متون دینی، این روز به عنوان روز دعا و استجابت دعا نامیده شده است

امام صادق علیه ‏السلام: تَخَیَّر لِنَفسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما أحبَبتَ واجْتَهِد، فإنَّهُ (یَومَ عَرَفَة) یَومُ دُعاءٍ و مَسألَةٍ؛ هر چه مى‏‌خواهى براى خود دعا بخوان و [در دعا کردن] بکوش که آن روز [روز عرفه] روز دعا و درخواست است.

در روایت دیگری امام باقر ( علیه السلام ) از پدر بزرگوارش زین العابدین (علیه السلام) در خصوص استجابت دعا در این روز نقل می کند که: آن حضرت در روز عرفه جمعى را مشاهده کرد که دست نیاز به سوى مردم دراز کرده و کمک مى‌خواستند! حضرت فرمود: واى بر شما! آیا از غیر خدا در این روز حاجت مى‌طلبید در حالى که در این روز امید مى‌رود که فضل خداوند حتّى شامل بچّه‌هایى شود که در شکم مادرانند.

دعای مخصوص روز عرفه

در کتب ادعیه دعاهایی از ائمه معصومن برای این روز وارد شده است که معروفترین آنها دو دعای ماثوره است:

یک دعا از امام سجاد علیه السلام نقل شده که در کتاب صحیفه سجادیه ذکر شده است این دعا کوتاه و در حد چند صفحه است.

دعای دیگری که برای عصر روز عرفه نقل شده از امام حسین (ع) نقل شده است این دعا را مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان آورده که از محتواى بسیار باارزش و بى نظیرى برخوردار است و گنجینه اى است از معارف اسلامى که راه شناخت معبود و توبه و بازگشت به او را مى آموزد و در حقیقت یک دوره عرفان اسلامى در آن درج است.

راویان این دعا ( بشر و بشیر از فرزندان «غالب اسدى» ) روایت کرده اند که: عصر روز «عرفه» ( البته در یکی از سالهای قبل از حرکت به سمت عراق ) در سرزمین «عرفات» خدمت امام حسین (علیه السلام) بودیم که آن حضرت با گروهى از اهل بیت و شیعیان خود، در نهایت خشوع و فروتنى، از خیمه خویش بیرون آمدند و در قسمت چپ کوه ( جبل الرحمه که کوه معروفى است در وسط عرفات ) رو به سوى کعبه ایستادند و همانند فقیر و نیازمندى که چیزى طلب کند، دست ها را در برابر صورت گرفتند و این دعا را خواندند.

* مسئول امور فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی سلسله