مقدمات سفر روحانی به آمریکای لاتین فراهم شد/ آمریکای لاتین برای ظریف سنگ تمام گذاشت
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، روزنامه اعتماد در پایان سفر هشت روزه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به شش کشور کوبا، نیکاراگوا، اکوادور، شیلی، بولیوی و ونزوئلا در گفت‌وگویی با محمد کشاورزاده، مدیرکل امریکای وزارت امور خارجه به بررسی دستاوردهای این سفر پرداخته است.
مشروح این گفت و گو را می‌خوانید:
وزیر امور خارجه ایران سه سال پس از حضور در وزارت امور خارجه به امریکای لاتین سفر کردند. منطقه‌ای که در دولت‌های قبل بر وجود رابطه با آن بسیار تاکید شده بود. چرا این سفر در این مقطع زمانی انجام شد؟
سفر آقای دکتر ظریف به امریکای لاتین در سطح یک هیات عالیرتبه سیاسی و اقتصای، قرار بود سال گذشته انجام شود ولی به دلیل تحولاتی که در سطح منطقه رخ داد، آن سفر در آستانه انجام صورت نگرفت. مجددا اوایل امسال نیز تلاش شد تا آن سفر تنظیم شود. این کار صورت گرفت ولی به دلیل شرایط خاص منطقه و اتفاقاتی که در برخی از کشورهای امریکای لاتین رخ داد، مجددا سفر انجام نشد. خوشبختانه این سفر در ماه جاری صورت گرفت.
میزان استقبال از وزیر امور خارجه ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر بخواهم در یک جمله این سفر را توصیف کنم، به نظر من، این سفر به دلیل گستردگی و سطح هیات همراه و همچنین پذیرش هیات ایرانی از سوی طرف مقابل، اگر بی‌سابقه نباشد، می‌توان آن را کم‌سابقه دانست؛ هم در تعداد کشورها و هم در سطح مورد پذیرش ایران. وزیر امور خارجه ایران در این سفرها در عالی‌ترین سطح مورد پذیرش قرار گرفت و با مقامات سیاسی و اقتصادی رایزنی داشتند. دیدار ایشان با رائول کاسترو و نیکلاس مادورو با تشریفات رییس‌جمهوری صورت گرفت. در بولیوی نیز بالاترین نشان دولتی این کشور به ظریف صورت گرفت. دیدار ایشان با روسای جمهور شیلی، نیکاراگوا و اکوادور حاکی از آن است که مقامات کشورها اهمیت خاصی را به سفر آقای ظریف داده بودند. خوشبختانه آقای ظریف با برخی از مقامات این کشورها روابط دوستانه قبلی داشتند که این امر، در تنظیم سفرها، تنظیم روابط و پیشبرد اهداف و خواست‌های ما مهم بود و کمک کرد.
با توجه به فضای بازی که ایران پسابرجام برای انتخاب شرکای تجاری با آن روبه‌رو است، امریکای لاتین چرا باید در زمره اولویت‌های ما باشد؟ آیا بحث علقه‌های سیاسی پررنگ است ؟
سفر آقای ظریف و هیات همراه به امریکای لاتین در واقع، یک سفر کاملا برنامه‌ریزی شده و فارغ از جنبه‌های نمایشی و تشریفاتی بود. باید دانست که دستگاه دیپلماسی این سفر را از سر ناچاری تنظیم نکرد بلکه با توجه به انتخاب‌های مختلفی که با بقیه کشورهای دنیا داشتیم و گسترش روابط با بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی که پس از دستیابی به برجام حاصل شده است؛ این سفر کاملا هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده و با هدف توسعه کلی روابط با کشورهای امریکای لاتین صورت گرفت. در دوره تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، بسیاری از پروژه‌های ایران در کشورهای امریکای لاتین حتی در کشورهای دوست، به دلیل شرایط ایجادشده متوقف شده بود.
در دوره پسابرجام، شرایط مناسبی ایجاد شده بود تا روابط‌مان را با این کشورها از سر بگیریم. باید گفت که دوره جدیدی از مناسبات ایران با کشورهای امریکای لاتین با این سفر آغاز شده است. پس از این سفر، پیش‌بینی‌مان این است که به‌زودی سفرهای بلندپایه‌تری را به کشورهای امریکای لاتین داشته باشیم. رویکرد ما به امریکای لاتین در وزارت امور خارجه، صرفا یک رویکرد ایدئولوژیک و محدود به کشورهای مترقی و چپ منطقه نیست بلکه مصر هستیم روابط ایران را با تمامی کشورهای امریکای لاتین براساس منافع مشترک توسعه دهیم.
به عبارت دیگر، روابط ما با این کشورها آن‌گونه نیست که فقط با تعدادی از کشورها رابطه داشته باشیم. تنظیم سفر به شش کشور آن هم در زمانی که این ایام، ایام تعطیلات هم بود، کار چندان ساده‌ای نبود ولی خوشبختانه انجام شد. برخی از رهبران این کشورها در زمان تعطیلات بودند و در شهرهای دیگری حضور داشتند ولی برای دیدار با هیات ایرانی به محل اقامت رفتند.
چه کشورهای دیگری برای توسعه را مدنظر دارید؟
ما برنامه‌هایی بسیاری برای توسعه مناسبات با دیگر کشورهای امریکای لاتین هم داریم. از جمله این کشورها برزیل است که اگر ثبات سیاسی در این کشور برقرار شود، هیات‌های متعددی را به این کشور و دیگر کشورهای امریکای لاتین مبادله خواهیم کرد. ما در آینده‌ای نزدیک، شاهد برگزاری اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد (نم) در مارگریتا ونزوئلا هستیم. اجلاس مذکور، همایش بسیار مهمی است که احتمالا ایران در سطح عالی در آن حضور خواهد یافت.
بنابراین می‌توان گفت که سفر ظریف پیش‌درآمد سفر آقای روحانی به این منطقه است؟
بله، حتما. این سفر قطعا زمینه‌های لازم را برای تبادل هیات‌های بیشتر به ایران و امریکای لاتین فراهم می‌کند. اگر سفر آقای روحانی یا هر مقام دیگری به ونزوئلا صورت بگیرد، مسلما سفر به کشورهای دیگر منطقه را هم شامل خواهد شد.
سفر آقای ظریف پس از نخستین سفر باراک اوباما به کوبا صورت گرفت. چقدر در رایزنی‌های میان آقای ظریف با وزیر امور خارجه و آقای رائول کاسترو درخصوص مساله عدم تاثیرپذیری رابطه تهران و هاوانا از تجدید رابطه کوبا و امریکا مطرح شد؟
در ملاقات آقای ظریف با رائول کاسترو، بنده نیز حضور داشتم. در این جلسه، مسائل مفصلی مطرح شد، خصوصا آنکه آقای کاسترو از مبارزات مردم کوبا و همچنین مبارزات خود، برادر و خانواده‌اش در مقابله با سیاست‌های امریکا سخن گفت. کوبایی‌ها براساس آنچه اعلام کرده‌اند و انجام شده است، اقداماتی را در خصوص امریکا انجام داده‌اند که به نظر می‌رسد آن اقدامات، منافاتی با سیاست‌های ضدامپریالیستی کوبا ندارد. یعنی نمی‌توان گفت چون کوبا با امریکا مذاکراتی را در خصوص برخی مسائل داشته است، دوطرف به توافقاتی درباره رفع مشکلات رسیده‌اند. مشکلات همچنان باقی است.
آقای ظریف در صحبت‌های‌شان در ونزوئلا گفتند که تهران و کاراکاس در رابطه با تثبیت قیمت نفت رایزنی کرده‌اند. آیا این مساله را با کشورهای دیگر هم مطرح کردیم؟ آن رایزنی به چه نتایجی منتج شد؟
برخی کشورهایی که آقای ظریف به آن سفر کردند مانند ونزوئلا و اکوادور، عضو اوپک هستند. یکی از موضوعاتی از مسائل مطرح در دیدار با اعضای اوپک، همواره مساله نفت بوده است. در این سفر هم رایزنی‌هایی در این خصوص صورت گرفت که هماهنگی‌های آن با وزارت نفت است.
جزییات بیشتر از این رایزنی‌ها ؟ آیا نتیجه‌ای در برداشته است ؟
در این باره همچنان طرفین در حال رایزنی و گفت‌وگو با یکدیگر هستند ولی تعامل با این کشورها با توجه به شرایط قیمت نفت، به نوعی لازم است.
شما در صحبت‌های‌تان اشاره کردید که در خصوص مناسبات با کشورهای امریکای لاتین، به دنبال شعار و نمایش نیستید ولی درخصوص این منطقه، نگاه منفی در افکار عمومی ایران با توجه به رفتارهای دولت قبل وجود دارد. حتی در این سفر شاهد بودیم حرف و حدیث‌های مفصلی وجود داشت، مساله مسافت بسیار، عدم لزوم همراه بودن هیاتی گسترده و وضعیت نابسامان سیاسی و اقتصادی برخی کشورهای میزبان در افکار عمومی ایران مطرح شد. منطق ایران برای توسعه روابط با کشورهای این منطقه چیست؟
من این نظر که کشورهای امریکای لاتین را کشورهایی ضعیف و غیرتوانمند می‌داند، قبول ندارم؛ از قضا، بسیاری از آنها کشورهای ثروتمندی هستند. من ٢٠ سال با کشورهای امریکای لاتین در ارتباط بوده‌ام و کار می‌کنم، نخستین سفیر ایران در کاراکاس، پس از برقراری مناسبات با ونزوئلا بوده‌ام. من وقتی به کاراکاس آمدم، مناسبات ایران و ونزوئلا پایه‌گذاری شد و تبادل هیات‌ها در سطوح وزرای امور خارجه و سپس رییس‌جمهوری صورت گرفت. گام بعدی توسعه روابط، برگزاری نشست سران اوپک در ونزوئلا بود. در سال ١٩٩٨ قیمت نفت یک رقمی بود ولی پس از تعامل ایران و ونزوئلا در این باره، روند قیمت نفت، سعودی شد.
در زمان مورد اشاره شما شاید اما آیا در این شرایط، ونزوئلا از توان لازم برای انجام چنین کاری برخوردار است ؟ یا ایران با توجه به قدرت عربستان در اوپک ؟
صددرصد. ایران و ونزوئلا از پایه‌گذاران اوپک هستند. ایران، ونزوئلا و اکوادور، از اعضای غیرعرب اوپک هستند. این مساله، یک ظرفیتی را ایجاد می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. از سویی، کشورهایی که ما به آنها سفر کرده‌ایم، امکاناتی دارند که ایران می‌تواند خدمات فنی و مهندسی‌اش را به آنها صادر کند. نیکاراگوا که گفته می‌شود کشوری فقیر است، کشورهای برزگ دنیا می‌خواهند با هزینه بسیار بالایی به آنجا بیایند و کانال بین اقیانوسی را در آنجا پیش ببرند.
این پروژه‌ها، فرصت‌هایی را هم برای شرکت‌های ایرانی ایجاد می‌کند. در رابطه با کشوری مانند بولیوی، ما امکانات بسیار زیادی در خصوص نانوتکنولوژی داریم. فرق امریکای لاتین با کشورهای آفریقایی آن است که این کشورها هم پول دارند و هم از توانمندی برخوردارند. برخی کالاهای مورد نیاز ایران، می‌تواند از این منطقه تامین شود. ما می‌توانیم کالاهای‌مان را به این منطقه صادر بکنیم.
کشورهای حوزه کاراییب، کشورهایی هستند که ایران قبلا به آنها صادرات داشته است. تفکراتی مانند دوری راه را هم نمی‌پذیریم چون اگر این کشورها دور هستند، کانادا هم دور است. مگر کانادا نزدیک است؟ هم‌اکنون خط کشتیرانی ایران با این کشورها راه افتاده است. عالی‌ترین مقام کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در این سفر حضور داشت. خط کشتیرانی میان ایران و برزیل راه افتاده است و ما می‌توانیم کالاهای‌مان را به آنجا صادر کنیم. شما گاهی مشاهده می‌کنید کالاها یا میوه‌هایی از شیلی یا دیگر کشورهای این منطقه به ایران قاچاق می‌شود. حتما برای‌شان مقرون به صرفه است که از آنجا به ایران چنین کالاهایی صادر می‌کنند. در واقع، چشم‌پوشی از یک ظرفیت، ضربه زدن به خودمان است. مسلما اگر شرکت‌های ایرانی از توانمندی لازم برخوردار باشند، می‌توانند در انجام پروژه‌ها، صدور خدمات فنی و مهندسی و صدور کالا موفقیت‌های خوبی داشته باشند.
به نظر می‌رسد در ونزوئلا، برخی شرکت‌های ایرانی عملکرد موفقی نداشته‌اند. دلیل چیست؟
شرکت‌های ایرانی بسیاری در دوره‌ای و در شرایطی مانند تحریم‌ها، به ونزوئلا آمدند. مسلما در همه جای دنیا، برخی شرکت‌ها موفق هستند و برخی موفق نیستند. ما سعی می‌کنیم در زمینه‌هایی که عملکرد موفقیت‌آمیز داشته‌ایم، مناسبات‌مان را حفظ و تقویت کنیم. هم‌اکنون دولت ونزوئلا دچار مشکلاتی است و ما این را قبول داریم ولی دولت ونزوئلا در سخت‌ترین شرایط در کنار ایران بوده و به ما کمک کرده است و نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت. هم‌اینک در ونزوئلا، یک دولت انقلابی بر سرکار است. البته ما در مسائل داخلی این کشور دخالت نمی‌کنیم ولی با دولت این کشور براساس منافع مشترک در حال همکاری هستیم.
آقای ظریف در ونزوئلا از تشکیل گروهی برای بسیاری اختلافات خبر دادند. جزییات بیشتری را بیان می‌کنید؟
همانطور که اطلاع دارید، شرکت‌هایی در این کشور بوده‌اند که در این مدت در برخی زمینه‌ها طرفین اختلافاتی را با یکدیگر پیدا کرده‌اند. این مسائل هم دوجانبه است. مجموعه‌ای از مشکلات در طول مدت زمانی انجام شده است. با این حال، کمیته‌ای به پیشنهاد طرف ایرانی تشکیل شده است تا در آن کمیته، مجموعه‌ای از اختلافات براساس مذاکره طرفینی حل و فصل شود. به نظر می‌رسد این کمیته می‌تواند راهگشا باشد.
اعضای آن چه کسانی هستند؟
معاون وزیر صنایع ونزوئلا و چند تن از مقامات وزارت نفت و بانک مرکزی‌‌های این کشور. به محض رسیدن به تهران نیز اعضای این کمیته مشخص خواهند شد. البته هم‌اینک نیز از این نوع کمیته‌ها وجود دارد، مثلا کمیته مشورتی سیاسی میان ایران و شیلی. ما این کمیته را تشکیل داده‌ایم تا در سطوح مختلف، طرفین با یکدیگر گفت‌وگو کنند. نیاز است تا این تبادل میان طرفین انجام شود.
توافقات بانکی میان ایران و کدام کشورهای حاضر در این تور بود؟
این توافق با تمام کشورها صورت گرفته است.
این تفاهمنامه چه مسائلی را شامل می‌شود؟
این تفاهمنامه یک نوع اعلام است که به شرکت‌ها و بانک‌های آنجا، این پیام را می‌دهد که تحریم‌ها تمام شده است و با برجام، مانعی به نام تحریم برای جلوگیری از مبادله و تجارت با ایران وجود ندارد. این روابطی است که بعد از تحریم‌ها وجود داشته ولی اعلام نشده است ولی با این کار می‌خواستیم تا مدیران و مسوولان شرکت‌های آن کشورها بدانند که مشکلی وجود ندارد و چنین روابطی وجود دارد.
میزان مبادلات تجاری ایران با کشورهای امریکای لاتین یا حداقل شش کشوری که آقای ظریف به آنها سفر کردند، چقدر است؟
متاسفانه در دوره قبل از رفع تحریم‌ها، افت زیادی را در مناسبات تجاری شاهد بودیم. دلیل این مساله هم تحریم‌های بانکی بود و رقم مبادلات، قابل توجه نبود ولی پس از دستیابی به برجام و رفع تحریم‌ها، روابط تجاری میان طرفین اندک اندک آغاز شده است. من هم‌اینک آمار دقیقی از حجم مبادلات ندارم ولی علایق برای همکاری میان طرفین وجود دارد و موانعی مانند تحریم برای توسعه روابط وجود ندارد.
مناسبات تجاری ایران با برخی از کشورهای این منطقه، رقم بسیار بالایی است. به صورت سنتی، ما برخی کالاهای‌مان را از کشورهای امریکای لاتین خریداری می‌کنیم مانند برزیل که رقمش دو میلیارد است. در برخی از زمینه‌ها هم می‌خواهیم همکاری‌هایی را انجام بدهیم که رقم‌های بزرگی خواهد بود. زمینه‌های بسیاری برای توسعه روابط و همکاری‌ها با این کشورها وجود دارد که می‌تواند میزان مبادلات ما را افزایش دهد.
گویا دو کمک دارویی در گذشته به ونزوئلا ارسال شده است. آیا کمک‌های دیگری مانند ارسال مواد غذایی هم انجام خواهد شد؟
چیزی به عنوان کمک صورت نگرفته است. ما تبادلی را با ونزوئلا داشته‌ایم. آنها کمبودهایی دارند که ایران آنها را تامین می‌کند.
تجربه شورای امنیت در صدور قطعنامه‌های تحریمی نشان داد که ایران نیازمند یارگیری‌های بیشتر و دقیق‌تر است. هر چقدر بگوییم این کار قبلا انجام شده، قطعنامه‌ها نشان دادند که این کار را به خوبی انجام نداده‌ایم. وزن کشورهای امریکای لاتین در مجامع بین‌المللی و در شورای امنیت چه اندازه است تا بگوییم اگر الان یارگیری‌هایی را انجام می‌دهیم، در آینده می‌توانیم از آن برداشت کافی را داشته باشیم؟
کشورهای امریکای لاتین در سازمان ملل متحد گروه متنفذی محسوب می‌شوند. برخی از آنها کاندیدای عضویت غیردایم شورای امنیت هستند و مسلما وقتی با کشوری رابطه داشته باشید، می‌توان از آن رابطه استفاده کرد. حتی سهمیه دبیرکلی سازمان ملل متحد را دارند و زمانی آقای دکویار که دبیرکل سازمان ملل متحد بود، از کشور پرو بود. امریکای لاتین مجموعه‌ای از کشورها هستند که توانمندی بسیاری نه تنها در سازمان ملل متحدبلکه در نهادهای دیگر هم دارند و از توانمندی‌های آنها قبلا استفاده کرده‌ایم مانند حضور ونزوئلا در شورای حکام. ونزوئلا در تعاملی که با ایران داشت، بیشترین حمایت را از کشورمان داشته است. کمک ونزوئلا در بحث هسته‌ای ما بسیار موثر بود. روابط سیاسی و اقتصادی قطعا در نوع رفتار آنها تاثیرگذار است.
امریکای لاتین حیاط خلوت امریکاست و صهیونیست‌ها نیز آنجا بسیار فعال هستند. فکر نمی‌کنید امریکا مانعی را برای فعالیت ایران ایجاد کند؟ چه راهکارهایی را برای از بین بردن آن موانع دارید؟
من شخصا این نظر که امریکای لاتین حیاط خلوت امریکاست را قبول ندارم. این مساله و آن روابط به قرن هجدهم و نوزدهم بازمی‌شود. امروز شرایط تغییر کرده است و مانند قبل نیست که امریکا تنها در آنجا فعال باشد. امریکا سالیان سال است که به این کشورها فشار می‌آورد. مسلما امریکایی‌ها حساس هستند. در همین سفر آقای ظریف به امریکای لاتین، یکی از نمایندگان امریکایی در مقاله‌ای تند اعلام کرد که ایران در امریکای لاتین چکار می‌کند؟ و حضور ایران را نگران‌کننده دانست.
این در حالی است که حضور ایران علیه هیچ کشوری نیست. ما براساس احترام متقابل با این کشورها همانند کشورهای دیگر دنیا رابطه داریم؛ مگر ما با فرانسه و آلمان رابطه نداریم؟ کشورهای امریکای لاتین مانند آنها هستند. چرا امریکایی‌ها به داشتن رابطه با این کشورها حساسند ولی به داشتن رابطه با آن کشورها حساس نیستند؟ به نظر من، این برداشت‌ها غلط است و مسلما کشورهای امریکای لاتین از توانمندی لازم برخوردارند تا براساس حاکمیت ملی خود تصمیم‌گیری کنند. شما شاهد هستید که آقای کوره‌آ، رییس‌جمهور اکوادور در دیدار آقای ظریف چه چیزی را گفتند. گفتند امریکایی‌ها به ما می‌گفتند چرا با کوبا رابطه دارید ولی حالا خودشان رفته‌اند با کوبا رابطه برقرار کرده‌اند. امروز شرایط تغییر کرده است و این‌گونه نیست که امریکا دستور بدهد و همان اتفاق برای امریکای لاتین رخ بدهد. ما روابط‌مان با کشورهای امریکای لاتین را نه براساس دشمنی با امریکا بلکه براساس احترام متقابل مناسبات‌مان را تنظیم می‌کنیم.
شیلی از جمله کشورهایی بود که آقای ظریف به آن سفر کردند ولی ما در سال‌های گذشته با این کشور رابطه خاصی نداشتیم و رابطه پرفراز و فرود بوده است. آیا بحثی برای تعیین سفیر از سوی شیلی و ارتقای روابط صورت گرفت؟
ما اکنون در شیلی سفیر داریم و شیلی هم در تهران سفارتخانه‌اش را پس از سال‌ها بازگشایی کرد. اکنون آنها در تهران کاردار دارند ولی سفیر جدید را تعیین کردند و به زودی سفارت شیلی در تهران دوره جدیدی را آغاز خواهد کرد. نکته‌ای را باید اشاره کنم و آن، این است که وزیر امور خارجه شیلی، همکار آقای ظریف در سازمان ملل متحد بودند. شیلی از کشورهای مهم امریکای لاتین است و از توانمندی‌های بسیاری برخوردار است. پس از انقلاب، سفری را نداشته‌ایم که وزیر امور خارجه ایران به شیلی سفر کند که مورد توجه همه کشورها قرار گرفت و برای‌شان جالب بود که ما به شیلی سفر می‌کنیم. شیلی توانمندی‌های بالایی دارد و امیدواریم در آینده تبادلات بالایی را داشته باشیم.
برنامه‌ای برای توسعه مناسبات با مکزیک دارید یا خیر؟
برای مکزیک سفیر جدید تعیین شده و ایشان به زودی عازم خواهد شد. برنامه‌هایی برای تبادل هیات با این کشور داریم و به‌زودی سفرهایی در سطوح مختلف، یا وزیر امور خارجه یا وزرای دیگر انجام خواهد شد. البته اکنون مکزیکی‌ها درگیر انتخابات امریکا هستند.
دورنمای رابطه با آرژانتین چگونه است؟
در رابطه با آرژانتین، متاسفانه آنچه در روابط دو کشور به وجود آمده، عاملی ناخواسته است. ما همیشه خواستار مشخص شدن واقعیت هستیم. صهیونیست‌ها از این وضعیت علیه ایران استفاده می‌کنند. آنها با مستمسک قرار دادن پرونده آمیا در حال ایجاد اخلال در پرونده ایران و آرژانتین هستند. ما پس از ماجرای آمیا، آنجا کاردار داشته‌ایم و نه سفیر. آنها هم در تهران کاردار دارند. ما به آنها اعلام کرده‌ایم که آماده روشن شدن حقایق هستیم چراکه خانواده کشته‌شدگان حق دارند حقایق را بدانند. متاسفانه شرایط به گونه‌ای است که برخی کشورها و به ویژه صهیونیست‌ها از آن استفاده می‌کنند. ما مشکلی با یهودیان نداریم. یهودیان بسیاری هم‌اینک در ایران هستند، در مجلس نماینده دارند و یهودی‌ها به صورت آزادانه در حال زندگی هستند ولی متاسفانه صهیونیست‌ها پرونده آمیا را در روابط میان ایران و آرژانتین گروگان گرفته‌اند.
آیا اشتیاق اقتصادی طرف مقابل از رابطه با ایران با استقبال سیاسی که از وزیر امور خارجه صورت گرفت، برابری داشت؟ یا باید این سفر را بیشتر سیاسی دانست تا اقتصادی؟
این سفر را نمی‌توان سیاسی یا اقتصادی صرف دانست. این سفر رویکردی بود که همه ابعاد را شامل می‌شود. ما فکر می‌کردیم طرف مقابل، استقبال خوبی از ما داشته باشد ولی استقبال صورت گرفته در این سفر واقعا کم‌نظیر بود. آنها سنگ‌تمام گذاشتند. ان‌شاء‌الله هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی ما باید موضوعات را مورد پیگیری قرار دهند تا در روابط‌مان از این ظرفیت استفاده بکنیم. در دنیای امروز، باید از کوچک‌ترین فرصت‌ها استفاده کرد؛ یعنی هم در آسیای مرکزی، هم در آفریقا و هم در امریکای لاتین که بکر است. کشورهایی مانند ترکیه، چین و هند سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی کرده‌اند. اگر شما به بازارهای این کشورها سری بزنید، مشاهده می‌کنید اکثریت کالاها، وارداتی هستند. کالاهای ایرانی مورد مصرف طرف مقابل است و به درد این کشورها می‌خورد.
انتهای پیام/