تحقق رشد علمی به گواه آمار

وزارت علوم تحقیقات و فناوری خود را مکلف می‌داند با تمام قوا و با خودباوری و داشتن نگاه به درون به سوی اهداف متعالی پیش‌بینی شده در سند چشم‌انداز که همانا جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی وانقلابی است، در مسیر ترسیم شده نقشه جامع علمی کشور حرکت می‌کند و با اجرای سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل، الهام‌بخش کشورهای منطقه و جهان اسلام باشد.

آنچه که ما را در این اهداف مهم امیدوار می‌کند، حمایت‌های همه‌جانبه رهبر معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری است که موجب شده تا هر چه در توان داریم برای پیشبرد علم و فناوری در کشور انجام دهیم. با این همه، سه سال از عمر دولت یازدهم می‌گذرد، سه سالی که برای وزارت علوم مهم و طلایی به شمار می‌آید. مسئولان این وزارتخانه به همراه مدیران دانشگاهیان عزم خود را جزم کردند تا بتوانند در راه پیشبرد اهداف علمی خود موفق‌تر از همیشه باشند. با این همه وزارت علوم در این سه سالی که گذشت توانست در بخش آموزش، پژوهش و فناوری، رفاه دانشجویان، فرهنگی دانشجویی اقدام‌های اساسی انجام دهد. برنامه‌های وزارت علوم برای دستیابی به راهبردهای مورد اشاره در بخش آموزش شامل: اهتمام ویژه به ارتقای کیفی دوره‌های آموزشی با تکیه بر دو بعد روزآمدی علمی و مهارت‌آموزی و تحول دانشگاه به دانشگاه کارآفرین، هدفمند کردن گسترش کمی دوره‌های آموزشی با توجه به نیازها، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بومی و مزیت‌های نسبی هر استان (آمایش آموزش عالی)، دستیابی به نسبت مطلوب تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان ، اصلاح نسبت استاد به دانشجو، توسعه آموزش‌های بین رشته‌ای و افزایش سرفصل‌های دروس عملی برنامه‌های درسی، پژوهش محور کردن آموزش، افزایش امکان دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی علمی معتبر، ماموریت گرا کردن آموزش عالی و ساماندهی آموزش عالی (ادغام، انحلال، توسعه و تکمیل) بوده است. بر همین اساس و با توجه به آمارهای وزارت علوم تعداد کل دانشجویان در سال تحصیلی 93-92 چهار میلیون و 685 هزارو 386 نفر بوده است این در حالی است که میزان دانشجو در سال تحصیلی 95-94 چهار میلیون و 802 هزار و 721 نفر بوده است. همچنین طی سال‌های 92 تا 94 هیچ مرکز جدیدی ایجاد نشده است. با این همه شاید این پرسش پیش آید که چطور آمار دانشجویان با اینکه هیچ مرکز جدیدی ایجاد نشده آنقدر افزایش داشته است. پاسخش آن است که افزایش آمار دانشجویان کشور صرفاً به دلیل افزایش تعدادی از واحدهای دانشگاه فرهنگیان و واحدهای دانشگاهی جامع علمی- کاربردی است. علاوه بر این باید در بخش آموزش اعلام کنم که تعداد رشته‌های تدوین شده جدید (عمدتا بین‌رشته‌ای ) در سه سال گذشته (تا 95) در مقطع کارشناسی 6 مورد، کارشناسی‌ارشد ناپیوسته 37 مورد و دکترا 31 مورد بوده است.

وزارت علوم همچنین به منظور دستیابی به چشم‌انداز ایران در افق 1404 و رسیدن به جایگاه اول علم و فناوری منطقه، از ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، توسعه هدفمند و متوازن آموزش عالی بر اساس نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و آمایش آموزش عالی و توجه به بازار هدف و اولویت‌های موجود در نقشه جامع علمی کشور، تربیت انسان‌های صالح، فرهیخته، سالم و تربیت‌یافته در مکتب اسلام، گسترش همکاری با مراکز معتبر بین‌المللی در حوزه علم و فناوری، مدیریت هزینه، تامین مالی پایدار و کاهش اتکا به آموزش عالی نام برده است. علاوه بر آن در حوزه پژوهش و فناوری، خرید تجهیزات آزمایشگاهی، پرداخت بدهی دانشگاه‌ها به پایگاه‌های علمی بین‌المللی و امکان دسترسی مجدد به منابع و پایگاه‌های اطلاعات علمی، افزایش شیب ارتقای سهم پژوهش و توسعه فناوری در بودجه عمومی دولت، پیگیری تکلیف همه دستگاه‌های اجرایی در هزینه‌کرد درصدی از بودجه‌شان در فعالیت‌های R&D، اعطای مشوق‌هایی که شرکت‌های خصوصی برای سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه فناوری، تقویت نظام مالکیت فکری (تصویب قانون مالکیت فکری)، حمایت از شکل‌گیری و توسعه صنعت سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر خصوصی در کشور، تقویت زیرساخت‌های فیزیکی پارک‌های علم و فناوری و افزایش بودجه آنها از جمله اقدام‌های مهم در حوزه پژوهش است.

با این حال موضوع بسیار مهم در وزارت علوم موضوع دیپلماسی علمی بود. تحریم‌ها به شدت به دانشگاه‌ فشار آورده بود و موجب شد نظام آموزش عالی کشور درگیر مشکلات بسیاری شود. این موضوع موجب شد ما در حوزه بین‌الملل دقیق‌تر و با جدیت بیشتری وارد شویم. البته اسناد بالادستی ما و بیانات رهبری در رابطه با توسعه همکاری‌های بین‌المللی هم در این باره بی‌تاثیر نبود. دانشگاهیان ما نیاز داشتند تا علم و فناوری را صادر و وارد دانشگاه‌هایشان کنند و ما هم سعی کردیم مراودات علمی خودمان را گسترش دهیم. به نظرم دولت یازدهم تا این لحظه توانست موفق عمل کند و مهم‌ترین دستاوردهایی که در دولت یازدهم داشتیم این نبود که توانستیم آرام آرام این فضای بسته نظام آموزش عالی را بشکنیم بویژه در نظام بین‌المللی هم توانستیم نتیجه خوبی به دست آوریم. ما هم همه توان خود را برای اجرای این مهم گذاشتیم تا دانشمندان ما بتوانند به دیپلماسی علمی و فناوری دست پیدا کنند. حالا به جرأت می‌توان گفت که در طول بعد از انقلاب ما در تولید و واردات علم به اوج رسیده‌ایم. حضور بیش از 93 رئیس دانشگاه خارجی در ایران که بیشتر آن‌ها هم از دانشگاه‌های اروپایی بودند گویای تحولات بنیادین در این حوزه است. همچنین در سال گذشته هزار و 450 دانشمند خارجی به ایران آمدند که این در طول تاریخ همکاری‌های ما با کشورهای خارجی یک نقطه عطف است. در آن سو غول‌های تحقیقاتی بزرگ دنیا مانند ماکس پلانک که خود را برنده 18 نوبل می‌دانند یا مقامات مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS) که 20جایزه نوبل گرفته‌اند و حالا به ایران آمدند و خواستند با دانشگاه‌های ما همکاری داشته باشند. هم ‌اکنون کشورهای اروپایی و نهادهای تحقیقاتی دنیا به دنبال ارتباط علمی با ایران هستند. علاوه بر آن توسعه دیپلماسی علمی و فناوری از طریق جذب دانشجو و تبادل استاد و افزایش کرسی‌های زبان فارسی و ایران‌شناسی در دنیا بهره‌گیری از توان استادان و نخبگان ایرانی مقیم خارج از کشور با انجام پروژه‌های مشترک با داخل و تدریس کوتاه مدت، تبادل فناوری، صادرات کالاها و خدمات دانش‌بنیان از طریق پارک‌ها و مراکز رشد از دیگر اقدام‌های ما در این حوزه بوده است. به این آمارها توجه کنید در سه سال گذشته تعداد پروژه‌های مشترک تعریف شده ما بین دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور 17 مورد بوده که این موضوع امسال به 140 مورد رسیده است. همچنین حضور رؤسای دانشگاه‌های معتبر خارجی در ایران برای توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی در سال 92 مجموعاً 9 مورد بوده است که امسال به 93 مورد رسیده است. همچنین در سال 92 حضور حضور استادان خارجی برای تدریس، تحقیق و شرکت در کارگاه‌های آموزشی و رویدادهای علمی 760 مورد بوده که امسال آن موضوع رفاه دانشجویان برای ما در دولت یازدهم بسیار پراهمیت است به همین علت ارائه تسهیلات با پرداخت وام دانشجویی در سال تحصیلی 95-94 به میزان 110درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته و نیز رشد 400درصدی وام دکترا و 200درصدی وام شهریه نیز از مهم‌ترین اقدام‌های ما در معاونت دانشجویی بوده است.

همچنین درآمد اختصاصی صندوق در سال 94 به میزان 78درصد نسبت به سال قبل به مبلغ 3 هزار و 200 میلیارد ریال و رشد 47درصدی چهار ماهه نخست سال 95 نسبت به مدت مشابه سال 94 افزایش داشته است. مطالبات انباشته صندوق در سال 94 به میزان 960میلیارد ریال وصول شد، منابع ذخیره استراتژیک صندوق رفاه به میزان هزارمیلیارد ریال در سال‌های 94 و 95 وصول شد و 280میلیارد ریال هم برای تعمیر و تجهیز خوابگاه‌های دانشجویی در یک سال اخیر پرداخت شد. موضوع خوابگاه‌ها برای وزارت علوم بسیار پراهمیت بود، برای همین طرح رتبه‌بندی خوابگاه‌های دانشجویی به منظور عادلانه‌سازی نرخ خوابگاه‌ها و تخصیص اعتبار از محل درآمد اختصاصی صندوق رفاه برای تعمیرات اساسی 56 خوابگاه رتبه 5 اجرا شد.

*وزیر علوم، تحقیقات و فناوری

منبع: ویژه‌نامه هفته دولت روزنامه ایران