حرفه پزشکی در ایران تجاری شده است/ «در حاشیه» را سانسور نکنید؛ به مشکلات پزشکی بپردازید

محمد امین قانعی راد در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا درباره پرداختن به مساله درمان آن هم با ساخت یک سریال تلویزیونی گفت: وضعیت بهداشت و درمان و مسائل مربوط به بیمارستان‌ها در ایران وضعیت بحرانی دارد. ما با کالایی شدن خدمات پزشکی در کشور روبرو هستیم که در حال تبدیل کردن پزشکی به یک تجارت است.

این جامعه شناس با تاکید بر اینکه به جای سانسور و اعتراض به پخش سریال طنز، پیشنهاد بررسی مشکل ارتباط پزشکی و درمان با جامعه مطرح شود گفت: پزشکی در ایران بدون توجه به بعد انسانی که این حرفه دارد و بدون مبنا قرار دادن سوگند پزشکی، در حال تبدیل شدن به بازار است.

به باور وی پزشکان خواسته و ناخواسته دارند از تعهدات خودشان نسبت به جامعه تخطی می‌کنند و این مساله به شکل گسترده وجود دارد و باید مورد بررسی قرار گرفته و ابعاد مختلف آن به بحث گذشته شود اما پزشکان در چند زمینه مونوپولی درست کرده‌اند. یکی از مهمترین زمینه‌ها که دارد به گسترش این مونوپولی و تجاری شدن دانش پزشکی کمک می‌کند «جدا شدن دانشگاه‌های علوم پزشکی از بدنه دانشگاه‌هاست» که هیچ جای دنیا چنین الگویی نداریم.

قانعی راد اضافه کرد: یعنی یک سری رشته‌ها را آمدند تحت عنوان علوم پزشکی جدا کردند در حالی که دانشگاه یک کلیت واحد و چند بعدی است که باید همه رشته‌ها را در بر گیرد و محوریت آن هم علوم انسانی باشد. اخیرا بحث مطالعات میان رشته‌ای هم گسترش پیدا کرده و در کنار هم بودن رشته‌ها در دانشگاه به این موضوع کمک می کند. کانت هم می‌گفت محور دانشگاه فلسفه است. نقشی که علوم انسانی در رشته‌های مختلف می‌تواند داشته باشد، به خاطر جنبه انتقادی علوم انسانی است که می‌تواند نسبت رشته‌های مختلف با جامعه را مورد بررسی قرار بدهد و به پیشبرد حرفه‌های مختلف کمک کند تا به نحو مناسب کار خود را انجام دهند.

رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران تاکید کرد: یعنی پزشکی و مهندسی که فاقد بینش علوم انسانی باشند در کارشان موفق نخواهند بود. جدا شدن دانش پزشکی از سایر رشته‌ها در ایران به تجاری شدن این دانش و تبدیل حرفه پزشکی به صنعت پزشکی منجر می‌شود یعنی ما با بازار پزشکی روبرو هستیم.

این جامعه‌شناس درباره آفات بازاری شدن پزشکی هم گفت: پزشکی نباید صنعت شود. مفهوم حرفه که از آن صحبت می‌شود رشته‌هایی مثل پزشکی، وکالت، کشیش یا روحانی و برخی حرفه‌های دیگر را شامل می‌شود که دارای هاله تقدس بوده‌اند و کار آنها تجاری نبود اما حالا ما با وضعیتی مواجه هستیم که برخی از اینها در حال تجاری شدن است. مثل دکتری که صرفا برای پول عمل کند و وکیلی که به حق و باطل کاری نداشته باشد و صرفا بگوید من مرده شور هستیم و هر کسی پول بدهد برایش کار می‌کنم. تجاری شدن چنین رشته‌هایی یعنی انحطاط اجتماعی!

وی اظهار کرد: این به معنای این نیست که اینها نباید با پول ارتباط داشته باشند. هر حرفه‌ای با پول سر و کار دارد و برای گردش کار نیاز به گردش مالی دارد ولی این که به اصطلاح حرفه‌ها به صنعت تبدیل شوند، یعنی نفوذ سرمایه و سرمایه‌داری در مقدس‌ترین حوزه‌های اجتماعی که مشکلات زیادی را به همراه دارد.

این جامعه شناس گفت: آنها برای خودشان توجیحاتی دارند اما اگر از نگاه هنر و علوم انسانی به این قضیه نگاه کنید شما با یک فاجعه اجتماعی روبرو هستید. نهادهای مسئول کشور، دانشمندان، نخبگان و روشنفکران باید به این فاجعه اجتماعی بپردازند و آن را مورد نقد قرار دهند. منتها ما در حوزه جدی بحثی درباره آن نداشتیم چرا که وضعیت پزشکی در کشور وضعیتی است که ظاهرا روز به روز دانش پزشکی در حال رشد است اما ما در واقع اگر نگاه کنیم می‌بینیم که روز به روز بیماری‌ها در حال رشد هستند و مکان‌های کسب جدیدی تحت عنوان بیمارستان در حال تاسیس هستند که چارچوب‌های اخلاقی را در واقع رعایت نمی‌کنند و این مشکلات متعدد درباره پزشکی در یک مصاحبه کوتاه قابل پرداخت کامل نیستند ولی علوم انسانی و هنر حق دارند آن را مورد نقد قرار بدهند.

قانعی راد اعتراض به پخش یک سریال انتقادی را نوعی سانسور دانست و گفت: در عین حال نگاه سرکوب‌گرایانه بازار روی رفتار اعتراضی پزشک‌ها تاثیر گذاشته است. آنها فکر می‌کنند در حال دفاع از خودشان دفاع هستند در حالی که دارند از روابط بازاری در جامعه دفاع می‌کنند. اگر کسی کاسب به معنای منفی آن است دیگر حرمت نقد نشدن ندارد. وقتی رابطه بیمار - پزشک فقط تبدیل به رابطه پولی می‌شود دیگر اینجا حرمتی نیست که بخواهید از آن دفاع کنید. مگر اینکه در حال دفاع از یک تصویر متفاوت از پزشک باشند که آن وقت به جای این اعتراض باید آن را مطرح کنند و از وجود آن دفاع کنند و کاری کنند آن انگاره ایده‌آل تحقق پیدا کند.

وی تاکید کرد: امروز در اذهان جامعه ما پزشک جایگاه خود را از دست داده و به خاطر این که پزشکی از یک حرفه به یک شغل تبدیل شده است و بین حرفه و شغل تفاوت زیادی وجود دارد و روی این مفاهیم باید بحث طولانی کرد. پزشکان حرفه گرایی را به نفع بازارگرایی کنار گذاشته‌اند و این جامعه را آزرده کرده و می‌کند‌ و صدمات زیادی هم به جامعه وارد می‌کند هرچند در عین حال یک گردش پولی را هم یک جاهایی ایجاد کرده است. خیلی اشکال دیگر نقد هم در این باره قابل انجام است که شرایط آنها به وجود نیامده است یک دلیلش این است که اصلا پزشکان را نمی‌شود جلوی خودشان نقد کرد آنها آمدند یک حرمتی را برای خودشان تعریف کردند اما برعکس در کردارشان مناسبات پولی است یعنی حرمت حرفه‌ای را برای خود قائل هستند اما کردار حرفه‌ای را رعایت نمی کنند.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران اظهار کرد: معترضان اگر انتظار داشته باشند که باید با یک سریال طنز برخورد کرده و با سانسور و حذف آن را متوقف کنند و یا فشار بیاورند تا تلویزیون جلوی پخش آن را بگیرد این سوال پیش می‌آید که فرق شما با سانسورچی‌های دیگر چیست؟ شما چه تعریفی از هنر دارید و چه حرمتی برای آن قائل هستید؟ به جای این پزشکان باید یک چارچوبی را برای دفاع از حرفه خودشان پیدا کنند و به باز تعریف و بازسازی رابطه حرفه خودشان با جامعه بپردازند چون این رابطه دچار زوال شده است. پزشکانی که درد را نشانه‌ای بر وجود بیماری می‌دانند این سریال را هم نشانه‌ای بر یک بیماری اجتماعی تلقی کنند. بیایند با علت برخورد کنند و نه با معلول. حالا اگر این سریال دردی را بوجود آورده باید بروند سراغ اینکه در اعماق دانش پزشکی و رابطه‌اش با جامعه چه مشکلی وجود دارد و دانش پزشکی کجا به عنوان یک حرفه باید خود را اصلاح کند و به جای حفظ یک ماسک تقدس رابطه خود را اصلاح کند.

وی تاکید کرد: مهران مدیری باید با تعدادی جامعه شناس دعوت شوند و در کنار پزشکان تجزیه و تحلیل کنند. من چند قسمت این سریال را دیدم اگر این سریال تند است شاید با تندروی به این مقوله پرداخته است. من نمی‌خواهم از کل سناریوی این سریال دفاع کنم چون خیلی ریز به تماشای آن ننشستم ولی خوب است که کسی مثل مهران مدیری به آن پرداخته است و اگر بد این کار را کرده ما بهتر انجامش دهیم. من به عنوان یک جامعه شناس موضوع مشکلات پزشکی را مطرح کردم اما برد اجتماعی ندارد. اما وقتی در سریال مطرح می‌شود برد اجتماعی پیدا می‌کند و این خوب است چون این می‌تواند یک نوع خودآگاهی نسبت به مسائل پزشکی ایجاد کند. قرار هم نیست این مسائل را حل کند. شاید این تلنگری است که ما به لایه‌های جدی آن بپردازیم. قشر پزشک جز قشر تحصیل کرده و روشنفکر جامعه ست. اگر دولتی بیاید و فیلمی را سانسور کند به سانسورچی بودن متهم می‌شود و اینها هم نباید رفتار سانسورچی را انجام دهند و باید به جای آن نقدهای این سریال را موضوع بحث و بررسی خود قرار دهند.

قانعی راد درباره تاثیر رشد قارچ گونه بیمارستان‌های خصوصی و خصوصی‌سازی درمان بر روند کالایی شدن سلامت جامعه گفت: خصوصی‌سازی در ایران با موانعی روبرو است. این کار باید بیشتر در بخش صنایع و تولید باشد اما در این بخش‌ها موانعی مثل وجود رقیبان بزرگ دولتی و بخش شبه دولتی با پول‌های آنچنانی وجود دارد. در نتیجه آدم‌ها در بخش‌های دیگری سرمایه گذاری می‌کنند. پزشکان نیز به دولت وصل شده‌اند و از طریق دولت مجوزهای بیمارستان کسب کرده‌اند و می‌گویند ما می‌توانیم هزینه‌های دولتی را کم کنیم. در بخش آموزش هم همینطور است. سرمایه‌گذاران این بخش به دولت می‌گویند تو باید مدرسه بسازی پول به معلم بدهی اما ما می‌آییم بدون هزینه برای دولت مدرسه می‌سازیم آنها می‌گویند اگر دولت بخواهد بیمارستان بسازد کلی باید هزینه بکند، بنابراین ما می‌آییم بیمارستان می‌سازیم و خدمات می‌دهیم و بار دولت را کم می‌کنیم.

قانعی‌راد اظهار کرد: از طرف دیگر دولت تخفیف خصوصی‌سازی هم باید بدهد پس به دو حوزه سلامت و آموزش روی آورده است. این دو حوزه به طور بی‌محابا نباید در اختیار بخش خصوصی قرار گیرند. اینکه باید چه کرد که در عین حال مشارکت بخش خصوصی را در این دو حوزه داشت و همزمان این دو حوزه تبدیل به دو حوزه صنعتی و بازاری نشوند، نیاز به بحث گسترده‌ای دارد. ولی قانون اساسی آموزش و درمان را رایگان دانسته است و آموزش و درمان عمومی باید توسط دولت برای مردم تضمین شود. بنابراین ما در حال رفتن مسیر غلطی در این دو حوزه هستیم. هم براساس قانون اساسی خودمان و هم براساس درکی که از مفهوم حرفه‌ای پزشکی و معلمی داریم.

این جامعه شناس اشاره ای نیز به شغل معلمی داشت و تاکید کرد: معلمی هم نباید شغل پولی شود. پولی شدن این کار مشکل ایجاد می‌کند. علاوه بر این براساس سنت بسیاری از جاهای دنیا و به ویژه سنت اروپایی که بخش‌های بهداشت و آموزش به عنوان موهبت یا خیر عمومی شناخته می‌شوند که باید در اختیار همه شهروندان باشد، دولت باید در تعامل با مردم، جامعه پزشکی اتحادیه‌های معلمان و نظام صنفی معلمان مکانیزم‌هایی را به وجود آورند که از تجاوز جسورانه پول به حوزه درمان و آموزش جلوگیری شود. حداقل فایده‌ دیده شدن این سریال الان این است که شما را وارد این بحث کرده و به من هم موقعیتی داده که درباره آن حرف بزنم و حتما رسانه‌های دیگر هم به این قضیه می‌پردازند. این سریال حداقل موفق شده که یک مساله اجتماعی را وارد حوزه عمومی کند و حداقل از این حیث باید به دست اندرکارن آن تبریک گفت. آنها باعث شده‌اند تا درباره مشکل پولی شدن درمان و سلامت بحث شود.

پیش از این رضا لاری‌پور، مشاور رئیس سازمان نظام پزشکی، در گفت‌وگو با آنا از آمادگی بیش از 7 هزار نفر از پزشکان برای تجمع در اعتراض به پخش سریال «در حاشیه» و نگاه صدا و سیما به جامعه پزشکی خبر داده بود.