چرا به امام رضا (ع) عالم آل محمد (ص) می گویند؟

شیخ صدوق می نویسد: «مأمون عباسی اندیشمندان سطح بالای هر فرقه را در مقابل امام (ع)قرار می داد تا حجت آن حضرت را به وسیله آنان از اعتبار بیندازد و این به جهت حسادت او نسبت به امام و منزلت علمی واجتماعی ایشان بود؛ اما هیچ کس با آن حضرت رو به رو نمی شد، جز آن که به فضل او اقرار کرده و به حجتی که از طرف امام (ع)علیه او اقامه می شد، ملتزم می گردید.آیت الله محسن فقیهی، عضو جامعه مدرسین و از اساتید حوزه علمیه قم در گفت گو با خبرگزاری «حوزه» ویژگی ها، مناظرات، شیوه تبلیغی و...امام رضا (ع) را تشریح کرد.

چرا به امام رضا (ع) عالم آل محمد (ص) می گویند؟

از اعتقادات ما این است که ائمه معصومین (ع) همه نور واحد هستند و همه عالم آل محمد(ص) بوده اند. اما این که امام رضا (ع) در بین ائمه طاهرین (ع) به این لقب ممتاز شده اند، به لحاظ خصوصیات زمانی و مکانی خاص ایشان است؛ زیرا امام (ع) در زمانی زندگی می کردند که فرقه ها و مکتب های مختلف علمی با مشرب های مختلف، ظهور و بروز داشتند. اما حضرت با وجودآن همه آراء مختلف علمی، توانستند معارف بلند توحیدی، فقهی، کلامی و مسائل اجتماعی و به خصوص شناخت خدای متعال و پیامبر (ص) را با حضور درگفتگوهای سنگین علمی با متکلمان یهود و نصارى و فرقه های مختلف کلامی و تمام کسانی که در آن زمان در جهان اسلام یک خط فکرى ‏داشتند به ویژه در عصر مأمون عباسی برای مردم و همه جامعه بشری تبیین نمایند که بخشی از این معارف ارزشمند در کتاب گرانسنگ «عیون اخبارالرضا » ذکر شده است.

شیخ صدوق دراین باره می نویسد: «مأمون عباسی اندیشمندان سطح بالای هر فرقه را در مقابل امام (ع)قرار می داد تا حجت آن حضرت را به وسیله آنان از اعتبار بیندازد و این، به جهت حسادت او نسبت به امام و منزلت علمی واجتماعی او بود؛ اما هیچ کس با آن حضرت رو به رو نمی شد، جز آن که به فضل او اقرار کرده و به حجتی که از طرف امام (ع)علیه او اقامه می شد، ملتزم می گردید.

در این رابطه روایتی است که امام کاظم (ع) به فرزندان خود می فرمودند:این برادر شما على، عالم آل محمد(ص) است، مسائل خود را از وى بپرسید، مطالب او را نگهدارى کنید، من از پدرم جعفر بن محمد شنیدم مکرر مى گفت: عالم آل محمد (ص)، در صلب تو است؛ کاش من او را مى دیدم، وى با امیرالمومنین (ع) هم نام است و نام او علی خواهدبود.

این لقب را که امام کاظم (ع) به ایشان دادند، از آن جهت بود که حضرت، عصر و زمان امام رضا (ع) را می دیدند و می دانستند، مأمون عباسی فرد عالمی است و می خواهد از طریق علمی با امام مقابله کند و امام رضا (ع) با علمشان جلوی او و انحرافات مسلمانان را خواهند گرفت و در عین حال باعث رشد اسلام می شوند.

سیره تبلیغی امام رضا (ع) به چه شیوه ای بود؟

هر یک از انبیاء الهی و ائمه اطهار برای تبلیغ دین، روش خود را بر مبنای شرایط جامعه منطبق می کردند. در حقیقت پیامبر و امام به سلاحی مجهز می شدند که طاغوت زمان به آن سلاح مسلط و مجهز بود. آنان از ابزاری استفاده می کردند که در بین جامعه رواج داشت.

مثلاً در زمان حضرت موسی (ع)، ساحران و جادوگران زیادی بودند. لذا حضرت موسی (ع) در مقابله با ساحران زمان به اذن خداوند، عصا را به اژدها تبدیل کردند و به مبارزه با طاغوت پرداختند. و همچنین با عصای خویش رود نیل را شکافت تا امت را نجات دهد.

در عصر پیامبر خاتم (ص)، ادبیات و سخنرانی ادبی بسیار مهم بود. قرآن کریم، به عنوان معجزه جاودان برپیامبر (ص)نازل می شود که بسیار بلیغ، فصیح و بی همتاست که نه تنها منکرین آن عصر، بلکه همه قرون و اعصار را به مبارزه می طلبد.

درزمان حضرت رضا (ع) نیزفرقه های مختلف فکری به تبلیغ اعتقاد و سیره خود می پرداختند. مأمون عباسی به عنوان خلیفه وقت، دو زبان ایرانی و یونانی که دو کشورصاحب تمدن بودند را آموخته بود. براین اساس امام رضا (ع) نیز در مناظرات و گفت‌و‌گوهای خود با زبان و واژگان همان افراد صحبت می کرد. بنابراین ازمهمترین عوامل موفقیت امام رضا(ع) در مناظره ها، می توان به آشنایی ایشان با زبان های مخاطبان مختلف اشاره کرد.

یکی دیگر از اصول موفقیت امام رضا(ع) در تبلیغ، آشنا بودن به مبانی فکری طرف مقابل، توجه به اعتقادات، وتکیه بر مشترکات مورد قبول در مناظره با افراد و گروه های مختلف بود. مثلا امام رضا (ع) در گفت‌وگو با جاثلیق مسیحی برای اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) از کتاب انجیل مطالبی می آورد و سپس اوصافی را که در تورات و انجیل برای پیامبر ذکر شده از زبان قرآن نیز نمونه هایی بیان می کرد. و همچنین در مواجهه با سران ادیان و مذاهب مختلف بر اساس آیات و روایات مورد توافق بحث می کردند و در مناظره با سایر ادیان نیز برنکات مشترک احتجاج می‌فرمودند؛ بدین ترتیب آنان مقهور تسلط کامل امام(ع) برمبانی معرفتی خود می گشتند؛ به نحوی که شهادت به برتری دین مبین اسلام می دادند. بنابراین مبلغ هر قدر به اعتقادات مخاطبان، آشنایی بیشتری داشته باشد، عمیق‌تر و راحت‌تر می‌تواند در تفکرات و اندیشه های آنها نفوذ یابد.

شیعیان نسبت به امام رضا(ع) چه وظایفی دارند؟

همه ما در برابر ائمه معصومین (ع)، وظایفی بر عهده داریم که برحسب روایات زیادی در روز قیامت باید پاسخگوی وظایفمان باشیم از جمله:

شناخت ومعرفت

شناخت امامان(ع) یکی از خصوصیات بارز مذهب تشیع است؛ و جزو اولین وظیفه ما در قبال اهل بیت(ع) است. وکسی که امامان خود را نشناسد، نمی تواند مطیع و پیرو آنان باشد. چون اطاعت از امام، فرع برشناخت است. واین موضوع در روایت آن قدر مهم جلوه داده شده، که اگر کسی امام زمان(ع) خود را نشناسد و بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است.

حضرت علی(ع) می فرمایند: هر شخص از شما که در بستر خویش بمیرد، در حالی که به طور شایسته، معرفت به خدا، پیامبر و اهل بیت (ع) را داشته باشد، شهید از دنیا رفته و اجر و پاداش او بر خداست و ثواب اعمال شایسته ای را که قصد انجام آن را داشته است می برد، و نیتش جانشین ضربات شمشیرش قرار می گیرد.

اطاعت از اهل بیت(ع)

مسلما اگر کسى شناخت لازم و کافى از اهل بیت‏(ع) داشته باشد، اطاعت از آنان را بر خود لازم مى‏داند و هر اندازه، نسبت به اوامر آنان مطیع باشد، به همان اندازه، محبوب آنان می شود. امام رضا (ع) مى‏فرماید: « اللهم انى اسئلک حبک وحب من یحبک والعمل الذى یبلغنى حبک اللهم اجعل حبک احب الى من نفسى واهلى ومن الماء البارد؛ خدایا! از تو آن عملى را مسألت مى‏کنم که حب تو را به من برساند». بنابراین یکى از راه‏هاى عملى وصول به «حب»، اصل عمل و اطاعت است.

امام صادق(ع) می فرماید: «اِنّ اللّه وَجب علیکم حبّنا و موالاتنا و فَرَض علیکم اِطاعتنا» به راستی که خداوند دوستی و موالات ما را واجب کرد و اطاعت ما را فرض گردانید.

زیارت ائمه (ع)

زیارت، از مصادیق بارز مودت و بهترین راه برای ایجاد و تقویت محبت قلبی است. در واقع نشانه‌ی وفاداری صادقانه‌ و اعلان بیزاری از دشمنان اهل بیت (ع) می باشد.

امام رضا (ع) فرمود:« ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیارة قبورهم. » .برای هر امامی عهد و پیمانی برگردن دوستان و پیروان اوست و از نشانه های وفای کامل به این عهد و پیمان، زیارت قبر امامان(ع) است .

اعلام برائت و بیزاری ازدشمنان اهل بیت(ع) و اعلان وفاداری به مکتب اهل بیت (ع) نیز از آداب زیارت است.

امام هادی (ع) در زیارت شریف «جامعه کبیره» می فرمایند: «برئت الی الله عزوجل من اعدائکم و من الجبت و الطاغوت و الشیاطین و حزبهم الظالمین؛ به درگاه خدای عزوجل ازدشمنان شما بیزارم همچنین از جبت و طاغوت و از شیاطین و حزب ستمکار آنان». تبرّی از دشمنان خدا و اهل بیت عصمت و طهارت، از فروع دین و از ضروریات مکتب راهگشای امامیّه است

زیارت عارفانه

در زیارت معصومین(ع) یک قید مهم وجود دارد و آن زیارت آگاهانه و عارفانه است یعنی انسان باور کند که امام منصوب از سوی خدا و اطاعتش، اطاعت از خداست واطاعت از امام را، خدای متعال برای همه واجب کرده است.

در امالی صدوق آمده که از امام صادق (ع) پرسیدند، عارفاً بحق الامام یعنی چه؟

حضرت(ع) در جواب سؤال می فرمایند: نوه ی من در آینده در سرزمین خراسان و در شهری که به آن طوس می گویند، کشته خواهد شد. هر شخصی او را زیارت کند در حالی که عارف، به حقش باشد روز قیامت من دست او را می گیرم و داخل بهشت می کنم، اگر چه از گناهکاران باشد. حمزه بن حُمران می گوید: گفتم فدای تو شوم عرفان و شناخت حق او (امام رضا (ع) ) چیست ؟ امام صادق (ع) فرمودند: اینکه بداند امام واجب الاطاعت است، غریب است (در زمان خودش)، شاهد و گواه است (بر خلق). هرانسانی که با این اعتقاد برود به زیارت امام (عارفاً بحقه) عارف به حق امام است و خداوند تعالی به او پاداش 70 هزار شهید از شهدایی که بین یدی رسول الله و به فرمان رسول خدا به جنگ با کفار رفتند و شهید شده اند را به او می دهد.

البته اگر زائر، بتواند زیارتش را با تمام کمال حفظ کند، قطعا وعده شفاعت درباره وی محقق می شود ولی اگر (بواسطه گناهانش) نتوانست آن را حفظ کند، قاعدتاً مستحق شفاعت نیست.

توسل و استغاثه به اهل بیت (ع)

با تمسک به آیه شریفه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ» توسل به اهل بیت (ع) ، از سیره دائمی بزرگان و علمای شیعه بوده است.و در طول حیات شان همیشه به وجود مقدس چهارده معصوم (ع) متوسل می شدند و از ساحت آنان در نزد خدا طلب شفاعت می کردند؛ «یا وجیهاً عند الله اشفع لنا عند الله» و حضرات معصومین (ع)را بهترین وسیله و حلقه رابط میان خود و خداوند متعال می دانستند.

* عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم