از طبیعت اعجاب انگیز اورامان تا اولین دادگستری ایران باستان

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، استان کردستان به مرکزیت شهر سنندج در غرب کشور واقع شده‌ است. مساحت این استان 28 هزار کیلومتر مربع معادل ۱/۷٪ مساحت کل کشور ایران است. این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. استان کردستان با کشور عراق ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد.

از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی است که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌رسد کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم‌ارتفاع‌ترین نقطه استان محسوب می‌شوند، که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌شود. کردستان با دریا فاصله‌اش زیاد است، اما از طریق دره‌های عمیق در هم تنیده، به آب‌های آزاد جهان در جنوب و دریاچه‌های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ در کوه‌های کردستان واقع شده‌اند.

این استان از مناطق تاریخی، مناظر بکر و دیدنی برخوردار است که توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند. بخشی از جاذبه‌های این استان بدین شرح است:

تپه باستانی زیویه

قدمت این تپه باستانی به هزاره اول قبل از میلاد و دوران حکومت مادها و مانایی­‌ها بازمی­‌گردد. بر فراز این تپه 40 هکتاری، قلعه­‌ای وجود داشته که متشکل از قسمت­‌های مختلفی چون سالن­‌ها، حیاط، اتاق­‌ها و ... بوده است. این قلعه که یک قلعه حکومتی بوده است احتمالا تا اوایل دوران هخامنشی پابرجا بوده و بعد از حکومت هخامنشیان از رونق افتاده است. یکی از شاهکارهای مهندسی در آن دوره ساختمان عظیم سه طبقه‌­ای بوده است که با توجه به زمان خود از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. آثار بسیاری از این تپه کشف شده است و متاسفانه به دلیل همین آثار مکشوفه، مورد توجه قاچاقچیان عتیقه بوده و لطمه زیادی به آن وارد شده است و شرایط حفاظتی مناسبی نیز ندارد. بسیاری از این آثار در موزه ایران باستان نگهداری می­‌شوند. مهمترین اشیای به دست آمده از این منطقه سر عقاب طلایی و گردن‌بندها و زیورآلات طلایی است. این محوطه باستانی در سال 1346 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در سال 1325، شخصی به نام ایوب ربنور با امتیاز رسمی حفاری زیویه را شروع کرد و طبق مندرجات کتاب دوران بی‌خبری ایوب ربنور با همیاری اسدالله نامی گنجینه‌های زیویه را غارت کرد. طی دوازده سال حفاری در زیویه علاوه بر شش قبر از پادشاهان و امرای ماد، ساختمان سه طبقه زیبا و باستانی زیویه را که از شاهکارهای معماری عهد باستان بود در هم ریخته و از بیخ و بن کندند. بدون شک ساختمان باشکوه و سه طبقه زیویه یکی از عجایب معماری باستان بود که با استحکامی بی‌نظیر بر بالای کوه و بر روی غار وسیع و تماشایی زیویه که ارتفاع آن از سطح دریا 1835 متر است، بنا شده بود. هیچ بیننده‌ای با معیار عقلی خود نمی‌تواند باور کند در سه هزار سال قبل در چنین ارتفاعی ساختمانی با چنین شکوه و عظمتی ساخته شده باشد. ساختمان سه طبقه زیویه از روی شواهد غیرقابل‌انکار همان ساختمانی است که بنا به نوشته هرودوت مادها از روی رضا و رغبت برای دیوکو ساختند و در واقع این ساختمان مرکز اولین دادگستری ایران باستان بوده است. دیوارهای بنا با سنگ‌های مخصوص تراشیده شده و دیوار خشتی بر روی پی‌ها با مقیاس‌های دقیق هندسی و معادلات ریاضی ساخته شده بود. قطر دیوارهای ساختمان چندین برابر قطر دیوار ساختمان‌های کلنگی امروز و پهنای آن بیش‌تر از دو متر است. ساختمان سه طبقه به شکل ساختمان‌های مهندسی‌ساز امروزی است و دارای پنجره و راهروهای متعدد و خیلی بزرگ، ایوان یا بالکنی زیبا و جالب، دوازده سرستون سنگی با چند ستون سنگی، و دو دروازه سنگی حجاری شده بسیار بزرگ بوده است. طبق شواهد موجود بااستفاده از خاصیت ظروف مرتبطه، ساختمان از آب لوله‌کشی استفاده می‌کرد و آب لازم از چشمه‌ای که بر بالای کوهی در جوار کوه زیویه است تامین می‌شده است.

خانه کرد(عمارت آصف)

ساخت این بنا در دوره صفویه آغاز شده و در دوره قاجاریه و پهلوی نیز بخش­‌هایی به آن اضافه شده است. مساحت این بنا 4000 متر مربع بوده و دارای 5 بنای مجزا و 4 حیاط است. چهارحیاط آن عبارتند از: 1.حیاط اصلی(بیرونی) 2.حیاط مطبخ 3.حیاط اندرونی 4.حیاط مستخدمین.

حیاط اصلی(بیرونی): دارای پلان مستطیل شکل و یک ایوانی و یادآورمعماری سبک اصفهان است. در داخل حیاط آبنمای بزرگی مقابل تالار اصلی قرار گرفته و در کنار آن باغچه بزرگی نیز تعبیه شده است. در ضلع شمالی این حیاط تالار اصلی با ایوانی ستون دارچوبی و سرستون‌های مقرنس کاری شده قرار دارد. تالار اصلی به فرم چهارطاقی و گنبدی مسقف شده است. درضلع جنوبی این فضا ارسی پرکاری با طرح هندسی دیده می‌شود که در نوع خود در منطقه غرب کشور بی‌نظیر است. در پشت فضا طنبی به شکل مستطیل قراردارد و با طاق و تویزه مسقف شده است. درطرفین فضای تالار اصلی دو راهرو با سه دری‌های تو در تو دو اشکوبه تعبیه شده است. بخش شرقی آن قدیمی و همزمان با تالار ساخته شده ولی بخش غربی جدیدتر و بر اساس روایات و اسناد موجود دچار حریق شده و در سال‌های اوایل حکومت پهلوی تقریبا همانند فضاهای بخش شرقی بازسازی شده است.

فضاهای ضلع شرقی تالار اصلی به جز راهرو و طبقه همکف به دو روش تیرپوش و طاق و تویزه مسقف شده و در سطح آن از گچبری‌های تزیینی استفاده شده است. در ضلع شرقی حیاط بیرونی فضاهایی شامل دو راهرو ارتباطی و دو سه‌دری و یک چهاردری و دو اتاق وجود دارد. از نظر نمای معماری مسکونی تحولی چشمگیر را نشان می‌دهد. تالار اصلی توسط امین التجاراصفهانی جدسادات امجد ساخته شد. احتمالا میرزا محمد رضای وزیر آن را تملک کرده و در زمان میرزاعلی نقی آصف اعظم(دیوان) فضاهای ضلع غربی را به مجموعه الحاق کرده است.

معماری و تزیینات این بخش بسیار متفاوت از فضای تالار اصلی و ضلع شرقی است. فضا دارای یک ایوان سراسری با ستون‌های آجری چهارضلعی است. در پشت این ایوان سراسری یک تالار با ارسی بسیار زیبا و طرح اسلیمی قرار دارد. سقف آن با طاق و تویزه و تزیینات گچبری با طرح ترنج است. در طرفین این بخش دو راهرو قرار دارد که در نما به جای استفاده از فرم رایج سه‌دری از ارسی استفاده شده است. در کنار راهروهای جنبی دو اتاق که یکی از آنها متصل به حمام مجموعه است دارای سه‌دری تودرتوی بزرگی است و دیگری متصل به حیاط اندرونی است. در این‌جا نیز به جای استفاده از سه‌دری از یک ارسی چهارلنگه با طرح اسلیمی استفاده شده است. احتمالا این بخش در دوره‌ای مستقل از تالار اصلی و فضاهای ضلع شرقی و جنوبی عمل می‌کرده است. بقایای مدخل ورودی سه‌دری‌ها و راه دسترسی آن که زمانی فضاهایی در ارتباط با این بخش بوده می‌تواند دلیل این مدعا باشد.

حیاط مستخدمین: در ضلع جنوبی مجموعه در کنار دالان ورودی حیاطی با فضاهایی در پیرامون آن وجود داشت که متاسفانه در سه دهه اخیر تخریب شد و ظاهرا از بخشی از آن به عنوان زورخانه استفاده می‌شد.

حیاط مطبخ: درکنار حیاط مستخدمین و در گوشه ضلع جنوبی عمارت حیاط کوچک‌تری قرار دارد که به حیاط مطبخ معروف است. این حیاط مستطیل شکل و دارای آب‌نمایی سنگی است. فضای آشپزخانه با طاق و تویزه مسقف شده است. در کاربری جدید درکنار خانه کرد این مکان به چایخانه سنتی تبدیل خواهد شد.

حیاط اندرونی: در ضلع جنوبی حیاط اندرونی در اوایل دوره پهلوی و بر اساس معماری بومی ایجاد شده است. فضاها به صورت دو اشکوبه و با یک طبقه زیرزمین و ایوانی با شش ستون چوبی و تزیینات گچبری و سرستون‌هایی به شیوه کورنتی دیده می‌شود. یک ایوان ستون‌دار کوچک‌تر دو اشکوبه با راه پله در مقابل این ایوان سراسری ایجادشده است. در کاربری پیشنهادی خانه کرد فضای زیرزمین آزمایشگاه و طبقات فوقانی برای بخش اداری در نظر گرفته شده است.

سردر هشتی و دالان ورودی مجموعه: این سردر در سال‌های 1313-1312 شمسی ساخته شده است. ظاهرا تا پیش از احداث این سردر کوچه‌ای تنگ راه ورودی به عمارت بود و از این‌رو آن را کوچه باریکه می‌خواندند. با احداث خیابان بخشی از این سردر تخریب و سردر جدید به جای آن ساخته شد. سردر دارای پلان نیم هشت و متاثر از بناهای مشیر دیوان و عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام است. با این تفاوت که انحنای بیشتری در زوایا و اضلاع و حرکت فوق‌العاده‌ای در نما با ایجاد ستون‌نما، طاق‌نما و حرکت‌های نیم‌دایره‌ای آن دیده می‌شود. این سردر با نمای آجری زیبایی توسط استاد عباس زمانی کردستانی و با همکاری استاد عسگر موسوی کردستانی تزیین شده است. در پشت سردر ورودی و متصل به آن هشتی مستطیل شکل دیده می‌شود. در ادامه آن دالانی دراز قرارگرفته که با روش طاق تیرگم دو پوسته مسقف شده است. راه دسترسی به مجموعه عبور از سردر هشتی و دالان بوده است.

نحوه آب‌رسانی: آب این مجموعه از یک رشته قنات که از غرب شهر سنندج توسط تنبوشه‌های سفالی قدیمی و لوله‌های فلزی جدید جاری است تامین می‌شود. برای تنظیم و تقسیم مناسب آب فضایی در کنار دالان ورودی ساخته شده که به اتاق تقسیم آب فضاهای اندرونی و سردر ورودی مجموعه ساخته شد. متاسفانه تاریخ دقیق ساخت هیچ یک از فضاها مشخص نیست.

این خانه در سال 1382 در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و بهعنوان موزه مردم‌شناسی با نام خانه کرد در معرض دید عموم قرار گرفته است. عمارت آصف به شماره 1822در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و اکنون در تملک اداره میراث فرهنگی استان کردستان قرار دارد.

غار کرفتو

غار کرفتو مهمترین غار استان کردستان است و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این غار در دامنه کوهی آهکی قرار گرفته است و از دو بخش طبیعی و دست کن تشکیل شده است. بخش‌­های دست کن در زمان­‌های مختلف به آن اضافه شده و برای سکونت انسان تغییر حالت داده است. این غار دارای معماری صخره‌­ای و در چهار طبقه، در دل کوه حفر شده است. به دلیل نوع ساختار و ارتفاع آن از سطح زمین که تا بالای کوه فاصله چندانی ندارد، به قلعه کرفتو نیز نامیده شده است.

با توجه به کاوش­‌های صورت گرفته احتمالا این غار در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته است. پیشینه باستانی آن به دوران اشکانیان می‌­رسد، البته برخی از کاوش‌­ها نشان داده است که در هزاره چهارم پیش از میلاد نیز نشانه­‌هایی از زندگی بشر در این غار وجود دارد. با توجه به تحقیقات باستان‌شناسی که در سال 1379 در اطراف این غار صورت گرفت، آثاری از دوران‌های مختلف بدست آمده و کشف تراشه‌های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرون غار می‌تواند نشانه‌ای از استفاده انسان در دوران پیش از تاریخ از این غار باشد. در مدت سکونت انسان این غار دستخوش تغییرات و دچار دگرگونی‌ها و دخل و تصرفاتی شده و توسط حجاران ماهر و هنرمند به زیبایی هر چه تمامتر فضاهایی در مدخلهای غار تراشیده و اطاقها، راهروها و دالان‌های متعددی بوجود آمده است که در میان غارهای دستکن ایران از معماری کاملی برخوردار است.

ورودی غار از دامنه کوه حدود 25 متر ارتفاع دارد. مسیر ورودی غار از پلکان­ های پایین کوه شروع شده و ورودی غار به طبقه دوم آن است. طبقات مختلف غار توسط پلکان­‌ها و راهروهایی به هم متصل هستند. ستون فقرات غار حدود 750 متر طول دارد و شعبات فرعی متعددی از آن منشعب می‌شود. حدود 25 اتاق در این غار وجود دارد که برخی از این اتاق­‌ها به مرور زمان تخریب شده‌اند. بسیاری از سنگ نگاره‌­های قدیمی این غار نیز توسط افراد ناآگاه با رنگ و دیوار‌نویسی از بین رفته و یا آسیب دیده‌­اند.

زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است که علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اطاق‌ها، فرم خاص سقف‌ها بصورت کمانی و ایجاد درگاهی‌­ها و پله‌های آستانه آن و پنجره‌ها و نورگیرهای اطاقها از نظر تزیینات بکار رفته و ... از اهمیت خاصی برخوردار است و از نظر تزیینات موجود در پنجره‌ها قابل مقایسه با آثار موجود در معماری نوشیجان تپه همدان در دوران مادها است. بر روی سردر ورودی یکی از اطاق‌های طبقه سوم کتیبه‌ای یونانی وجود دارد که تا حد زیادی صدمه دیده است. در این کتیبه از الهه هراکلس یاد شده و به همین دلیل بسیاری این غار را معبد الهه یونانی نامگذاری کرده‌اند، در این کتیبه آمده است: در ایـن جا هـراکـلـس سکـونـت دارد، باشـد که پـلـیـدی در آن راه نـیابـد. وجود این کتیبه سبب شده تا برخی بر این عقیده باشند که احتمالاً این غار مدتی به صورت موقت مورد سکونت و استقرار سلوکیان (جانشینان پس از اسکندر مقدونی) قرار گرفته که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی به سمت غرب ایران حرکت کرده‌اند. همچنین در راهرو ارتباطی طبقه اول به دوم غار یادگاری ازخانیکف مستشرق روسی بر دیواره راهرو کنده شده که حکایت از بازدید ایشان در سال 1917 میلادی دارد.

مستشرقین و محققین بسیاری از غار کرفتو بازدید و نقشه‌هایی از آن تهیه و ارائه کرده‌اند از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون گال که کرپورتر نقشه‌ای از غار تهیه می‌کند. استین این نقشه را تکمیل و فون گال نقشه استین را تصحیح نموده است.

بخش طبیعی غار دارای طولی در حدود 600 متر و ارتفاع آن از 1 تا 12 متر متغیر است. این غار نیز یکی از غارهای تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی بوده و با توجه به اینکه در ارتفاع بالایی قرار دارد و در گذشته راهی نسبتاً سخت و دشوار در کمر کوه هدایت بازدیدکنندگان را بر عهده داشته که پلکانی فلزی برای رفتن به غار تعبیه شده است تا عموم علاقه‌مندان بتوانند از آن استفاده کنند. بیرون غار محوطه‌سازی شده و پارکینگ و سرویس بهداشتی نیز برای مسافران ساخته شده است.

قرآن تاریخی نگل

قدمت قرآن تاریخی تاریخی نگل به قرن سوم هجری بازمی‌­گردد و با اعتقاد مردم محلی یکی از 4 قرانی است که در زمان خلافت عثمان نوشته شده و به نقاط مختلف ارسال شده است. این قرآن به خط کوفی نوشته شده و با طرح­‌های اسلیمی تزیین شده است.

جلد آن از چرم قهوه‌­ای است و برگ­‌های آن به سبب ضخامت زیاد به عنوان پوست آهو شناخته شده است. این قرآن تاریخی حرمت بسیاری در نزد مردم محلی داشت و علاقه زیادی به آن دارند و به دلیل ارزشمند بودن آن چند بار به سرقت رفته که با همت مردم و مسئولان مجددا پیدا شده است.

قلعه باستانی قمچقای

قدمت قلعه باستانی قمچقای به 6000 سال قبل دوران مادها و مانی­‌ها بازمی­‌گردد اما در دوران ساسانیان و حتی تا سده­‌های ششم و هفتم هجری نیز با توجه به سفال‌­های یافت شده، مورد استفاده بوده است. مساحت این قلعه باستانی 5000 متر مربع بوده و در اطراف آن دره­‌های بسیار عمیقی قرار دارد و تنها یک مسیر برای رسیدن به قلعه وجود دارد که آن هم با دست ایجاد شده و تنها یک نفر می­‌تواند از آن عبور کند.برای تردد به قلعه هیچگونه زیرساخت و حتی پلکان‌بندی وجود نداشته و فاقد هرگونه تاسیسات رفاهی است.

بهتر است برای رفتن به قلعه نکات ایمنی مد نظر قرار گیرد. البته نکته قابل ملاحظه طبیعت زیبای منطقه و قرار گرفتن آن در منطقه حفاظت شده قمچقای است که به زیبایی قلعه افزوده است.

تفرجگاه آبیدر

تفرجگاه آبیدر از دو کوه آبیدر بزرگ و آبیدر گوچک تشکیل شده است. به‌ دلیل‌ پرآب‌ بودن‌ چشمه‌سارها، قنات‌ها و وجود باغ‌های‌ متعدد مانند امانیه‌، امیریه‌ و ... چنین‌ نامیده‌ می‌شود.

این منطقه به دلیل نزدیکی و دسترسی آسان، از تفرجگاه‌های شهر سنندج به شمار می­‌‌رود. امکانات رفاهی متعددی در این محدوده در نظر گرفته شده است که از آن جمله می­‌توان به سینمای روباز آن اشاره کرد که پرده عریض آن تا 10 هزار نفر را نیز می­‌تواند پاسخگو باشد.

دریاچه زریوار

دریاچه زریوار آبی شیرین و مساحتی حدود 2000 هکتار دارد، البته وسعت آن بنابر شرایط فصلی و میزان بارندگی کمی تغییر می­‌کند اما به طور میانگین عمق دریاچه 10 متر است. منشا آب دریاچه بارش­‌های جوی و چشمه‌­های کف دریاچه است.

در فصل زمستان به علت شیرینی آب دریاچه و برودت هوا سطح دریاچه یخ می­‌بندد و منظره بسیار زیبایی را به وجود می‌­آورد. اطراف آن نیزارهای زیادی وجود دارد و نزدیک به 30 گونه از پرندگان بومی و مهاجر در پیرامون آن زندگی می­‌کنند. از پرندگان شاخص این منطقه می‌توان به انواع اردک‌­ها و کشیم­‌ها اشاره کرد. این دریاچه از قابلیت ماهیگیری خوبی نیز برخوردار بوده و از آبزیان آن می­‌توان کپور معمولی، کپور علفخوار، کپور نقره­ای، سیاه ماهی، آمور نما، شاه کولی، کاراس، مارماهی خاردار را نام برد.

این دذریاچه از زیباترین‌ میراث‌های‌ طبیعی‌ استان‌ کردستان‌ است که بصورت تفرجگاهی برای اهالی شهر مریوان و علاقه‌مندان دیگر شهرها درآمده است. امکان قایقرانی در دریاچه فراهم است. در اطراف دریاچه و همینطور شهر مریوان امکانات اقامتی وجود دارند.

هورامان تخت

معماری هورامان تخت همانند روستای ماسوله پلکانی است البته با وسعتی بسیار بیشتر. مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت آن است.

این محل علیرغم وجود باغات فراوان و شیوه زندگی روستایی، به واسطه جمعیت بالای آن، به شهر تبدیل شده است و هر ساله مراسم پیر شالیار در بهمن ماه در این مکان برگزار می­‌شود. پیر شالیار از افرادی است که مریدان زیادی داشته و در پیرامون آن افسانه­‌های بسیاری وجود دارد. مقبره بسیار ساده و صمیمی دارد. از هورامان جاده‌­ای کوهستانی و با ارتفاع زیادی وجود دارد که به پاوه منتهی می­‌شود. این جاده از گردنه زیبای تته گذشته و جاده‌­ای مرزی و بسیار زیبا است. شیب آن زیاد و عبور از آن نیز مستلزم دقت بسیار است و در بالای گردنه تته شهر مرزی حلبچه در کشور عراق به آسانی دیده می‌­شود.

روستای گردشگری پالنگان

رودخانة سیروان در شمال روستا و رودخانه تنگیور، شاخه‏‌ای از رودخانه سیروان در میان آبادی جریان دارد. روستای پالنگان یکی از روستاهای قدیمی استان کردستان است که آثار تاریخی گوناگونی را در خود جای داده است.

از جملة آثار ارزشمند روستای پالنگان می‌‏توان به قلعة پالنگان، بقایای آتشکده و پل‏ه‌ای تاریخی رودخانة تنگیور اشاره کرد. معماری پلکانی، همراه با ایوان‏‌های کوچک و پنجره‏‌های چوبی خانه‏‌ها جلوة بسیار زیبا به آن بخشیده است. چشمه­‌های سید علاالدین، خاتون و شیته که در باغ شیخ عمر قرار گرفته­‌اند، از جاذبه‌­های طبیعی روستا محسوب می­‌شوند. در فاصله 10 کیلومتری شمال غربی روستای پالنگان و در دامنه کوه‏‌های روستای گواز، چشمه‏‌های آب معدنی وجود دارد. رنگ آب خروجی چشمه شیری رنگ است که بر وجود مواد آهنی و گوگردی دلالت دارد. آب‏‌های گوگردی برای نوشیدن و برطرف کردن برخی بیماری‏‌های پوستی، بیماری‏‌های مجاری تنفسی، رماتیسمی و بیماری‏‌های جلدی مفید هستند.

روستای گردشگری نجنی علیا

پیرامون روستای نجنی علیا را کوهستان جنگلی زیبایی به ویژه در فصل بهار فرا گرفته است. یکی از ویژگی­‌های خاص این روستا، وجود قرآن قدیمی در مسجد تاریخی آن است. در این روستا مجتمع شیلات کوچکی نیز وجود دارد.

موزه حمام خان

حمام خان به سبک حمام‌های دیگر ایرانی طراحی و ساخته شده و دارای بخش‌های مختلفی ازجمله آن‌ها سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی، آب‌انبار اضافی و تونه است. ترکیب‌بندی فضاهای حمام توأم با آب‌نماهای زیبا و استفاده از آب قنات برای استفاده قابل تأمل است،به ویژه که در دو سکوی این حمام دو آب نما وجود داشته که به احتمال زیاد در زمان «امین التجار» پر شده بودند و در مرمت کشف شدند، هرچند که تمام سنگ‌ها و فواره آن ها از بین رفته بودند اما براساس شواهد بازسازی شدند و این مسأله یکی از ویژگی‌های بارز حمام خانه است. در کنار آن استفاده از فضاهای کفش کن در زیر سکوها، هم کاری جالب توجه است. به طور کلی حمام در بخش سرد دارای سه آب نما و در بخش حمام گرم دو آب نما و در هر یک از خلوتی‌ها آب‌نمایی در کف تعبیه شده است، همچنین کف حمام سنگ مرمر است. سقف تمام فضاهای حمام از ترکیب طاق و گنبده که در استحکام و ایستایی ساختمان بسیار مؤثر بوده است. این حمام در حال حاضر به موزه تبدیل شده است.