مسجد رنگونیها؛ بنایی تاریخی که هنوز به مرمت کامل نیاز دارد/روایت میدان؛ جایی میان رود، رطوبت و تاریخ+فیلم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، چند قدم مانده به اروندرود، بنایی خودنمایی میکند که سادگی بیرونیاش در تضاد با جزئیات پررمزوراز درون آن است. فضای بیرونی مسجد رنگونیها کاملاً سفید است؛ سفیدیای که یادآور مساجد پنجاب است. اما همین که وارد شبستان میشوی، رنگ سبز غالب فضا، نگاه را به خود میکشد؛ سبزیای که ریشه در دو رنگ اصلی پرچم هند دارد. اینجا فقط یک مسجد نیست؛ لایهلایه از تاریخ، مهاجرت، صنعت و آیین در آن تنیده شده است.
در میان ستونها، نقشها و نشانههایی دیده میشود که در مساجد ایرانی کمتر به چشم میآید؛ نمادهایی برگرفته از باورهای هند، از جمله نقش آرزو، تناسخ و شاخگاومانندهایی که در بالای ستونها جای گرفتهاند. پایه ستونها نیز بهگونهای طراحی شدهاند که گویی رشد میکنند و در انتها به گل نیلوفر خم میشوند.
ریشه نام مسجد؛ از رانگون تا آبادان
سید شمسالدین نوربخش غفاری، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان آبادان، در توضیح پیشینه این مسجد به خبرنگار آنا، آن را گرهخورده با تاریخ شکلگیری خود شهر میداند. به گفته او، آبادان شهری است که پی و شالودهاش با شرکت پالایش نفت و حضور انگلستان شکل گرفت. پس از کشف نفت در مسجدسلیمان، برای انتقال و تصفیه نفت، آبادان بهعنوان نقطهای کلیدی انتخاب شد و اجرای پالایشگاه به کمپانی هند شرقی سپرده شد؛ مجموعهای که ریشه در هند و شبهقاره داشت و بخشهایی از آن به میانمار یا برمه امروز بازمیگشت.
او تأکید میکند که نام مسجد رنگونیها یا رانگونیها، برگرفته از شهر رانگون یا یانگون است؛ شهری که در آن زمان بزرگترین شهر یا حتی پایتخت برمه محسوب میشد. به همین دلیل، این مسجد گاهی با نام مسجد زنگوییها نیز شناخته میشود.
معماری متفاوت؛ نفت، راهآهن و اهل سنت
در نگاه نخست، چهارستونی بودن بنا جلب توجه میکند؛ ویژگیای که نشان میدهد مسجد متعلق به اهل سنت است. بر ستونهای ورودی، نامهای ابوبکر، عمر، عثمان و حضرت علی (ع) نقش بستهاند. اگر دست بر ستونها گذاشته شود، نکتهای جالب آشکار میشود: ستونها در واقع لولههای نفت هستند. شرکت پالایش نفت، از امکانات صنعتی خود برای ساخت این مسجد استفاده کرده و حتی در سقف بنا، ریلهای راهآهن بهکار رفته است.
به دلیل فاصله کمتر از صد متر با اروندرود، مصالح و متریال بهگونهای انتخاب شدهاند که کمترین میزان رطوبت را جذب کنند. همین نزدیکی به رودخانه، در کنار اقلیم مرطوب منطقه، یکی از چالشهای دائمی نگهداری بناست.
نشانههای آیینی و تفاوت در قبله
از دیگر ویژگیهای خاص مسجد رنگویه، محراب آن است. محراب دقیقاً رو به قبله قرار دارد؛ در حالی که در بسیاری از مساجد ایران، برای رسیدن به جهت قبله نیاز به چرخش وجود دارد. رنگ بخش انتهایی و بالایی محراب نیز اصیلترین و آخرین رنگی است که از گذشته به امروز رسیده است.
آینهکاریهای مسجد نیز، برخلاف تصور رایج، صرفاً جنبه تزئینی ندارند. این آینهها برگرفته از تفکر آیینی هند هستند؛ جایی که آینه نماد پاکی و ورود به جهانی دیگر است. موضوعی که در معماری مساجد ایرانی کمتر دیده میشود.
مرمتهای انجامشده و زخمهایی که هنوز باقی است
مسجد رنگویه تا پیش از جنگ ایران و عراق بهطور کامل مورد بهرهبرداری قرار میگرفت. پس از جنگ، در سال ۱۳۸۱ مرمت شد و دوباره به چرخه استفاده بازگشت. آخرین مرمت جزئی بنا در سال ۱۴۰۲ و در جناح سمت راست انجام شده، اما بخش سمت چپ هنوز نیازمند مرمت است.
نوربخش غفاری توضیح میدهد که مرمت این مسجد به دلیل رطوبت بالا، در قالب سازهای با زیرساخت گربهرو انجام شده تا هوا در زیر بنا جریان داشته باشد و رطوبت به زیرسازه نفوذ نکند. با این حال، سازه بیش از ده سال قدمت دارد و نشست کرده و در بخشهایی رطوبت وارد بدنه شده است؛ مسئلهای که در اغلب سازههای قدیمی منطقه دیده میشود.
در جریان مرمت کامل سال ۱۴۰۲، کف بنا برداشته و اصلاح شد، سقفی که بر اثر اصابت خمپاره آسیب دیده بود ترمیم شد و دیوارههای بیرونی نیز بازسازی شدند. با این حال، هنوز یکی از دیوارههای رو به رودخانه، آثار تیر و ترکش را در خود دارد؛ نشانهای از نزدیکی مسجد به مناطق جنگی.
نیاز دائمی به مرمت؛ چالش همیشگی بنا
رئیس میراث فرهنگی آبادان تأکید میکند که مرمت این مسجد، امری مقطعی نیست. به گفته او، همه سازههای تاریخی نیازمند مرمت همیشگیاند.
حتی اکنون، ستونهایی که ساده به نظر میرسند، بهدلیل رطوبت بالا دچار پوستهشدن رنگ شدهاند و رنگ روی سیمان بهخوبی نمینشیند.
او اضافه میکند که تهویه طبیعی مسجد محدود است؛ چراکه در گذشته نور تنها از پنجرهها و طاقچههای کوچکی تأمین میشد که محل قرارگیری فانوس بودند. همین محدودیت نور و هوا، در کنار رطوبت اقلیمی، ضرورت رسیدگی مداوم به بنا را دوچندان میکند.
انتهای پیام/