ایران و ترکیه؛ اختلاف در پروندهها، استمرار در اصل رابطه
یه گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، تحولات اخیر در روابط ایران و ترکیه، بهویژه پس از تغییر موازنهها در سوریه و افزایش نقشآفرینی بازیگران منطقهای، بار دیگر اهمیت مناسبات تهران ـ آنکارا را در کانون توجه تحلیلگران سیاسی قرار داده است. از یکسو، موضوعات امنیتی همچون پرونده کردها و آینده سوریه و از سوی دیگر، ملاحظات اقتصادی و دیپلماتیک، روابط دو کشور را وارد مرحلهای حساس و تعیینکننده کرده است.
در همین راستا، خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، گفتوگویی را با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه انجام داده است که در ادامه مشروح آن را میخوانید.
دستمالی میگوید تغییر عمدهای که در روابط ایران و ترکیه در دوره پسااسد حاصل شد این است که در یک رقابت منطقهای طولانی، ورق به نفع ترکیه برگشت و شرایط بهگونهای رقم خورد که ایران از سوریه بیرون آمد و عملاً یک دولت تحتالحمایه ترکیه در دمشق بر سر قدرت آمد. بنابراین، بهطور طبیعی، آن معادله قدیمی همکاری در مذاکرات آستانه از میان رفت و حالا بهجای ایران و روسیه، ترکیه و آمریکا در آن پرونده نقش برجستهتری دارند. این بهخودیِ خود، اتفاق مهمی در تاریخچه تحولات منطقه و همچنین اتفاقی مهم در تاریخ روابط ترکیه و ایران است.
کارشناس مسائل ترکیه اد امه داد: اما نکته اینجاست که این تغییر بازی، تنش و مشکلات بزرگی بین طرفین به وجود نیاورد. البته ما قبلاً در عراق نیز همین تجربه را داشتیم. در تحولات عراق و در دوران اوباما، تقریباً همه چیز به نفع ایران تمام شد و در رقابت با ترکیه، امتیازات بزرگی به دست آورد. حالا البته مجال این را نداریم که بگوییم چرا با وجود آنکه ایران در میدان عراق صاحب قدرت شد، این ترکیه بود که به مهمترین شریک سیاسی این کشور تبدیل شد. ولی در هر حال، روابط ریشهدار و استراتژیک ترکیه ـ سوریه باعث شده که در دو دهه گذشته، با وجود اختلافات مهمی که در پروندههای منطقهای سوریه، عراق و قفقاز وجود داشته، اصل رابطه بین تهران و آنکارا متحمل آسیب جدی نشود.
وی در پاسخ به این سوال که نقاط تنش و اشتراک اصلی میان ایران و ترکیه در دوره کنونی چیست و این نقاط چگونه میتوانند مسیر مذاکرات را شکل دهند، گفت: ایران و ترکیه دو قدرت مهم منطقه هستند و از توانایی بالایی برای کنترل تنشها و اختلافات برخوردارند. بارها دیدهایم که در برخی بزنگاهها و در میادین سیاسی و اطلاعاتی ـ امنیتی، اختلافاتی بین طرفین روی داده اما منجر به مشکل جدی نشده است. شاید بشود دلایل این امر را در بلوغ سیاسی مبتنی بر شناخت، همسایگی و روابط تاریخی جستوجو کرد. بارها بند باریک شده اما گسستی روی نداده است. ایران و ترکیه در طول مدتی بیش از ده سال، بر سر پرونده سوریه اختلاف نظر داشتند؛ با این حال باز هم توانستند با همدیگر کار کنند. البته چنین چیزی به این معنی نیست که بین تهران ـ آنکارا هیچ مشکلی وجود ندارد و همه چیز در مدار گل و بلبل است. خیر. نقاطی برای تنش و نگرانی هم وجود دارند. بهعنوان مثال، در جریان تحولاتی که آن را با تساهل و تسامح تلاش برای ایجاد نظم نوین منطقهای میخوانیم، ترکیه در مسیری قرار گرفته که قاعدتاً با آمریکا و اسرائیل همکاری بیشتری خواهد داشت.
دستمالی ادامه داد: در پرونده فلسطین نیز طرفین اختلاف نظر جدی دارند. ولی با این حال، رسیدن به نقطه تنش بعید است. تمایل دارم به این نکته نیز اشاره کنم که از دید بنده، بنا به دلایل مختلف، روابط ایران و ترکیه در شرایط کنونی زمینه چندانی برای توسعه و ارتقا ندارد و شاید با گونهای از رکود مواجه شده است. بخشی از این مسئله بهخاطر شرایط سیاسی و بانکی خاص ماست که امکان همکاری مالی گسترده با ترکیه را تا حدودی از طرفین سلب کرده است. بخشی هم مربوط به مسائل منطقهای است. قطعاً سیاستمداران هر دو سو آنقدر شناخت و تجربه دارند که بدانند بهترین کار در شرایط کنونی، حفظ اصل رابطه و اعلام حمایتهای ضمنی است. این رابطه در این مقطع نیاز به صبر و بردباری دارد. میزان اثرگذاری تحولات جهان و منطقه بر معادلات ما و ترکیه، هنوز هم اجزایی از سناریوهای فرضی و اجرا نشده را در خود دارد. خوشبختانه چیزی که میبینم این است که در ایران و ترکیه، برخلاف برخی ادوار گذشته، خبری از آتشبار رسانهای و تنش لفظی نیست و مواضع ترکیه در برابر اسرائیل نیز به شکلی نبوده که موجب نگرانی ایران شود.
کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به سفر احتمالی رئیسجمهور ترکیه به تهران و اثرگذاری آن بر میزان کاهش تنشها و گسترش همکاریها بین دو کشور گفت: در مقایسه با مقامات ایران، رجب طیب اردوغان دوران طولانیتری از تداوم قدرت را طی کرده و در هر دو مقطع نخستوزیری و ریاستجمهوری، از خاتمی و احمدینژاد تا روحانی و رئیسی و پزشکیان، با همه کار کرده است. میتوان گفت با هیچکدام از آنها دچار تنش و مشکل جدی نشده است. در این مدت با پزشکیان هم روابط حسنهای داشته است. ولی مسئله اینجاست که شرایط فعلی منطقهای و فرامنطقهای ما، راه چندانی به توسعه همکاری منطقهای نمیدهد. ایران بهخاطر تحریمها تا حد زیادی امکان تجارت و مبادله مستقیم با جهان و منطقه را از دست داده است. این وضعیت در مقاطعی سود و منافع خاصی برای ترکیه و دیگران داشته است، اما همچنان که به یاد دارید خساراتی نیز به وجود آمده و بهعنوان مثال، هالکبانک ترکیه با مشکلات جدی روبهرو شد.
تصور کلی من این است که با توجه به وضعیت فعلی، خوشبینانه است اگر از برگزاری احتمالی نشست «شورای عالی همکاریهای استراتژیک بین ترکیه و ایران» انتظارات بالایی داشته باشیم. امیدوارم در این مقطع گذرا، طرفین در فقدان امکان همکاری اقتصادی گسترده، در حوزههای فرهنگی، دانشگاهی و رسانهای بتوانند بیشتر و بهتر با هم کار کنند.
وی در پاسخ به این سوال که مسئله کردها در مرزهای مشترک و مناطق اطراف سوریه تا چه حد به اولویت مذاکرات ایران و ترکیه تبدیل خواهد شد، گفت: با توجه به انحلال پ.ک.ک و تداوم روند مذاکرات صلح، این موضوع نسبت به سالیان گذشته تا حدودی اهمیت خود را از دست داده است. اما قطعاً برخی ابعاد مرتبط با تکمیل روند خلع سلاح و تعیین تکلیف پژاک و مسائل دیگر، همچنان در اولویت گفتوگوهای مقامات امنیتی طرفین باقی خواهند ماند.
دستمالی به احتمال طرح برقراری دوباره رابطه تهران-دمشق هم اشاره کرد و گفت: تصور میکنم در شرایط فعلی، زمینه مساعدی برای برقراری روابط مجدد بین ایران و دولت جدید سوریه وجود ندارد. فعلاً آمریکاییها و شاید کشورهای عربی نیز تصور دقیقی از آینده احمد الشرع و تیم او ندارند و احتمالاً مقامات جمهوری اسلامی نیز ترجیح میدهند فعلاً از دور فقط رصدکننده و تماشاگر باشند. اما در مقاطع آتی نیز اگر ایران تصمیمی برای مذاکره و ارتباط با سوریه بگیرد، احتمالاً نیاز چندانی به وساطت و عاملیت ترکیه نخواهد داشت.
کارشناس مسائل ترکیه در پاسخ به اینکه آیا میتوان انتظار داشت همکاریهای اقتصادی و تجاری بین تهران-آنکارا همزمان با تحولات سیاسی افزایش یابد، پاسخ داد: در شرایط فعلی، اقتصاد ترکیه نیز حالوروز خوبی ندارد و سخت گرفتار تورم، بدهی و رکود است. با توجه به اینکه هم ایران و هم ترکیه برای پیشبرد اهداف و پروژههایشان تا حد نمایانی با مشکل تأمین مالی روبهرو هستند، احتمالاً فعلاً باید صبوری پیشه کرد. با این حال، در صورت رفع تحریمهای بانکی، حتی با وجود فقدان امکان سرمایهگذاری، تجارت بین ایران و ترکیه برای طرفین سودمند خواهد بود.
دستمالی به ظرفیت همکاریهای منطقهای ایران و ترکیه در حوزه سوریه و امنیت مرزها اشاره کرد و گفت: یکی از موضوعات امنیتی حساس در این پرونده، نوع نگاه اسرائیل به سوریه است. دولت احمد الشرع و دولت اردوغان در برابر یکهتازیها و پیشرویهای اسرائیل در سوریه تا حدودی راه انفعال را برگزیدهاند. شاید اگر از ظرفیتهای ایران بهره بگیرند، مجال بیشتری برای اعتراض به رویکرد اسرائیل داشته باشند.
وی ادامه داد: در حوزه اقتصادی سوریه نیز باید گفت احتمالاً تصور و هدفگذاری اولیه مقامات ترکیه درباره سوریه پسااسد چندان واقعبینانه نباشد؛ چراکه ترکیه تا اینجای کار به دنبال این ایده بوده که در بازسازی سوریه و شکل دادن به مقاطع پیش رو بهتنهایی عمل کند. اما قطعاً حجم این پروژه بسیار فراتر از قدرت اقتصادی و اجرایی یک کشور است.
کارشناس مسائل ترکیه در نهایت گفت: ایران در حوزههای مختلف و بهویژه در بخش مهندسی نفت و گاز توان فنی بالایی دارد. در حوزههای آموزشی و روابط فرهنگی نیز میتواند یاریگر شود. در خصوص تأسیس بازار مشترک منطقهای نیز قطعاً ظرفیتهایی وجود دارد و این سه کشور میتوانند عراق را نیز با خود همراه کنند. قطعاً حرف من، با توجه به شرایط کنونی، خوشبینانه است؛ اما در صورتی که در آینده امکان اتصال ریلی ایران از عراق به سوریه و مدیترانه نیز میسر شود، هر چهار کشور از این اتصال خیر و رونق خواهند دید. قاعدتاً رسیدن به آن نقطهی ایدهآل مستلزم این است که همکاری در سالیان پیش رو با تأمل و تعامل و بهدرستی پیش برود.
انتهای پیام/