تضاد دیپلماسی سیاسی و علمی ایران در تعاملات بینالمللی هوش مصنوعی مشهود است
محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران، در رویداد نمایشگاهی و همایش فناوریهای آینده، به تشریح وضعیت کنونی ایران در اکوسیستم جهانی هوش مصنوعی، چالشهای ژئوپلیتیک علم و تغییر پارادایمهای تکنولوژیک در سالهای پیشرو پرداخت. وی سخنان خود را با تحلیل دادههای پایگاههای استنادی معتبر آغاز کرد و تصویری از دو قطب اصلی قدرت فناوری در جهان ارائه داد. به گفته او، دادههای شبکه همکاریهای بینالمللی نشان میدهد که آمریکا و چین به عنوان دو ابرقدرت، هرکدام شبکه تعاملات خاص خود را شکل دادهاند؛ آمریکا با تمرکز بر اروپا، کانادا و استرالیا و چین با تمرکز بر آسیا و اقیانوسیه.
پارادوکس دیپلماسی علمی و سیاسی
زاهدی با نمایش آمارهای شبکه همکاری پژوهشی ایران، از وجود یک تضاد آشکار میان رویکردهای سیاسی و واقعیتهای علمی کشور پرده برداشت. طبق آمار ارائه شده، بیشترین تعاملات علمی پژوهشگران هوش مصنوعی ایران به ترتیب با کشورهای آمریکا، کانادا، چین و استرالیا است. وی در تحلیل این وضعیت گفت: «ما در شرایطی قرار داریم که روابط سیاسی و اقتصادی مطلوبی با ایالات متحده نداریم، اما بیشترین تولیدات مشترک علمی ما با این کشور انجام میشود. در مقابل، با وجود ادعای روابط راهبردی و دوستی سیاسی با چین، سهم تعاملات علمی ما با این کشور در مقایسه با غرب پایینتر است. این وضعیت نشاندهنده نوعی بلاتکلیفی راهبردی است و سیاستگذار هنوز تصمیم نگرفته است که الگوی توسعه فناوری کشور قرار است بر مبنای مدل غربی باشد یا شرقی.»
رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران تأثیر مستقیم تحریمها و روابط دیپلماتیک بر تولید علم را غیرقابل انکار دانست و به عنوان نمونه به وضعیت کشور روسیه اشاره کرد. بر اساس دادههای ارائه شده، تعداد مقالات نمایه شده روسیه از حدود ۱۳۸ هزار عنوان در سال ۲۰۲۰ به ۵۷ هزار عنوان در سال ۲۰۲۵ کاهش یافته است که دلیل عمده آن امتناع مجلات معتبر بینالمللی از چاپ آثار محققان روسی به دلیل مناقشات سیاسی است. زاهدی هشدار داد که ایران نیز با تهدید مشابهی روبهرو است و همزمان رقبای منطقهای نظیر عربستان سعودی و ترکیه با سرمایهگذاریهای کلان و خرید اعتبار علمی در حال تغییر موازنههای منطقه هستند.
شکاف عمیق میان تولید علم و حل مسئله
وی با استناد به آمار ایرانداک، اعلام کرد که طی سالهای اخیر ۱۱ هزار و ۷۲۹ پایاننامه و رساله در حوزه هوش مصنوعی تدوین شده که ۱۲۴۸ مورد آن در مقطع دکتری بوده است. او با طرح این پرسش که آیا این حجم از پژوهش توانسته است ۲۰ مسئله اصلی کشور را حل کند، تصریح کرد: «متاسفانه بخش اعظم این رسالهها که حاصل سالها عمر نخبگان کشور است، به جای تمرکز بر چالشهای ملی، صرفاً با هدف انتشار مقاله در مجلات خارجی تدوین میشوند. دانشگاه باید به سمت جامعه حرکت کند، اما در حال حاضر این ارتباط قطع شده است.»
وی همچنین با مقایسه وضعیت دانشمندان ایرانی و جهانی، آماری تأملبرانگیز ارائه داد. در حالی که در رژیم صهیونیستی نزدیک به ۷۹ درصد و در کانادا ۶۳ درصد از دانشمندان علوم داده و هوش مصنوعی در بخش صنعت مشغول به کار هستند، برآوردها نشان میدهد این رقم در ایران کمتر از ۵ درصد است. زاهدی تأکید کرد: «محل دفتر کار استاد دانشگاه نباید صرفاً در دانشکده باشد؛ بلکه اساتید باید در دل صنعت حضور داشته باشند تا بتوانند شکاف میان دانش نظری و کاربرد عملی را پر کنند.»
تغییر پارادایم از پردازش به ادراک
رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران در بخش فنی سخنرانی خود، به تحلیل روندهای آینده تکنولوژی پرداخت و از وقوع یک تغییر پارادایم در سال ۲۰۲۶ خبر داد. به گفته او، جهان در حال گذار از مدلهای زبانی و بینایی ماشین صرف، به سمت سیستمهای ترکیبی هوش مصنوعی و هوش انسانی است.
زاهدی «درک هوشمند موقعیت و شرایط محیطی» و «ادراک معنایی» را ترند اصلی سالهای ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ معرفی کرد و با ذکر مثالی تفاوت آن را با پردازش تصویر فعلی شرح داد: «در سیستمهای فعلی، پردازش تصویر صرفاً اجزا را تشخیص میدهد؛ مثلاً یک عابر پیاده، یک خودرو و چراغ راهنمایی. اما در پارادایم جدید، ماشین باید بتواند بافت و زمینه را درک کند؛ یعنی بفهمد که عابر پیاده یک فرد سالخورده است، راننده خودرو تمرکز کافی ندارد و چراغ در حال تغییر وضعیت است. سیستم باید بر اساس این درک معنایی، یک کنش تعریف کند، مثلاً فرمان دهد که چراغ راهنمایی مدت بیشتری قرمز بماند تا عابر عبور کند.»
وی افزود که این سطح از ادراک در پردازش متن نیز حیاتی است و ماشینها باید بتوانند فراتر از ساختار کلمات، مفاهیمی مانند طعنه، کنایه و احساسات پنهان در گفتمان را درک کنند. زاهدی پیشبینی کرد که با تحقق این سطح از هوشمندی، جهان تا سال ۲۰۲۷ به نقطه تکینگی نزدیک خواهد شد.
وظایف دولت و بخش خصوصی در سرمایهگذاری
محمدهادی زاهدی در خصوص مدلهای سرمایهگذاری مطلوب در کشور گفت: «بررسی روندهای جهانی از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۴ نشان میدهد که سرمایهگذاری موفق، ترکیبی از منابع دولتی و خصوصی است. دولتها موظف به تأمین زیرساختهای کلان و گرانقیمت مانند پردازشگرهای گرافیکی هستند تا شرکتها مجبور نباشند سرمایه خود را صرف زیرساخت کنند. در مقابل، بخش خصوصی باید بر تبدیل ایده به محصول تمرکز کند.»
وی همچنین به توسعه مدلهای زبانی باز در دنیا اشاره کرد و آن را ابزاری برای توسعه فرهنگی و سیاسی کشورها دانست. زاهدی با انتقاد از نبود مدلهای زبانی بومی قدرتمند، خاطرنشان کرد که توسعه این مدلها فراتر از بحث فنی، ابزاری برای حفظ و گسترش زبان و فرهنگ فارسی در جهان است.
جایگاه انجمن ملی هوش مصنوعی
رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران در پایان، گزارشی از عملکرد دو ساله این نهاد ارائه داد. به گفته وی، این انجمن با بیش از ۱۵۰۰ عضو متخصص، ۱۴ کمیته و ۱۸ کارگروه تخصصی، در تمامی استانهای کشور و دانشگاههای مادر نمایندگی فعال دارد. زاهدی با اشاره به نقش انجمن در تصمیمسازیهای کلان نظیر حوزه سلامت، انرژی و تدوین قوانین، اعلام کرد که انجمن با شناسایی سرآمدان علمی و اجرایی شامل سرمایهگذاران خطرپذیر و مدیران دولتی پیشرو، در تلاش است تا زیستبوم هوش مصنوعی کشور را یکپارچه کند. وی همچنین از ارتقای درجه علمی مجله انجمن و نمایه شدن آن در پایگاههای استنادی بینالمللی در آینده نزدیک خبر داد.
انتهای پیام/