همایش ملی «دانشگاه متعالی، عدالت پژوهشی و فناوری» در واحد تهران مرکزی برگزار شد

به گزارش خبرگزاری آنا، همایش ملی «دانشگاه متعالی، عدالت پژوهشی و فناوری» با هدف تببین چالش های پیش روی صلح و عدالت جهانی، ترویج عدالت علمی و مقابله با آپارتاید علمی و فناوری از سلسله برنامه های مربوط به چهارمین کنفرانس بین المللی با عنوان ائتلاف جهانی علیه آپارتاید علمی برای عدالت علم و فناوری در نظم نوین جهانی، همزمان با هفته پژوهش با حضور جمعی از نخبگان و اندیشمندان و مسئولان علمی، فرهنگی و پژوهشی و دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در محورهای زیر برگزار شد.

سید رسول موسوی، معاون بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر اینکه تحریم‌ها واکنشی مقطعی نیست، گفت: غرب جهانی در چارچوب یک نظم ساختاری جدید به‌دنبال حذف شرق جهانی و اعمال سلطه علمی، اقتصادی و نظامی است.

وی با بیان اینکه آپارتاید علمی یک پدیده تصادفی یا تصمیمی مقطعی نیست، گفت: این نوع آپارتاید، یک نابرابری ساختاری و نظام‌مند است که به‌صورت هدفمند مانع دسترسی گروهی از کشورها و ملت‌ها به علم و فناوری می‌شود و ریشه در سازوکارهای قدرت در نظام جهانی دارد.

وی با اشاره به اینکه هدف از طرح بحث آپارتاید علمی، تبیین نحوه اعمال آن در یک نظام منسجم جهانی است، بیان کرد: آپارتاید در ابتدا مفهومی بود که در آفریقای جنوبی برای جداسازی نژادی در همه عرصه‌های زندگی به کار می‌رفت، اما امروز شاهد بازتولید همان منطق در حوزه علم و فناوری هستیم.

وی با یادآوری اینکه در زمان پایان آپارتاید آفریقای جنوبی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای تصویب کرد که صهیونیسم را معادل آپارتاید و نوعی تبعیض نژادی می‌دانست، افزود: این قطعنامه برای رژیم صهیونیستی بسیار سنگین بود و تلاش گسترده‌ای برای حذف و کمرنگ‌کردن آن از حافظه عمومی صورت گرفت.

موسوی با اشاره به نقش فضای مجازی در شکل‌دهی به افکار عمومی گفت: امروز بسیاری از افراد برای دریافت اطلاعات اولیه به ویکی‌پدیا مراجعه می‌کنند، در حالی که رژیم صهیونیستی یک ساختار منسجم برای ویرایش هدفمند مطالب این دانشنامه دارد. هر مطلبی که در ویکی‌پدیا نوشته می‌شود، به‌سرعت رصد و در صورت تعارض با روایت مطلوب آن‌ها ویرایش یا حذف می‌شود.

وی با بیان اینکه اگر در ویکی‌پدیا عبارت معادل‌بودن صهیونیسم با آپارتاید اضافه شود، در مدت کوتاهی حذف خواهد شد، تأکید کرد: این در حالی است که چنین موضوعی مستند به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد است، اما عملاً از دسترس افکار عمومی خارج می‌شود.

معاون بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تحولات اخیر غزه اظهار کرد: آنچه در غزه رخ داد، بار دیگر مفهوم آپارتاید و معادل‌بودن آن با صهیونیسم را به ذهن‌ها بازگرداند و نشان داد که این مسئله نه‌تنها تاریخی، بلکه کاملاً معاصر و زنده است.

وی با تأکید بر اینکه علم یک دستاورد بشری است و باید به‌صورت عمومی در اختیار همه ملت‌ها قرار گیرد، گفت: در عمل می‌بینیم که عواملی مانند جغرافیا، ملیت، ثروت و زبان تعیین می‌کند چه کسانی به علم دسترسی داشته باشند و چه کسانی از آن محروم بمانند. این دقیقاً همان نقطه‌ای است که آپارتاید علمی شکل می‌گیرد.

موسوی با اشاره به ادبیات رایج در مطالعات توسعه بیان کرد: در گذشته از اصطلاح دنیای عقب‌مانده استفاده می‌شد، سپس این مفهوم به دنیای عقب‌نگه‌داشته‌شده تغییر یافت و بعد از آن، واژه کشورهای توسعه‌نیافته، جهان سوم و کشورهای جنوب به کار رفت. هدف از این تغییرات مفهومی، پنهان‌کردن نقش ساختارهای جهانی در ایجاد نابرابری و انداختن تقصیر بر گردن خود این کشورها بود.

چالش آینده؛ تعارض بر سر علم

این مقام مسئول با اشاره به اینکه امروز با مفهومی جدید به نام «جنوب جهانی» مواجه هستیم، تصریح کرد: همان‌طور که برخی صاحب‌نظران نیز اشاره کرده‌اند، چالش آینده جهان، چالش علم است. این چالش صرفاً در دانشگاه‌ها رخ نمی‌دهد، بلکه در یک نظام ساختارمند جهانی در حال شکل‌گیری است.

موسوی با معرفی نویسنده یکی از جدیدترین مقالات در این حوزه گفت: آلکساندر استوب، رئیس‌جمهور فنلاند، در مقاله‌ای که حدود دو هفته پیش در نشریه فارن‌افرز منتشر کرده، از «آخرین شانس» سخن می‌گوید و به بازفرم‌بندی جدید نظام جداسازی در جهان اشاره دارد.

وی ادامه داد: بر اساس این دیدگاه، جهان به سه بخش در حال تقسیم است؛ غرب جهانی متشکل از حدود ۵۰ کشور به رهبری ایالات متحده، شرق جهانی شامل حدود ۲۵ کشور به رهبری چین که ایران نیز در این دسته قرار می‌گیرد، و در نهایت جنوب جهانی که در حال ایفای نقش جدیدی در معادلات بین‌المللی است.

معاون بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه جهان در آستانه یک فرم‌بندی جدید قدرت قرار گرفته است، گفت: در ادبیات جدید روابط بین‌الملل، علاوه بر مفاهیم غرب جهانی و جنوب جهانی، اصطلاح «شرق جهانی» نیز مطرح شده که نشان‌دهنده ورود جهان به مرحله‌ای تازه از جداسازی و تقابل ساختاری است.

اتحاد غرب و جنوب؛ «آخرین شانس» از نگاه غرب

وی با اشاره به دیدگاه‌های مطرح‌شده در یکی از مقالات اخیر سیاست خارجی اظهار کرد: در این تحلیل‌ها تأکید می‌شود که مسئولیت سنگینی بر دوش غرب جهانی، به‌عنوان قدرتمندترین ائتلاف اقتصادی و نظامی، قرار دارد و این وضعیت به‌عنوان «آخرین شانس» غرب توصیف می‌شود. منظور از این آخرین شانس آن است که غرب جهانی باید با جنوب جهانی متحد شود و شرق جهانی را کنار بگذارد.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه چنین نگاهی، ریشه مفهومی تحریم‌ها را توضیح می‌دهد، افزود: تحریم‌ها صرفاً واکنش به یک موضع‌گیری یا اقدام مقطعی یک کشور نیست، بلکه حاصل یک تفکر ساختارمند است که در آن غرب جهانی به رهبری ایالات متحده تلاش می‌کند با همراه‌سازی جنوب جهانی، در برابر شرق جهانی صف‌آرایی کند.

موسوی با طرح این پرسش که آیا سلطه اقتصادی و نظامی بدون سلطه علمی ممکن است، تصریح کرد: آنچه امروز به‌صورت جدی دنبال می‌شود، تلاش برای آپارتاید علمی، تسلط علمی و انحصار علمی از سوی غرب جهانی است.

وی ادامه داد: این انحصار علمی پیامدهای مشخصی دارد؛ از جمله ایجاد نابرابری علمی و زیرساختی. بخش عمده‌ای از بودجه‌های تحقیقاتی جهان در غرب جهانی متمرکز شده و همین مسئله باعث جذب گسترده دانشمندان و استمرار ساختاری آپارتاید علمی می‌شود.

معاون بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به سلطه زبان انگلیسی در عرصه علم گفت: امروز، دانسته یا نادانسته، مقاله انگلیسی علمی‌تر از مقاله به زبان‌های دیگر تلقی می‌شود. این سلطه زبانی، یکی از ابعاد جدی آپارتاید علمی است.

وی با تأکید بر اینکه استفاده از زبان انگلیسی به‌خودی‌خود محل اشکال نیست، بیان کرد: مسئله اصلی، انحصارگرایی زبانی است که باید نسبت به آن آگاه بود، چراکه این انحصار بر تمام عرصه‌های علمی سایه انداخته است.

موسوی با اشاره به نظام‌های ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها اظهار کرد: در نظام رنکینگ جهانی، معیارها و مراجع ارزیابی عمدتاً در جایی خارج از جهان اسلام تعریف می‌شوند و بر اساس همان معیارها، بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ جهان اسلام نادیده گرفته می‌شوند.

وی افزود: حتی در روابط دانشگاهی منطقه‌ای، برخی کشورها همکاری علمی را منوط به برخورداری از رتبه‌بندی‌های خاص می‌کنند؛ مسئله‌ای که به‌نوعی جداسازی علمی میان کشورها منجر می‌شود و از جلوه‌های آشکار آپارتاید علمی است.

این مقام مسئول با اشاره به نابرابری در پروژه‌های مشترک علمی گفت: در بسیاری از پروژه‌های بین‌المللی، جمع‌آوری داده‌ها بر عهده پژوهشگران کشورهای غیرغربی است، در حالی که هدایت علمی و بهره‌برداری اصلی از نتایج، در اختیار مراکز غربی قرار می‌گیرد.

پیامدها؛ علم ناقص و تداوم وابستگی

موسوی با بیان اینکه آپارتاید علمی به تولید علم ناقص منجر می‌شود، گفت: اگر جهان به سمت کنار گذاشتن شرق جهانی حرکت کند، دیگر با علم جهانی مواجه نخواهیم بود، بلکه با علمی غربی و ناقص روبه‌رو خواهیم شد.

وی ادامه داد: نتیجه نهایی این روند، تداوم وابستگی علمی کشورها به مراکز محدود تولید علم و هدررفت بخش بزرگی از استعدادهای انسانی خواهد بود.

معاون بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به راه‌های مقابله با آپارتاید علمی تصریح کرد: تنوع‌بخشی به زبان علم، بازتعریف معیارهای ارزیابی، گسترش دسترسی‌های باز و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های علمی از جمله راهکارهای اساسی است.

وی افزود: تأکید بر مرجعیت زبان فارسی به‌عنوان زبان علم، موضوعی است که باید به‌طور ویژه در دانشگاه‌ها، به‌خصوص دانشگاه آزاد اسلامی، مورد توجه قرار گیرد.

جریان ضدآپارتاید علمی و نقش دانشگاه‌ها

موسوی در پایان با اشاره به تأکید رئیس شهید دانشگاه آزاد اسلامی بر ایجاد جریان ضدآپارتاید علمی گفت: این رویکرد مبتنی بر فطرت انسانی و عدالت علمی است و باید در دانشگاه‌های ما جدی گرفته شود.

وی همچنین با تأکید بر لزوم توجه به نقش صهیونیسم در بحث آپارتاید علمی بیان کرد: بسیاری از روندهای انحصارگرایانه در غرب، ریشه در تفکرات صهیونیستی دارد و صهیونیسم توجه ویژه‌ای به انحصار علم و دانش دارد.

همچنین دکتر علیرضا فیروزفر رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران در این مراسم با اشاره به جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی گفت: دانشگاه آزاد اسلامی یک گستره موزون در تمامی حرکت های علمی است و به لطف خداوند متعال در این مسیر پیشگام است.

وی در همین راستا تصریح کرد: نابرابری ها، جداسازی ها،‌ محرومیت ها و به ویژه محرومیت علمی، نظام سلطه را محکوم می نمایند.

وی اشاره کرد: نگاه اسلام به علم، یک نگاه تکلیف محور و تمدن ساز است و مبانی قرآنی و روایی؛ "علم" را ابزار قدرت معرفی کرده اند. 

فیروزفر افزود: خداوند متعال درجات علم را برای اهل علم و دانش قرار داده و علم را عامل ارتقای جایگاه امت ها در نظام جهانی دانسته است. لذا علم، ابزار ارتقای جایگاه امت ها در نظام جهانی و نظام اعتقادی ماست. در نظام اعتقادی ما، علم تضمین کننده قدرت دفاعی، امنیت ملی و سرمایه ای استراتژیک برای عبور از تهدید ها است.

وی با اشاره به روایت معروف«اطلبوا العلم ولوبالصین»گفت؛ این روایت به تنهایی یک اعلام مبارزه با آپارتاید علمی و تاکید بر علم بدون مرز است. براساس این آیات و روایات، مسیر اقتدار، امنیت ملی و عبور از تهدید ها در نگاه اسلامی، مسیر علم است.

فیروزفر در ادامه به گزارش‌های بین‌المللی درباره نابرابری علمی اشاره کرد: در گزارش رسمی سازمان همکاری و توسعه در سال ۲۰۲۳ اعلام شده؛ هزینه‌های تحقیق و توسعه جهان در اختیار تعداد محدودی از کشورهاست و سهم جهان اسلام تنها ۵ درصد است. طبق گزارش یونسکو، ۸۰ درصد بودجه‌های تحقیقاتی در اختیار کشورهای محدود قرار دارد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران همچنین به انتشار یادداشت پاسخ یک دانشمند ایرانی به مقاله‌ سفارشی علیه کشور در مجله «نیچر»؛ معتبرترین مجله علمی جهان، اشاره کرد و گفت: پاسخ علمی و مدبرانه یکی از دانشمندان ایرانی به مقاله‌ای سفارشی در مجله معتبر «نیچر» پیرامون جنگ ۱۲ روزه، یک موفقیت بزرگ و شکستی برای رویکرد گزینشی این نشریه بود.

وی با تاکید بر اینکه این پاسخ، مقاله اصلی را به دلیل گزینشی عمل کردن محکوم کرد، گفت: این اقدام یک شکست بزرگ برای مجله «نیچر» بود که معمولاً به عنوان معتبرترین نشریه علمی جهان شناخته می‌شود.

فیروزفر در بخش دیگری از سخنان خود با تجلیل از شهدای علمی، اظهار داشت: ایران و ایرانی تسلیم‌ ناپذیر است و در هر سنگر، از جمله سنگر علم، ایستادگی می‌کند. حرکت‌های مظلومانه جهانی با همت ما قابل پاسخ است.

فیروزفر در پایان با تقدیر از تلاش‌های شهید طهرانچی در دانشگاه آزاد اسلامی، تصریح کرد: این دانشگاه با اقتدار و تحت ریاست دانشمند برجسته جناب آقای دکتر رنجبر، که یاد و خاطره شهید اقتدار را زنده نگه می‌دارد، سرمایه بزرگی برای ایران اسلامی است و به لطف امام عصر(عج) این مسیر با قدرت ادامه خواهد یافت.