از هندوانه تا هزینه؛ شب یلدای ایرانی در ترافیک تجمل و تورم

به گزارش خبرگزاری آنا، با نزدیک شدن به بلندترین شب سال، شور و هیجان برگزاری آیین دیرینه «شب یلدا» در میان خانواده‌های ایرانی بار دیگر اوج می‌گیرد؛ اما بررسی‌های میدانی و گفت‌وگو با شهروندان نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، این آیین که ریشه در صمیمیت، جمع‌گرایی و یادآوری ارزش‌های خانوادگی داشته، بیش از پیش به عرصه‌ای برای نمایش ظواهر و رقابت‌های اقتصادی بدل شده است.

در گذشته، شب یلدا فرصتی بود برای گرد هم آمدن سه‌چهار نسل از اعضای خانواده در کنار کرسی و چراغی کم‌نور، شنیدن داستان‌های مادربزرگ، و صرف ساده‌ترین خوراکی‌ها همچون هندوانه، انار، سبزی پلو یا آش شب‌چله. اما حالا به گفته کارشناسان حوزه فرهنگ، مفهوم نمادین این شب در سایه تورم، شبکه‌های اجتماعی و مصرف‌گرایی تغییر چهره داده است. بسیاری از خانواده‌ها برگزاری یلدا را تنها زمانی شایسته می‌دانند که چینش میز آجیل و میوه‌شان در عکس‌ها و فیلم‌ها “چشم‌نواز” دیده شود.

تجمل‌گرایی در سایه تورم

افزایش چشمگیر قیمت اقلام اصلی شب یلدا، نه‌تنها فشار مضاعفی بر خانواده‌ها وارد کرده، بلکه موجب شده برخی از اقشار متوسط و کم‌درآمد یا از برگزاری مفصل جشن صرف‌نظر کنند یا به‌نوعی از «یلدای اقتصادی» روی آورند. بر اساس گزارش میدانی خبرنگار آنا از چند بازار بزرگ تهران، قیمت‌ها در هفته منتهی به ۲۹ آذر ۱۴۰۴ به‌صورت تقریبی به شرح زیر بوده است:

هر کیلواناربین ۶۵ تا ۲۰۰هزار تومان، بسته به کیفیت و مبدأ تولید دارد.هندوانه هم با وجود فراوانی، هر کیلوگرم بین ۲۰ تا ۷۰ هزار تومان، که نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد رشد داشته است.

آجیل یلدایی مخلوط استاندارد هر کیلو شامل پسته، بادام، فندق، تخمه و کشمش، بین ۷۸۰ هزار تا ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و شیرینی خشک سنتی هرکیلو بسته به نوع و برند، از ۲۸۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است.

میوه‌های فانتزی وارداتی مانند بلوبری یا آناناس، که به‌نوعی نماد «یلدای مدرن» شناخته می‌شوند، در برخی فروشگاه‌ها تا هر عدد ۱۵۰ تا ۶۰۰ هزار تومان نیز قیمت داشته‌اند.

بازتولید مفهوم یلدای زیبا در فصل تورم 

افزایش قیمت‌ها البته تنها دلیل گرایش مردم به تجمل نیست؛ کارشناسان جامعه‌شناسی معتقدند که شبکه‌های اجتماعی به بازتولید مفهوم «یلدای زیبا» کمک کرده‌اند؛ به این معنا که ارزش آیین نه در کیفیت روابط خانوادگی، بلکه در جذابیت بصریِ سفره، رنگ ظروف یا تعداد آیتم‌های خوراکی سنجیده می‌شود. در این روند، مقایسه‌های آنلاین، فشار اجتماعی پنهانی ایجاد کرده که افراد را ناخواسته به سمت هزینه‌کرد بیش‌تر سوق می‌دهد.

از سوی دیگر، بخش دیگری از جریان تجمل‌گرایی را می‌توان در تبلیغات تجاری دنبال کرد. در هفته‌های منتهی به یلدا، فروشگاه‌های بزرگ و برندهای مواد غذایی، کمپین‌هایی با محوریت «یلدای خاص‌تر» یا «سفره‌ای متفاوت» راه می‌اندازند. به این ترتیب، فضای بازار نیز خانواده‌ها را به رقابت در خرید بیشتر و گران‌تر ترغیب می‌کند. در حالی که هدف اصلی چنین آیین‌هایی، تقویت حس همدلی و یادآوری اهمیت پیوندهای خانوادگی است، اکنون بسیاری از خانواده‌ها در تدارک شب یلدا بیشتر دچار اضطراب مالی می‌شوند تا آرامش.

تغییر ارزش‌های فرهنگی

در نگاه مردم‌شناسی، سنت‌هایی مانند شب یلدا حامل مفاهیم عمیقی از روایت، همدلی، روشنایی در تاریکی و امید به تداوم زندگی هستند. دکتر فاطمه صدری، پژوهشگر فرهنگ عامه، در گفت‌وگوبا خبرنگار اقتصادی آنا تاکید کرد که یلدا، جشن پیروزی نور بر تاریکی است و قرار بود فضای جمعی و گرم خانوادگی را تقویت کند. اما امروز این آیین از درون تهی و به ظاهری چشم‌نواز و پرهزینه تبدیل شده است.

به گفته این پژوهشگر، دلیل اصلی، تغییر الگوهای مصرف فرهنگی و تأثیر فناوری‌های نوین بر سبک زندگی است. ما به جای محتوا، به فرم توجه داریم.

واکنش مردم در میدان گرانی 

در سطح شهر، برخی فروشندگان از کاهش قدرت خرید مردم سخن می‌گویند. یکی از مغازه‌داران یکی از بازارها در مرکزشهر تهران می‌گوید که مردم هنوز یلدا را دوست دارند، اما دیگر مثل قبل توان خرید آجیل کامل را ندارند. امسال خیلی‌ها سراغ بسته‌های ۲۵۰ یا ۵۰۰ گرمی آمدند.

این فروشنده در ادامه اظهار کرد که در مقابل این وضعیت، هر سال مشتری داریم که می‌خواهد ترکیب میوه و آجیلش خاص‌تر از بقیه باشد، قیمت برایشان مهم نیست. نگاه نمایشی پررنگ شده است اما برای عده بسیار کمی از شهروندان است.

خطر گسست فرهنگ اقتصادی در کمین است

به گزارش آنا، همه بر این موضوع که تورم توان خریدهای جزء را برای خانوارهای زیادی را گرفته است را نمی توان نادیده گرفت اما باید پذیرفت که یلدای ایرانی همچنان فرصتی است برای پیوند دوباره دل‌ها؛ اما اگر آیین‌های مردمی از معنا تهی و به ابزار نمایش اجتماعی تبدیل شوند، خطر گسست فرهنگ اقتصادی در کمین است. شاید بازتعریف این جشن بر پایه سادگی، مهربانی و اشتراک غذاهای بومی بتواند بخشی از اصالت آن را احیا کند. در چنین شرایطی، بازگشت به اصل ماجرا یعنی روشن نگاه داشتن چراغ محبت در بلندترین شب سال می‌تواند پاسخی درخور به موج فزاینده تجمل‌گرایی آن هم در دل تورم گسترده در اقتصاد کشورمان باشد.