سلوک حضرت زهرا (س) زنان را از بنبست هویتی مدرن نجات میدهد/ خوانش فاطمی از حقوق زنان
فریبا علاسوند کارشناس مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزههای علمیه در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به سلوک حضرت فاطمه (س) بیان داشت: بحث پیرامون نقش و جایگاه زنان در جوامع اسلامی، به ویژه در عصر حاضر، همواره موضوعی چالشبرانگیز و محل تلاقی دیدگاههای مختلف بوده است. در این میان، سلوک حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان الگویی متعالی و منبع الهامبخش، همواره مورد توجه و استناد اندیشمندان و صاحبنظران بوده است.
ضرورت نگاه تحلیلی و تاریخی در تبیین سلوک فاطمی
وی افزود:، اما تفسیر و تبیین این سلوک، به ویژه در مواجهه با مفاهیم نوظهوری همچون «برابری جنسیتی» نیازمند رویکردی تحلیلی، تاریخی و اجتناب از تقلیلگرایی است.
علاسوند ضمن نقدی بر رویکردهای سنتی و مدرن ابراز داشت: در رویکردهای سنتی به نقش زنان، اغلب بر جنبههای انفعالی، تبعی و خانهدار بودن آنان تأکید میشود. این رویکرد، با نادیده گرفتن ظرفیتها و توانمندیهای زنان، آنان را به حاشیه رانده و از ایفای نقش موثر در جامعه باز میدارد.
حضور فعال حضرت زهرا (س) در عرصههای اجتماعی و سیاسی
وی ادامه داد: با این وجود مطالعه دقیق زندگی حضرت زهرا (س) نشان میدهد که ایشان نه تنها فردی منفعل نبودند، بلکه در عرصههای مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضوری فعال، آگاهانه و مؤثر داشتند. به عنوان مثال میتوان به خطبه فدکیه ایشان اشاره کرد که نمادی از روشنگری، دفاع از حق، مسئولیتپذیری اجتماعی و ایستادگی در برابر ظلم و بیعدالتی است. این خطبه یک منشور فکری و عملی برای تمام زنان و مردان آزاده در طول تاریخ است.
نقد فمینیسم رادیکال
این استاد حوزه اظهار داشت: در مقابل در رویکردهای مدرن به ویژه در برخی جریانهای فمینیستی رادیکال بر «فردیت» و «خودمختاری» مطلق زنان تأکید میشود. این رویکرد، با نادیده گرفتن نقشهای خانوادگی و مسئولیتهای اجتماعی زنان، آنان را به سوی نوعی خودشیفتگی و انزوا سوق میدهد.
وی گفت: در این رویکرد، مفهوم «سوژگی» به معنای «رهایی از تمام قیود و تعهدات» تعریف میشود که با آموزههای دینی و ارزشهای اخلاقی سازگار نیست؛ بنابراین در تحلیل سلوک فاطمی، باید مفهوم «سوژگی» را به معنای عاملیت آگاهانه و مسئولانه مورد توجه قرار داد و از تصویرسازیهای کلیشهای، مبتنی بر تبعیت صرف یا خودمحوری مطلق، پرهیز کرد.
سلوک فاطمی؛ الگویی جامع و چندوجهی
علاسوند با تأکید بر اینکه سلوک فاطمی مبتنی بر تعهد، مسئولیتپذیری، عدالتخواهی و تلاش برای تحقق آرمانهای الهی است، تصریح کرد: حضرت زهرا (س) به عنوان اسوه حسنه (الگوی نیکو)، سرمشقی برای تمام زنان و مردان مسلمان به شمار میروند. اما، این الگو بودن نباید به معنای ارائه تصویری تکبعدی و سادهانگارانه از ایشان باشد.
وی افزود: سلوک فاطمی دارای ابعاد گوناگونی است که هر یک نیازمند بررسی و تأمل است. به عنوان مثال، میتوان به نقش ایشان به عنوان همسر فداکار و همراه صدیق حضرت علی (ع)، مادر مهربان و تربیتکننده فرزندانی، چون حسن (ع) و حسین (ع)، دختر دلسوز و یاور پیامبر (ص)، کنشگر اجتماعی و مدافع حقوق محرومان، عارف بالله و مظهر عبودیت و بندگی خداوند اشاره کرد.
جامعیت سلوک حضرت زهرا (س) در دنیا و آخرت
این کارشناس دینی خاطرنشان کرد: ارائه تصویری جامع از این ابعاد میتواند راهنمای عمل برای افراد مختلف در شرایط گوناگون باشد. برای مثال، زنان جوان میتوانند از سلوک ایشان در زمینه همسرداری و تربیت فرزندان الگو بگیرند. همچنین فعالان اجتماعی میتوانند از سلوک ایشان در زمینه دفاع از حقوق مظلومان و مبارزه با فساد الهام بگیرند. عارفان و سالکان میتوانند از سلوک ایشان در زمینه عبادت و بندگی خداوند سرمشق بگیرند.
وی با بیان اینکه در سلوک جمعی و جامع حضرت زهرا (س) توازن میان دنیا و آخرت مشاهده میشود، ادامه داد: یکی از ویژگیهای بارز سلوک حضرت زهرا (س)، جامعیت و توازن در ابعاد مختلف زندگی است. ایشان نه تنها در عرصه عبادت و بندگی خداوند (مانند اقامه نمازهای طولانی و راز و نیاز با معبود)، بلکه در ایفای نقشهای خانوادگی (مانند رسیدگی به امور منزل و تربیت فرزندان) و اجتماعی (مانند کمک به فقرا و نیازمندان و حضور در صحنههای سیاسی و اجتماعی) نیز در اوج بودند. این سلوک جامع نشان میدهد که میتوان در عین توجه به معنویت و ارزشهای دینی، در عرصههای مختلف زندگی نیز موفق و مؤثر بود.
بازخوانی مفهوم برابری جنسیتی در پرتو سلوک فاطمی
علاسوند با اشاره به اینکه این توازن در تقابل با رویکردهایی است که بر جدایی دنیا و آخرت تأکید میکنند، ابراز داشت: در این رویکردها، دنیا به عنوان یک دام و مانع برای رسیدن به آخرت تلقی میشود. اما، سلوک فاطمی نشان میدهد که میتوان با عمل صالح در دنیا، برای آخرت نیز توشه اندوخت. به عبارت دیگر، دنیا میتواند مزرعه آخرت باشد.
وی در ادامه با بازخوانی مفهوم «برابری جنسیتی» در پرتو سلوک فاطمی و تأکید بر عدالت و کرامت انسانی گفت: مفهوم «برابری جنسیتی» در دهههای اخیر، به یکی از مفاهیم کلیدی در مباحث مربوط به حقوق زنان تبدیل شده است. اما، این مفهوم دارای تفاسیر گوناگونی است و در برخی از رویکردهای فمینیستی، بر «برابری در نتایج» تأکید میشود. این رویکرد، با نادیده گرفتن تفاوتهای طبیعی و فطری بین زن و مرد، به دنبال تحمیل یک الگوی یکسان به هر دو جنس است.
تأکید سلوک فاطمی بر عدالت جنسیتی
این استاد دانشگاه اظهار داشت: به عنوان مثال برخی فمینیستها خواستار برابری کامل در تمام عرصههای شغلی و سیاسی هستند، بدون توجه به اینکه زنان ممکن است ترجیحات و نیازهای متفاوتی داشته باشند. در مقابل در سلوک فاطمی ضمن تأکید بر کرامت و حقوق برابر زنان و مردان (مانند حق تحصیل، حق مالکیت، حق مشارکت سیاسی و اجتماعی)، به تفاوتهای طبیعی و نقشهای متفاوت آنان نیز توجه میشود.
وی افزود: به عنوان مثال نقش مادری و تربیت فرزندان از جمله نقشهای مهم و ارزشمندی است که به طور خاص بر عهده زنان گذاشته شده است. نادیده گرفتن این نقشها و تلاش برای تحمیل یک الگوی یکسان به زنان میتواند منجر به آسیبهای جدی به نهاد خانواده و جامعه شود. بنابراین، در بازخوانی مفهوم «برابری جنسیتی» در پرتو سلوک فاطمی، باید بر «عدالت جنسیتی» تأکید کرد.
علاسوند تصریح کرد: به عبارتی دیگر عدالت جنسیتی به معنای برخورد عادلانه با زنان و مردان با توجه به تفاوتهای آنان است. در واقع عدالت جنسیتی به معنای فراهم کردن فرصتهای برابر برای زنان و مردان برای شکوفایی استعدادها و تحقق اهداف خود، بدون نادیده گرفتن تفاوتهای آنان است.
چالشهای زنان مسلمان در عصر تهاجم فرهنگی
وی درباره چالشهای پیشروی زنان مسلمان در عصر حاضر «تهاجم فرهنگی و بحران هویت» ادامه داد: در عصر حاضر زنان مسلمان با چالشهای گوناگونی روبهرو هستند. از یک سو، فشارهای ناشی از سنتهای نادرست و تفسیرهای متحجرانه از دین (مانند ازدواج اجباری، محرومیت از تحصیل و کار، خشونت خانگی)، آنان را از دستیابی به حقوق و فرصتهای برابر باز میدارد. از سوی دیگر، تبلیغات گسترده رسانههای غربی و ترویج الگوهای غیربومی (مانند ترویج بیبندوباری، مصرفگرایی، فردگرایی افراطی)، آنان را با بحران هویت و از خودبیگانگی مواجه میکند.
این کارشناس مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزههای علمیه تصریح کرد: در این شرایط بازگشت به سلوک فاطمی و ارائه تفسیری صحیح و متناسب با مقتضیات زمان میتواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. به عبارت دیگر زنان مسلمان میتوانند با الگوگیری از سلوک حضرت زهرا (س) ضمن حفظ هویت دینی و ارزشهای اخلاقی خود در عرصههای مختلف زندگی نیز فعال و موثر باشند.
ضرورت اجتهاد تمدنی در بازخوانی الگوهای دینی
وی گفت: سلوک حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان الگویی متعالی میتواند راهنمای عمل برای زنان و مردان مسلمان در عصر حاضر باشد. اما تفسیر و تبیین این سلوک، نیازمند رویکردی تحلیلی، مستند، اجتناب از تقلیلگرایی و توجه به چالشهای تمدنی پیشروی زنان مسلمان است. در مواجهه با مفاهیم نوظهوری همچون «برابری جنسیتی» باید به تفاوتهای طبیعی و نقشهای متفاوت زنان و مردان توجه کرد و از تحمیل الگوهای غیربومی و آسیبزا به جامعه پرهیز کرد.
علاسوند خاطرنشان کرد: در نهایت اینکه بازخوانی سلوک فاطمی در عصر حاضر، نیازمند یک «اجتهاد تمدنی» است. به عبارت دیگر، باید با در نظر گرفتن اصول و ارزشهای اسلامی و شرایط و مقتضیات زمان، به ارائه تفسیری نو و کارآمد از این سلوک پرداخت تا بتواند راهنمای عمل برای زنان و مردان مسلمان در عصر حاضر باشد.
انتهای پیام/