از تالاب پلدختر تا ارتفاعات اشترانکوه/ مروری بر جاذبه‌های گردشگری لرستان

ناهید منصوری؛ خبرنگار فرهنگی آنا، استان لرستان سرزمینی زیبا با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که در کوههای زاگرس میانی واقع شده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است و پست‌ترین نقطه در جنوبی‌ترین منطقه استان واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۵۰۰ متر است. از دیگر کوههای بلند می‌توان به کوه گرین با ارتفاع ۳۷۰۰متر از سطح دریا در بروجرد نام برد. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به بناها و اماکن تاریخی این استان:

بناهای تاریخی بروجرد

بروجرد ازشهرهای پرجمعیت استان لرستان است. این شهر در شمال دشتی حاصلخیز به نام سیلاخور قرار گرفته است. محدوده قدیمی شهر بروجرد همچنان ساختار تاریخی خود را حفظ کرده است، محدوده ای که نزدیک به 50 خانه تاریخی را در خود جای داده است. در این بخش از شهر بیش از 200 خانه قدیمی، مسجد جامع شهر، بازار قدیمی شهر، مسجد امام(سلطانی)، چندین کاروانسرا و امامزاده جعفر قرار گرفته است که قدمت برخی از آنها بیش از هزار سال است. قدمت خانه­‌های تاریخی دوران قاجار و یا قبل از آن است. از جمله این خانه‌­ها می‌توان به خانه‌­های طباطبایی (در خیابان صفا)، خانه بیرجندی و خانه افتخارالاسلام اشاره کرد. امامزاده جعفر نیز یکی از اماکن مذهبی این شهر است که متعلق به دوران سلجوقی است. مسجد جامع شهر نیز یکی از بناهای زیبای دوران سلجوقی است.

قلعه فلک‌الافلاک

این قلعه همان دژ معروف شاپور خواست است که در تاریخ ذکر شده و بنای اولیه آن در زمان شاپور اول ساسانی ساخته شده در دوره­‌های زمانی مختلف مرمت و یا تغییراتی در آن داده شده است. این تغییرات بویژه در دوران صفویه و قاجار مشهود است. به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن 4 ه.ق. به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور این سلسله درزمان آل بویه در آمد. از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز بنام خرم آباد معروف شد. احتمالا نام فلک‌الافلاک در دوره قاجار بر آن اطلاق شده است. از بدو شکل‌گیری این بنای عظیم و دیدنی تا به حال کاربری‌های سیاسی، نظامی، خزانه، سلطنتی، مقر حکومتی، پادگان نظامی و زندان سیاسی داشته است. قلعه بر فراز تپه‌­ای صخره­‌ای بنا شده و بر دشت خرم آباد در اطراف آن احاطه کامل دارد. در دامنه شمالی تپه، چشمه پر‌آبی جریان دارد. قلعه به صورت هشت ضلعی نامنظم و با مساحت 5300 متر مربع و با استفاده از مصالحی چون سنگ، خشت و ملات گچ و آهک ساخته شده است. قلعه دارای 8 برج، 2 صحن و 300 جان پناه است که بلندترین دیوار تا سطح تپه 5/22 متر ارتفاع دارد. از نکات قابل تامل در این بنای سترگ وجود چاه قلعه به عمق42 متردر حیاط اول و گریزگاه اضطراری در حیاط دوم می‌توان اشاره کرد. ورودی آن در سمت جنوب غربی بنا قرار گرفته است. این بنا که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اکنون نیز به عنوان موزه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی از آن استفاده می‌شود.

پل‌های تاریخی

مهمترین پل­‌های استان لرستان عبارتند از:

کشگان: در بخش چگنی بر روی رودخانه‌­ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث شده است. قدمت بنای فعلی پل به آل حسنویه و مربوط به قرن 4 هجری قمری بازمی­‌گردد. طول پل حدود 320 متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن 20/23 متر است. از دوازده طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند. برخی از پایه‌­های پل باسنگ­‌های بزرگ و حجاری شده ساخته شده اند. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید است.

پل گاومیشان: در فاصله 30 کلیومتری شهرستان پلدختر و برفراز رودخانه سیمره در حد فاصل استان‌‌های ایلام و لرستان احداث شده است. بدلیل این‌که رود سیمره مرز دو استان لرستان و ایلام است، بخشی از پل در استان لرستان و بخشی در استان ایلام واقع شده است. این پل که از بناهای عظیم دوره ساسانی است. طول آن حدود 175 متر و عرض گذرسطح پل نزدیک به 8 متر و 20 سانتیمتر است. در حال حاضر دارای 6 چشمه طاق است. پهنای پاطاق­‌ها، یا حدفاصل چشمه‌­ها از 5/2 تا 25 متر متغیر است. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل شکسته یا پل شاپوری: در جنوب شهر خرم آباد قرار دارد. قدمت آن به دوران ساسانیان باز می‌­گردد. طول پل 312 متر و ارتفاع آن10/75 متراست که از 28 چشمه طاق و 27 پایه تشکیل شده است. سطح هر پایه 61 متر و فاصله بین دو پایه 7/5 متر است. پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی بر اثر عوامل طبیعی تخریب شده است. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل کلهرت: در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدختر قرار دارد. این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. بیشتر قسمت­‌های آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه در سال 374 هجری قمری است پایه­‌های آن به صورت بیضی شکل است و از ویژگی­‌های آن می‌­توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل اشاره کرد. این سکو از 12 پله ساخته شده و کاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل دختر: در ورودی شهر پلدختر قرار دارد. بنا که از آثار ارزنده معماری پیش از اسلام در لرستان محسوب می­‌شود. این دومین پلی است که در لرستان بنام «کرودت » یا پل دختر مشهور است. احتمالا این بنا در دوران ساسانیان ساخته شده و در قرن 4 هجری قمری مورد مرمت قرارگرفته است. طول آن 270 متر است. پایه­‌های پهن و قطور آن که از سنگ‌های پاک‌تراش ساخته شده­‌اند در داخل رودخانه هنوز پا برجا است. تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم آباد- اندیمشک از زیر آن می­‌گذرد. این مسیر علاوه بر اتصال لرستان و ایلام راه اصلی شاپورخواست به جندی شاپورشهر قدیمی خوزستان )دوره ساسانی) به شمار می­رفته است. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

غارهای لرستان

در این دره 17 غار با قدمت پیش از تاریخ وجود دارد که مهمترین آنها غارهای قمری، یافته، پاسنگر، گرالجنه، هومیان، میرملاس هستند. این دره با طول 15 کیلومتر و عرضی در حدود 10 کیلومتر در بین کوه‌­های به هم فشرده زاگرس با چشمه­‌های آب فراوان مامنی برای انسان­‌های اولیه و تداوم زیست انسان در این منطقه بوده است. بر طبق نظر محققان برای اولین بار ساکنان این منطقه بوده‌­اند که از ابزارهای استخوانی و یکسری لباس‌­های که از محیط اطراف برای خود به دست آورده‌­اند، استفاده کرده­‌اند و به تدریج انسان‌­ها برای نخستین بار برای زندگی گروهی آماده شده‌­اند. دره خرم آباد بهشت پیش از تاریخ برای باستان‌شناسان است.

دریاچه گهر

از دو دریاچه دائمی و شیرین گهر بالا (کوچکتر) و گهر پایین (بزرگتر) است تشکیل شده است. از ذوب برف­‌های اشترانکوه در پشت آب‌بندی که از ریزش کوه ایجاد شده، شکل گرفته و سر ریز آب آن به دریاچه پایینی یا اصلی گهر می‌­ریزد. طول دریاچه اصلی حدود 5 کیلومتر و عرض آن 600 متر و مساحتی در حدود ۱۰۰هکتار دارد و در ارتفاع 2400 متری از سطح دریا واقع شده است .حداکثر عمق دریاچه 28 متر است. راه ماشین رو ندارد و تنها یک راه مالرو و صعب‌العبور تا دریاچه وجود دارد و به همین دلیل تا حد زیادی از خرابی و آلودگی به دست انسان به دورمانده است. مکانی مناسب برای ماهیگیری ورزشی و تفریحی است. سطح دریاچه در فصل زمستان یخ می‌­بندد. انواع بوته‌ها، درختان تنومند بید، گیاهان و گل‌های زیبای پیرامونی، اطراف دریاچه را به صورت یک پارک طبیعی در آورده است. زیبایی دریاچه سبب شده است هر ساله، با وجود سختی راه، انبوهی از مردم لرستان، استان‌های اطراف و دیگر نقاط کشور، با پای پیاده یا سواره به دیدن دریاچه و زیبایی‌های آن بروند و چند روزی از اوقات فراغت خود را در آنجا سپری کنند.

آبشار بیشه

ارتفاع این آبشار 48 متر و عرض آن 20 متر است. منشأ آن چشمه‌­های بالادست بوده و پس از ایجاد آبشار به رودخانه سزار می‌ریزد. دسترسی به آن به آسان است. این آبشار یکی از زیباترین آبشارهای کشور است و به یکی از تفرجگاه‌های استان تبدیل شده است. بهترین فصل بازدید از این مکان بهار و تابستان است. در اطراف آن امکاناتی مانند پلاژ (راه آهن)، چادر و نیز بازارچه محلی، تلفن، آب، برق، خانه بهداشت و پاسگاه انتظامی موجود است.

آبشار آب‌سفید الیگودرز

ارتفاع آن 65 متر و در فصل پرآبی عرضی در حدود 8 متر دارد. این آبشار منشأ آب جاری نداشته و از دل کوهی صخره‌­ای جاری می­‌شود و پس از طی مسافت کوتاهی وارد آبگیری می­‌شود. پوشش گیاهی اطراف آبشار جنگلی بوده و یکی از تفرجگاه‌های استان بویژه در فصل بهار است. مسیر دسترسی آسان آن نیز از ویژگی­‌های دیگر آن است.

تالاب‌ پلدختر

در جنوب لرستان و هم جوار با استان خوزستان منطقه گردشگری تالاب تکانه در طول جغرافیایی 47:43:17 و عرض جغرافیایی 33:00:47 واقع شده است. نزدیکترین شهر به این منطقه نمونه شهر پلدختر است. روستای گری باباخان نزدیکترین روستای دارای سکنه در نزدیکی این منطقه واقع شده است. تالاب‌های پلدختر در میان کوه چول در دامنه شمالی ارتفاعات کبیرکوه که یکی از قسمت‌های زاگرس محسوب می‌شود، واقع شده‌اند. زمین‌های آن منشأ آهکی داشته و تالاب‌ها از محلول شدن مواد آهکی کوه‌ها طی زمان طولانی حاصل شده‌اند. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا حدود 600 متر است. این منطقه دارای 13 تالاب (که در گویش محلی گوری نامیده می‌شود) است که دو تالاب خشک شده و 11 تالاب دیگر فعال است. با توجه به قرار داشتن پل دختر در مجاورت استان خوزستان و دارا بودن زمستان‌های معتدل، یکی از مناطق مناسب و زیبای لرستان برای جلب پرندگان مهاجر و دیگر جانوران وحشی به شمار می‌آید.

تالاب‌های پل دختر عبارتند از:

تالاب لفانه: در 3 کیلومتری جنوب غرب روستای میرآباد قرار دارد. از دو تالاب تشکیل شده که به وسیله تپه‌ای از یکدیگر جدا می‌شوند. لفانه بالایی 6 هکتار وسعت دارد و آب آن شیرین است و به وسیله ارتفاعات محصور شده است. لفانه پایینی 4 هکتار وسعت دارد. پوشش گیاهی آن غالبا نی و پونه است و ماهی سیاه، زالو و لاک پشت در آن زندگی می‌کنند. منبع تأمین آب آن بارندگی است. ارتفاع آن ها از سطح دریا780 متر است.

تالاب بامک: در 7 کیلومتری جنوب غربی پل دختر در کنار روستای میرآباد قرار دارد. مساحت آن 8 هکتار و منبع تأمین آب آن بارندگی است. گیاهانی چون نی، جگن و پرندگانی چون غاز و کاکایی در آن مشاهده می‌شوند.

تالاب تکانه : در 500 متری جنوب شرقی تالاب لفانه قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 770 متر است. وسعت آن 5 هکتار و عمق آن به 5 متر می‌رسد. گیاه غالب آن نی است که اطرافش را پوشانده است.

ارتفاعات اشترانکوه

‌بلندترین قله این رشته سن‌بران با ارتفاع 1۵۰ متر است. قلل بلند و پر برف، دره‌های ژرف و طولانی، رودهای دائمی، پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع، روستاهای کوهپایه‌ای از جمله خصوصیات اشترانکوه است. رودهای کوچک‌ بسیاری‌ از این‌ قله‌ها سرچشمه‌ می‌گیرند که‌ می‌­توان به مهره‌ زرین‌، ماربره‌، گهررود و دره‌ دایی‌ اشاره کرد. در ارتفاعات‌ اشترانکوه‌ دره‌هایی‌ یخچالی‌ وجود دارد که‌ در اصطلاح‌ محلی‌ به‌ آنها چال‌ می‌گویند. از جمله این‌ چال­‌ها می‌توان‌ از چال‌ میشان‌، چال‌ کبود، چال‌ بران‌، چال‌ فیالسون‌، چال‌ شاه‌تخت‌، چال‌ پیارو و چال‌ همایون‌ نام‌ برد. این رشته کوه در حدود سال ۱۳۴۰ از لحاظ گونه‌های جانوری و گیاهی جزو مناطق حفاظت شده قرار گرفته است. از گونه‌های جانوری آن می‌توان به خرس قهوه‌ای، روباه، کفتار، گراز، گرگ خاکستری، بز کوهی، قوچ و از پرندگان می‌توان به عقاب، کبک، جغد، اردک و شاهین اشاره کرد که همگی تحت حفاظت محیط زیست هستند. اشترانکوه زمینه مساعدی برای کوهنوردی و زمین‌شناسی دارد. در برخی از نقاط اشترانکوه سنگواره‌هایی از جانوران مانند صدف و ماهی وجود دارد. روستاهای بسیاری در کوهپایه اشترانکوه وجود دارند که از آنها می‌توان به دره تخت، سیوله، کمندان و طیان اشاره کرد.

منطقه گردشگری و ییلاقی ونائی

دارای رودخانه، باغات میوه، سرسراب و جنگل و ارتفاعات گرین است. نزدیکترین نقطه سکونتی به روستای ونایی روستاهای کفشگران، برکت آباد و توذه زن بوده که در فاصله 3 و 5 کیلومتری شمال شرق روستا و کنار جادۀ روستای ونایی به اشترینان قرار دارند تفرجگاه و دره گلدشت، روستای ونائی، تفرجگاه سراب کرتول، پوشش گیاهی و جنگلی متراکم، کوه های زیبای گرین، سراب و رودخانه زیبای ونایی و ... از مهمترین جاذبه‌های ونایی و حوزه پیرامونی آن محسوب می‌شوند. به دلیل نزدیک بودن به شهر بروجرد به عنوان تفرجگاهی برای روزهای تعطیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. این منطقه کوهستانی به سبب موقعیت جغرافیایی خود دارای چشمه‌­های آب، رودخانه‌­های فصلی و باغات فراوان است. از جمله سراب­‌های آن می­‌توان به سراب دوروزِنه و سراب چله اشاره کرد. اقتصاد این روستا با جمعیتی بالغ بر 1200 خانوار متکی بر کشاورزی و دامپروری است. با توجه به شرایط مناسب آب و هوایی محصولات جالیزی بویژه خیار آن زبانزد بوده و در روستا کارگاه‌­های تولید خیارشور به صورت سنتی و صنعتی وجود دارد. خیارشور سوغات اصلی آن به شمار می‌­رود. از دیگر جاذبه‌­های گردشگری آن می­توان به قلعه و غار آن اشاره کرد. در حال حاضر چندین مرکز پذیرایی و رستوران در منطقه ونایی در حال خدمات‌رسانی به گردشگران هستند.

روستای ونایی به لحاظ موقعیت جغرافیایی در مختصات جغرافیایی 33 درجه و 55 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 35 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است.

تنگه شیرز

در فاصله 43 کیلومتری شمال غرب شهر کوهدشت در نقطه تلاقی سه استان کرمانشاه، ایلام و لرستان و در کنار رود سیمره در نزدیکی روستای زیتون قرار دارد. تنگه شیرز دارای اقلیم نیمه‌مرطوب با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. دره شیرز یکی از پدیده‌های زیبا، کم‌نظیر و کمتر شناخته شده استان لرستان است. پس از عبور از یک جاده آسفالته که از میان درختان بلوط می‌گذرد، راه از طریق یک جاده خاکی که از پستی و بلندی‌های متعدد می‌گذرد، ادامه یافته تا به دهانه دره می‌رسد. دیواره‌های ستبر و بلند از دور خودنمایی کرده و هر چه بازدیدکننده نزدیک‌تر شود، عظمت آن‌ها را بیشتر حس می‌کند. مسیر در داخل دره ادامه یافته و جلوه‌های کم‌نظیر طبیعت در کف دره و در کنار رود پر آب سیمره خودنمایی می‌کند. فرسایش در دیواره‌های دو طرف دره آثار زیبایی خلق کرده است. چند ستون به جای مانده از فرسایش بر روی تپه‌ها و بلندی‌ها که شباهت به دودکش جن یا گرز دیو دارند، از پدیده‌های جالبی هستند که توجه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند. طول این دره چند کیلومتر و یکی از دره‌­های زیبا با صخره­‌های سنگی جالبی است که در اثر فرسایش بادی اشکال خاصی را ایجاد کرده است. در ارتباط با دره شیرز، تاکنون کاوش‌های باستان‌شناسی انجام نشده است و این دره که به متاسفانه به درستی معرفی نشده است، یکی جاذبه­‌های طبیعی منحصر به فرد منطقه بوده که قابلیت بالایی را در ژئوتوریسم می­‌تواند داشته باشد. در مسیر دسترسی به آن سایت‌های باستانی غار میرملاس و همیان قرار گرفته‌اند. تنگه شیرز در غرب استان لرستان و شهرستان کوهدشت بین طول جغرافیایی 50 29 47 و عرض جغرافیایی 28 49 33واقع شده است.

.

سراب کهمان

این سراب که در دره­ای کیلومتری واقع شده، پوشیده از درختان و نهری نیز در میان آن جاری است. گردو، گلابی، آلو و بلوط از نمونه درختان این دره هستند .این مواهب طبیعی این منطقه را به یکی از تفرجگاه‌­های منطقه تبدیل کرده است. البته چند چشمه در این منطقه وجود دارد. مسیر دسترسی به آن مناسب بوده ولی فاقد امکانات و تسهیلات رفاهی است

.

سمندر

سمندر کوهستانی لرستان از گونه‌های دوزیستانی است که در طی سال‌های اخیر بطور آگاهانه یا ناآگاهانه نسل آن در معرض انقراض قرار گرفته است. دو مشکل عمده در حفظ این گونه وجود دارد. به علت اینکه زیستگاه‌های این گونه در مسیر راه آهن سراسری تهران- اهواز قرار دارند و هر ساله به ویژه در ایام تعطیلات نوروزی و اوایل بهار گردشگران زیادی از طریق راه آهن از این منطقه عبور کرده و ممکن است چند روزی رادر آن توقف کنند. طبیعت بکر و پرجاذبه این منطقه عاملی برای توقف و گردشگران و کوهنوردان در این محدوده از استان لرستان شده است. از طرف دیگر سهولت دسترسی به این موجودات بی‌آزار و زیبا سبب دستکاری در جمعیت‌های طبیعی این گونه توسط گردشگران و علاقه‌مندان ناآگاه شده است. دلیل دوم خطر زیست این گونه شکار آن و انتقال این جانور به آکواریوم‌های خانگی و گاهی فروشگاه‌های حیوانات خانگی در شهرهای بزرگتر است. هرساله گروه‌هایی با وسایل و تجهیزات کامل در محل مشاهده شده­‌اند که به صید و جمع‌آوری این گونه کمیاب می‌پردازند و در شهرهای اطراف مانند خرم آباد، دورود، اندیمشک، شوش، اهواز و همچنین اصفهان و تهران در فروشگاه­‌های آبزیان به فروش می­‌رسانند. یکی از نکات مهم لزوم حفظ و نگهداری اینگونه با ارزش و بومی ایران است که عزم همگانی در برخورد با این موضوع وجود داشته باشد. همه می­‌توانند در این امر کمک کنند بویژه با نخریدن این جانور بازار پررونق فروش این جاندار از بین خواهد رفت. در کنار آن هم باید ضوابطی از طرف سازمان محیط زیست برقرار گشته و با خاطیان برخورد لازم صورت گیرد.