لزوم بسط نگاه فرهنگی به مقوله آموزش زبان

 مهدی ذوالفقاری رئیس  کانون زبان ایران در یاداشتی اختصاصی برای خبرگزاری آنا نوشت:  آموزش زبان از دیرباز صرفاً به‌عنوان ابزاری برای ارتباط و انتقال معنا تلقی می‌شد؛ اما در دنیای امروز، این مفهوم بسیار فراتر از آموزش واژگان و دستور زبان است. زبان به‌منزلۀ پل ارتباطی میان فرهنگ‌ها، حامل ارزش‌ها، و واسطه‌ای برای درک متقابل ملت‌ها عمل می‌کند. از این منظر، آموزش زبان نقشی اساسی در دیپلماسی آموزشی دارد، ساحتی که کشور‌ها از طریق نظام آموزشی و مبادلات علمی و فرهنگی، به گسترش نفوذ نرم و شکل‌دهی به تصویر مثبت خود در عرصۀ جهانی می‌پردازند. در دیپلماسی آموزشی، تسلط بر زبان دوم نه فقط برای تسهیل ارتباطات علمی و دانشگاهی بلکه برای ارتقای همدلی بین‌فرهنگی اهمیت دارد. آموزش زبان، در واقع بستری برای مواجهه‌ی مسئولانه با دیگری است؛ یعنی فراگیران می‌آموزند که هر زبان، جهان‌بینی و نظام معنایی خاصی دارد و فهم زبان دیگری یعنی فهم بخشی از هویت فرهنگی او. این درک، زمینه‌ای برای احترام متقابل و گفت‌وگوی فرهنگی فراهم می‌سازد؛ آنچه دیپلماسی آموزشی در پی تحقق آن است.

اما آنچه در بسیاری از نظام‌های آموزش زبان مغفول می‌ماند، نگاه فرهنگی به فرایند آموزش است. آموزش زبان اگر به سطح مهارت‌های زبانی محدود شود، به ابزاری مکانیکی و خنثی بدل خواهد شد. در مقابل، آموزش زبان با رویکرد فرهنگی می‌تواند دانش‌آموزان و دانشجویان را به شهروندانی جهانی، منعطف و گفت‌وگومحور تبدیل کند. در این رویکرد، هدف تنها «تکلم» نیست، بلکه «تفاهم» است؛ تفاهمی که با شناخت ارزش‌های فرهنگی، تاریخ، ادبیات و نظام‌های فکری ملت‌ها شکل می‌گیرد. از منظر دیپلماسی آموزشی، کلاس‌های زبان می‌توانند تبدیل به کانون‌های تبادل فرهنگی شوند؛ جایی که آموزش نه صرفاً انتقال دانش بلکه فضایی برای تجربه‌ی تنوع و یادگیری زیستن در جهان چندفرهنگی است. کشور‌های بسیاری، از جمله فرانسه، چین و انگلیس، سال‌هاست با تأسیس مؤسسات فرهنگی و اعطای بورسیه‌های آموزشیِ مبتنی بر یادگیری زبان خود، به گسترش نفوذ فرهنگی پرداخته‌اند. این رویکرد، نشان می‌دهد که آموزش زبان می‌تواند یکی از مؤثرترین ابزار‌های «قدرت نرم» برای هر کشور باشد. در ایران نیز بسط چنین نگاهی ضرورت دارد. اگر آموزش زبان انگلیسی، عربی یا دیگر زبان‌ها با محوریت احترام به فرهنگ‌ها و افزایش آگاهی میان‌فرهنگی همراه شود، نه‌تنها کیفیت آموزش زبان ارتقا می‌یابد، بلکه زمینه‌ساز حضور مؤثر ایران در مناسبات جهانی می‌گردد. این امر مستلزم بازنگری در برنامه‌های درسی، تربیت معلمان آشنا با مطالعات فرهنگی، و تولید منابع آموزشی‌ای است که فراتر از ترجمه‌ی واژه‌ها، به مبانی فرهنگی و ارتباط بین‌المللی توجه کنند.

در نهایت، آموزش زبان به‌مثابه یک فرایند فرهنگی و دیپلماتیک، نقش مهمی در ساختن جهانی مبتنی بر گفت‌و‌گو دارد. هر واژه‌ای که فراگیر می‌آموزد، دروازه‌ای به دنیای دیگری است؛ دنیایی که بدون درک فرهنگی، صرفاً به صدا‌هایی بی‌معنا تبدیل می‌شود. دیپلماسی آموزشی زمانی محقق می‌شود که زبان، نه فقط وسیلۀ سخن گفتن بلکه وسیله‌ی فهمیدن، همزیستی و صلح باشد.