نقش انکارناپذیر ادبیات داستانی در تقویت هویت ملی نوجوانان
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، فاطمه نعمتی- کتاب یکی از رسانههای جمعی است؛ رسانهای که میتواند ضمن سرگرمی مخاطبش، تجربه زیسته مردم را از نسلی به نسل دیگر منتقل کند و در حافظه انسانها ماندگار شود. اثربخشی کتاب بهویژه ادبیات داستانی متفاوت از سایر رسانههاست و به نظر میرسد تأثیر ادبیات باثباتتر و عمیقتر باشد.
امروزه نوجوانان بهعنوان قشر مهمی از جامعه، بیش از هر زمان دیگری در معرض رسانههای جمعی هستند و کتابها و داستانهای بیشتری نیز در دسترس آنهاست؛ اما آیا محتوای آن داستانها برای امروز او و زیست او در محیط اطرافش، کارآمد هستند؟
در گفتوگویی که با محمدرضا شرفی خبوشان، نویسنده نامآشنای ادبیات داستانی کشورمان داشتهایم درباره رمان نوجوان، اهمیت انتخاب محتوای درست و مناسب برای نوجوان ایرانی و برگزاری دوره «نگارستان داستان» صحبت کردهایم که میتوانید این مطلب را در ادامه بخوانید:
دوره «نگارستان داستان» با چه اهدافی شروع به کار کرده و چرا شما هدایت نویسندگان این دوره را برعهده گرفتهاید؟
اولین مسئلهای که خیلی اهمیت دارد، احوالات نوجوانان در زمانه اکنون است. با توجه به شرایطی که در آن به سر میبریم، تصور نوجوانان نسبت به سرزمینی که در آن زندگی میکنند مهم است؛ بهخصوص اگر نوجوانان نگاه درست و از روی علاقه و عشق به میهنشان داشته باشند میتوانند در آینده سرزمینشان تأثیرگذار باشند و همچنین، در برخوردشان با رخدادها و حوادثی که تبعات زمانه اکنون ماست.
همواره نوجوانان بهعنوان آیندهسازان میهنمان مطرح شدهاند؛ اگر نوجوانان بتوانند به نگاه درست و بینش عمیقی نسبت به داشتهها و هویت خود برسند و خود را یک نوجوان ریشهدار در تاریخ، فرهنگ و تمدن کشورشان بدانند، میتوانند کمک بزرگی باشند برای رونق، آبادانی، پیشرفت و امیدی که ما همواره به آن نیاز داریم.
یکی از راههایی که میتواند این علاقهمندی و شوق و ذوق نسبت به میهن و نگاه همراه با امیدواری را به نوجوان تزریق کند، ادبیات داستانی بهویژه رمان است. اگر رمان نوجوان، با حالوهوای نوجوان امروز همسان و همراه باشد و به سؤالات او پاسخ دهد و او را در پیداکردن راه درست یاری کند، میتواند نقشش را بهخوبی در ساختن شخصیت نوجوانان ایفا کند. از آنجایی که ما امروزه در فضای رمان نوجوان به یک کار پردامنه، جدی، عمیق و تأثیرگذار احتیاج داریم، به این فکر افتادیم که شرایطی را مهیا کنیم تا این شرایط، مسیر و راه را برای بهوجودآمدن آثاری که این مؤلفههای ذکرشده را داشته باشد، فراهم کند.
هدف اصلی دوره «نگارستان داستان» تسهیلگری برای آن دسته از نویسندگانی است که دغدغه نوشتن رمان نوجوان را دارند با موضوعی که ضرورت آن در زمانه ما احساس میشود. ما در این دوره بعد از اینکه بررسیهای اولیه را انجام دادیم، شرایطی را مهیا کردیم تا پذیرای نویسندگانی باشیم که در دنیای نوشتن، خود را اثبات کردهاند، دانشهای لازم را از نظر تکنیک و فن نویسندگی فراگرفتهاند و به درجهای رسیدهاند که این توانایی را دارند. آنها کسانی هستند که آثاری منتشر کرده یا در دورههایی شرکت کرده و آماده نوشتن و تبدیل ایده به طرح هستند تا درنهایت، این طرحها را در فضایی مناسب به رمانی خواندنی برای نوجوانان تبدیل کنند.
تفاوت این دوره ادبی با سایر دورهها چیست؟
«نگارستان داستان» به معنی واقعی کلمه، کارگاه است. کارگاه صرفا جایی برای آموزش نیست، بلکه ایجاد فضایی است برای پدیدآمدن یک اثر. ما زمانی به یک دوره، کارگاه میگوییم که خروجی قابل قبول و اثرگذاری داشته باشد و در آن اثری تولید شود؛ بنابراین کارگاه، مرتبهای بالاتر از کلاس آموزشی است و شرکتکنندگان با توجه به آموزشهای پیشینی میخواهند اثری تولید کنند.
در این کارگاه شرایط مناسبی برای نویسندگان ایجاد شده است؛ میتوانند ایدههای خود را به طرح تبدیل کنند، در مواردی که به راهنمایی احتیاج دارند، راهنمایی شوند، طرحهایشان تبدیل به رمان شود. ما به شرایط نوشتن رمان و فضایی که در آن کار کنند هم اندیشیدهایم. این نخستین کارگاهی است که شرکتکنندگان، میتوانند در طول هفته، روزهایی را مشخص کنند تا میزی به آنها اختصاص داده شود و در فضایی مناسب و مساعد بنشینند و رمانشان را بنویسند. این نوشتن که در کنار یک مربی، مرحله به مرحله پیش میرود به یک تولید اثر خوب و شایسته منجر خواهد شد.
ضمن اینکه نویسندگان باید اطمینان خاطری هم داشته باشند از اینکه اثر تولیدیشان قرار است به شکل شایستهای منتشر شود و به دست مخاطب برسد. به همین دلیل، در این دوره به شرایط پس از تولید اثر هم فکر کردهایم و ناشرانی اعلام آمادگی کردهاند تا آثار تولیدشده را منتشر کنند و به بهترین شکل به دست مخاطبان برسانند؛ بنابراین دوره «نگارستان داستان»، کارگاهی است که هم در آن کار تولید میشود و هم پس از آن، به مخاطب عرضه شده و نویسندگان نیز میتوانند مانند هر نویسنده حرفهای، حقالتألیف اثرشان را دریافت کنند.
نکته مهمتر این است که ما با هدفگذاری در محتوا به این کارگاه نگاه میکنیم و آن هم موضوع «وطن» است. بحثها و صحبتهایی که در کارگاه خواهد شد درباره شرایط، فضا، حال و احوال نوجوان امروز و شیوهها و شگردهایی است که میتوانیم او متوجه این بخش از هویتش بکنیم و رشتههای اتصال نوجوان امروزی با مفهوم سرزمین و وطن را دنبال کنیم.
میدانید که مخاطب نوجوان، مخاطب ویژهای است؛ بهخصوص نوجوان امروز که تیزهوش و مطلع و آگاه است و کاملا با نوجوان گذشته متفاوت است. نوجوان امروز مطالبهگر و در معرض اطلاعات است و دسترسی به رسانهها و تولیدات روز دنیا دارد و با خیلی از پدیدهها روبهروست که نوجوان دیروز با آنها مواجه نبوده. همه اینها باعث میشود که ما به این فکر باشیم تا آثاری در حیطه نوجوان خلق شود که آثاری پیشرو، تأثیرگذار و پرمغز و عمیق و پرمحتوا باشند و ضمن اینکه به سلیقه نوجوان امروز نزدیکاند، دارای محتوایی غنی و انسانساز باشند.
استقبال از دوره «نگارستان داستان» چطور بوده است؟
زمان ثبتنام به اتمام رسیده است و بیش از ۱۲۰ نویسنده برای شرکت در این دوره اعلام آمادگی کردهاند. ما در این مرحله مشغول بررسی رزومهها و نمونهکارها هستیم و از میان افرادی که ثبتنام کردهاند براساس رزومه، امتیازبندی میکنیم و بالاترین امتیازها را دعوت میکنیم برای مصاحبه و پس از آن در صورت قبولی در مصاحبه، حدود ۲۰ نفر بنا به ظرفیتی که ایجاد کردهایم، انتخاب کرده و دوره را هفته آینده انشاالله آغاز میکنیم.
با توجه به رویکرد و برنامههایی که داریم، در بازه زمانی ششماهه، نویسندگان منتخب آثاری تولید خواهند کرد و امیدواریم که در نمایشگاه کتاب سال آینده، آثار خلقشده رونمایی شوند. ما مصمم هستیم که تعداد آثار تولیدشده در این دوره، حتما هم در زمینه محتوای هویتساز و معطوف به وطن و سرزمین و هم در زمینه کیفیت جریانساز باشند تا نوجوانان را متوجه خود کنند.
آیا برگزاری این دوره، ادامهدار خواهد بود؟
ما در این فکر هستیم که دوره را تکرار کنیم از این جهت که استقبال خیلی خوبی از سراسر کشور داشتهایم؛ اما، چون دوره حضوری است متأسفانه نمیتوانیم در خدمت نویسندگان خوب سایر استانها باشیم؛ اما بنا داریم که در آینده دورهای مجازی برای نویسندگان سایر استانها داشته باشیم. دوره مجازی کیفیت و شرایط و برنامهریزی خاص خود را دارد. امیدوارم که تجربه این دوره، درخشان باشد و بتوانیم به موضوعاتی که مرتبط به بحث هویت و شرایط و دغدغههای امروز نوجوان است، بپردازیم تا نوجوانانی داشته باشیم که انسانی امیدوار و تأثیرگذار باشند و به شخصیت و داشتهها و تاریخ خود نگاه خوبی داشته باشند.
قطعا در دورههای بعد هم ما به موضوع وطن خواهیم پرداخت، اما حتما در کنار آن، به مؤلفههای دیگری هم فکر خواهیم کرد مثل شناخت نوجوان از تاریخ خود و موضوعات روز و جنبههای دیگری که برای ما خیلی اهمیت دارد.
شما در زمینه رمان نوجوان فعالیت کردهاید و داستانهایی با محوریت وطن نوشتهاید. با توجه به برگزاری این دوره، به ما بگویید که وضعیت ادبیات داستانی تألیفی با موضوع وطن برای نوجوانان در گذشته و امروز را چطور میبینید؟
ما بهطور کلی در زمینه تولید رمان ایرانی نوجوان خیلی کم کار کردهایم؛ شاهد این مدعا هم استقبال نوجوانان از رمانهای ترجمهشده است. در سبد مطالعه او بیشتر آثار ترجمهشده وجود دارد و انگشتشمار میبینیم که نوجوانان کنار این آثار، یک اثر ایرانی بخوانند. علاقمند ساختن نوجوان به تألیفات نویسندگان ایرانی به یک کار جمعی نیاز دارد.
ما باید نوشتن رمان نوجوان برای نویسندگانمان را تسهیل کنیم. وقتی نویسندگان شرایط مناسبی داشته باشند که امیدوارانه برای نوجوانان قلم بزنند، تعداد این آثار بالا خواهد رفت و ما شاهد رنگارنگی و گوناگونی و جذابیت آثار تولیدشده در حوزه نوجوان خواهیم بود.
دوره «نگارستان داستان» نیز در این مسیر گام میبردارد و نقش تسهیلگر را ایفا میکند و انتظارمان این است که موجی در زمینه تولید رمان نوجوان ایجاد شود. به طور اخص، دغدغهمندی ما گنجاندن محتوای هویتی در این رمانهاست تا نوجوان را بیشتر از گذشته به میهنش علاقهمند کند و مهر او را به آب و خاکش افزون کند؛ در حال حاضر چنین آثاری باید بیشتر از گذشته تولید شوند.
رمانهای نوجوانی که به موضوع وطن بپردازند خیلی کم هستند. در کنار موضوعات تربیتی، اخلاقی، آموزشی و... و موضوعاتی که نوجوان را آماده کند برای ورود به دوره بزرگسالی، پرداختن به موضوع هویت نیز بسیار مهم است.
وقتی که ما رمان ترجمه در اختیار نوجوان قرار میدهیم، به این معناست که پنجرهای برایش باز میکنیم به سوی یک فرهنگ و شکلی از زندگی که توسط نویسنده غیرایرانی خلق شده است. طبیعتا نویسندگان غیرایرانی دغدغههای فرهنگ و شاکله زندگی و شرایط و شیوههای زیستی خودشان را دارند و قاعدتا وقتی یک نوجوان بیشتر رمانهای ترجمه خوانده باشد، خودبهخود با آن فرهنگ خاص بیشتر آشنایی پیدا میکند؛ اما اگر یک نویسنده دغدغهمند ایرانی دست به قلم ببرد، اثری تولید میشود که معرفیکننده فرهنگی است که ما داریم در آن زندگی میکنیم؛ بنابراین هرچه نوجوان ایرانی، رمان ایرانی بخواند یعنی دارد در فضای فرهنگ و تمدن ایران نفس میکشد.
اگر ما به فکر تولید آثار ایرانی برای نوجوانان نباشیم، یعنی بیتفاوت هستیم و ذهن و خاطر و نگاه نوجوان را رها کردهایم و سمتوسو دادهایم بهسمت فرهنگی که متعلق به ما نیست یا دستکم مطابقتی با شرایط آن نوجوان ندارد. اگر نوجوان در محیطی زیست کند با دغدغههای متفاوت، اما آثاری را بخواند که متعلق به فرهنگ دیگری است، برای او دوگانگی ایجاد میشود و این وضعیت نمیتواند خیلی او را یاری کند تا در شرایط واقعی زندگی خود را با اتفاقات تطبیق دهد. به نظر من، نوجوان حق دارد آثار خلقشده همه کشورها را بخواند، اما به شرطی که ما هم در کشور آنقدر داستان ایرانی تولید کرده باشیم که آن نوجوان حق انتخاب داشته باشد نه اینکه بهعلت فقدان اثر خوب ایرانی بهسراغ اثر ترجمه برود. ما باید همسنگ و هموزن و همپای رمانهای ترجمهشده، رمانهای خوب ایرانی هم برای نوجوانان تولید کرده و در دسترس آنها قرار دهیم.
انتهای پیام/