طرح نفس؛ تلاشی برای نجات جان جنینها
به گزارش خبرنگار آنا، سقط جنین یکی از مسائل پیچیده و حساس در حوزه سلامت و جمعیت ایران است که ابعاد پزشکی، اجتماعی و فرهنگی را همزمان در بر میگیرد. در حالی که برخی سقطها به دلایل پزشکی و قانونی انجام میشوند، بخش زیادی از آنها به صورت غیرمجاز و پنهان اتفاق میافتد و سلامت جسمی و روانی زنان را تهدید میکند. نبود آمار دقیق و انجام سقط در مراکز غیررسمی، این مسئله را به یک چالش جدی و قابل توجه تبدیل کرده است.
چالشهای مرتبط با سقط جنین تنها محدود به بعد پزشکی نیست. عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی نگرشهای خانوادهها به فرزندآوری میتوانند نقش تعیینکنندهای در تصمیم مادران داشته باشند. دسترسی آسان به اطلاعات نادرست یا داروهای سقط در فضای مجازی، نبود مشاوره و حمایت مناسب و ضعف آموزشهای پیشگیرانه، بر پیچیدگی این موضوع افزوده و راهکارهای مقابله با آن را دشوار کرده است.
اهمیت پرداختن به مسئله سقط جنین فراتر از بعد فردی است و با سیاستهای جمعیتی، حفظ نسل و ارتقای سلامت جامعه پیوند خورده است. توسعه مراکز مشاورهای، آموزش فرهنگی و اجتماعی، و حمایت از مادران در تصمیمگیریهای آگاهانه میتواند نقش موثری در کاهش سقطهای غیرمجاز و حفظ سلامت جامعه ایفا کند و به طور همزمان زمینهساز سیاستهای جمعیتی پایدار باشد.
برای بررسی دقیقتر وضعیت سقط جنین، چالشها و راهکارهای مقابله با آن در ایران، خبرنگار آنا به گفتوگویی تفصیلی با، محمدحسین زارعزاده رئیس سازمان بسیج پزشکی کشور پرداختیم.
آنا: ضمن تشکر از حضور شما در استدیو خبرگزاری آنا، به عنوان مقدمه بفرمایید وضعیت فعلی سقط جنین در کشور به چه شکل است و چه اقداماتی برای مقابله با آن انجام میشود؟
زارعزاده: واقعیت این است که در موضوع سقط جنین باید تفکیک کنیم بین سقطهای قانونی و غیرقانونی. سقطهای قانونی و غیرعمدی معمولاً به دلایل پزشکی مانند خطر برای مادر یا وجود ناهنجاریهای جدی در جنین انجام میشوند. این موارد از مسیر پزشکی قانونی طی میشود و مجوز لازم صادر میگردد. آمار این نوع سقطها تقریباً مشخص است و سال گذشته بین ۱۰ تا ۱۲ هزار مورد گزارش شده است.
اما بخش مهمتر، سقطهای غیرقانونی و عمدی است که در کشور ما و در سراسر دنیا مطرح است. آمارهای جهانی نیز بالا است و بسته به شرایط فرهنگی جوامع متفاوت است. در ایران، آمارهای مختلفی مطرح میشود؛ از حدود ۲۵۰ هزار تا نزدیک به یک میلیون مورد در سال، هرچند رقم دقیق مشخص نیست، چون بسیاری از این موارد در مراکز غیررسمی یا بهاصطلاح زیرپلهای انجام میشود. نگاه ما به این مسئله همان نگاه قرآنی است؛ یعنی حتی یک مورد هم زیاد است و باید دلایل وقوع آن شناسایی و برطرف شود.
سختگیریهای قانونی و تأثیر آن بر آمار سقطها
آنا: برخی معتقدند سختگیریهای قانونی باعث شده بخشی از مردم از مسیر قانونی سقط دور شوند و به سمت سقطهای غیرقانونی بروند. نظر شما در این باره چیست؟
زارعزاده: مجموعهای که ما تحت عنوان طرح «نفس» راهبری میکنیم، قبل از تصویب قانون «جوانی جمعیت» در این حوزه ورود کرده بود. ما سقط جنین را یک آسیب اجتماعی میدانیم و تلاش کردیم از منظر فرهنگی و اجتماعی با آن برخورد کنیم. قانون جوانی جمعیت هم که بعداً تصویب شد، به ما کمک کرد تا فعالیتهایمان ساختارمندتر شود.
قانون جوانی جمعیت اگرچه نقصهایی دارد، اما قانون بسیار خوبی است و ۴۰ نهاد را موظف کرده در حوزههای فرهنگی، اقتصادی و حمایتی نقشآفرینی کنند. بنابراین من معتقدم روند کلی به سمت بهبود است و سختگیریهای قانونی الزاماً باعث افزایش سقطهای غیرقانونی نشده است.
ریشه اصلی سقطها؛ مسئله فرهنگی نه اقتصادی
آنا: آمارهای غیرقانونی بسیار بالاست. به نظر شما مهمترین دلایل سقط جنین در کشور چیست؟
زارعزاده: بررسیهای علمی ما نشان میدهد برخلاف تصور عمومی، مسائل اقتصادی علت اصلی سقط نیستند. تنها حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد موارد به مسائل اقتصادی مربوط میشوند. ریشه اصلی را باید در فرهنگ و نگرش خانوادهها جستوجو کرد. ایران کشوری متنوع با فرهنگها و قومیتهای مختلف است و باید برای هر منطقه متناسب با شرایط فرهنگی خودش برنامه داشت. مسئله فرهنگی در اولویت است و ما باید آگاهی و روشنگری را افزایش دهیم تا خانوادهها به سمت سقط نروند.
طرح «نفس» چگونه شکل گرفت؟
آنا: طرح «نفس» که نام آن این روزها زیاد شنیده میشود، دقیقاً چیست و از کجا آغاز شد؟
زارعزاده: طرح نفس ابتدا در استان خراسان رضوی و توسط همکاران دغدغهمند ما آغاز شد. آنها با مواردی از سقط مواجه شدند و تصمیم گرفتند راهی برای کمک پیدا کنند. پس از آن، طرح در سطح ملی گسترش یافت و امروز حدود ۳۹۰ مرکز مردمی نفس در سراسر کشور فعال است. تاکنون حدود ۲۰ هزار مادر از تصمیم به سقط منصرف شدهاند و حدود ۱۲ هزار نوزاد از تولد بازمانده، اکنون در آغوش خانوادههایشان هستند. این آمار در مقایسه با حجم کلی سقطها شاید زیاد نباشد، اما هر نوزادی که به دنیا میآید، ارزش و معنای بزرگی دارد. بسیاری از خانوادهها امروز خوشحالاند که از آن تصمیم اشتباه منصرف شدند.
آنا: در این ۳۹۰ مرکز چه کسانی فعالیت دارند و مادران چگونه به این مراکز ارجاع داده میشوند؟
زارعزاده: بخش علمی کار بر عهده همکاران حوزه سلامت است؛ یعنی ماماها، متخصصان زنان و نیروهای مشاوره. مادرانی که درخواست سقط دارند معمولاً از طریق مراکز درمانی، خانههای بهداشت یا پزشکان به مراکز نفس ارجاع داده میشوند. در آنجا مشاورههای روانی، اجتماعی و فرهنگی دریافت میکنند و بر اساس نیازشان حمایت میشوند. جالب است بدانید بسیاری از نیروهای داوطلب در این مراکز، مادرانی هستند که خودشان روزی تصمیم به سقط داشتند و بعد از منصرف شدن، اکنون به کمک دیگران آمدهاند.
نقش نهادهای مختلف در طرح نفس
آنا: نقش وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و دیگر نهادها در اجرای طرح نفس چیست؟
زارعزاده: بر اساس قانون جوانی جمعیت، تنها وزارت بهداشت مسئول این موضوع نیست. ریشه سقط جنین در مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است و نهادهای مختلف باید همکاری کنند. بخشی از فعالیتهای طرح نفس نیز پیگیری حقوق و مطالبات خانوادهها از دستگاههای مختلف است. ما از ظرفیت نهادهای انقلابی و حمایتی نیز استفاده میکنیم تا خدمات به مادران نیازمند سریعتر ارائه شود.
آنا: بسیج جامعه پزشکی نیز در این زمینه فعال است. این نهاد چه نقشی در مقابله با سقط جنین دارد؟
زارعزاده: بسیج جامعه پزشکی فعالیتهای گستردهای در حوزه سلامت دارد و یکی از محورهای اصلی آن مسئله جمعیت و سقط جنین است. رویکرد ما فرهنگی و آگاهیبخش است. یعنی پیش از آنکه خانوادهای به مرحله تصمیمگیری برای سقط برسد، باید آگاه شده باشد. ما با کارهای تبیینی، ارشادی و آموزشی تلاش میکنیم مادران را از خطرات جسمی و روانی سقط آگاه کنیم. هدف این است که پیشگیری از تصمیم اشتباه اتفاق بیافتد، نه صرفاً برخورد با آن در انتها.
فروش داروهای سقط در فضای مجازی؛ چالش جدی فرهنگی و قانونی
آنا: دسترسی آسان به داروهای سقط جنین در فضای مجازی یکی از نگرانیهاست. چه اقداماتی برای مقابله با این مسئله انجام شده است؟
زارعزاده: همانطور که اشاره کردید، متأسفانه دسترسی به این داروها در فضای مجازی آسان است. اما اصل موضوع فرهنگی است؛ اگر تقاضا نباشد، بازار هم کساد میشود. در عین حال، اقدامات قانونی و قضایی خوبی انجام شده است. قوه قضاییه و دستگاههای نظارتی پیگیر این موضوع بودهاند، برخی مراکز غیرقانونی پلمب شدهاند و فروش این داروها تخلف محسوب میشود. همچنین نگهداری داروهای سقط در مطبها و مراکز درمانی طبق قانون ممنوع شده است.
آنا: وضعیت برخورد با مراکز غیرقانونی سقط جنین چگونه است؟
زارعزاده: نظارت بر این مراکز نیازمند همکاری چند نهاد است؛ از وزارت بهداشت گرفته تا نهادهای اطلاعاتی و قضایی. برخوردهای قانونی انجام میشود، اما ما تأکید داریم که رویکرد اصلی باید فرهنگی و ایجابی باشد، نه صرفاً سلبی. باید کاری کنیم که هیچ مادری، حتی در سختترین شرایط، به فکر سقط نیافتد. سقط پیامدهای جسمی، روانی و عاطفی سنگینی دارد و بسیاری از مادران سالها بعد از این اقدام دچار عوارض شدید روحی میشوند.
نحوه ارتباط مادران با مراکز نفس
آنا: مادران چگونه میتوانند با مراکز نفس ارتباط بگیرند؟
زارعزاده: همانطور که گفتم، ۳۹۰ مرکز در سراسر کشور فعال است و این تعداد رو به افزایش است. مادران میتوانند از طریق مراکز بهداشت یا خانههای سلامت منطقه خود به مراکز نفس معرفی شوند. بسیاری از مادران منصرفشده اکنون خود داوطلب فعالیت در این طرح هستند و به دیگر مادران مشاوره میدهند. این چرخه حمایتی انسانی و عاطفی، بخش زیبای کار ماست.
روایتهایی از امید و بازگشت به زندگی
آنا: آیا میتوانید از تجربیات تأثیرگذار در این طرح مثال بزنید؟
زارعزاده: بله، در استانهای مختلف موارد زیادی داریم. وقتی میگوییم ۱۲ هزار تولد ثبت شده داریم، یعنی پشت هر عدد، داستانی از امید وجود دارد. مادرانی که روزی تصمیم به سقط داشتند، امروز داوطلبانه به سراغ مادران دیگر میروند، هفتهای چندبار به آنها سر میزنند و با تجربه شخصی خود، آنان را از تصمیم اشتباه بازمیدارند. این بخش از کار واقعاً تأثیرگذار و شیرین است.
تغییر نگرش به فرزندآوری؛ چالشی فرهنگی
آنا: در پایان اگر نکتهای باقی مانده بفرمایید.
زارعزاده: باور دارم که هر کلمه و هر اقدام فرهنگی در این مسیر اثرگذار است. متأسفانه در نسل جدید، نگاه به فرزندآوری تغییر کرده است. در گذشته، خانوادهها هر فرزند را سرمایهای برای زندگی میدانستند، اما امروز برخی آن را هزینه میبینند. تا زمانی که این نگرش اصلاح نشود، نمیتوان انتظار رشد جمعیت داشت. باید فرهنگسازی کنیم تا خانوادهها دوباره به ارزش واقعی فرزند پی ببرند.
انتهای پیام/