مرجعیت علمی در گفتمان تمدنی رهبر انقلاب

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از نکات اساسی برای تحقق تمدن نوین اسلامی، شناخت شاخصه‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن است و یکی از شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی، پیشرفت در علم و فناوری است که مقام معظم رهبری به کرات بر آن تأکید داشته‌اند. چنانچه در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به عنوان یک سند بالادستی به ضرورت توجه بیش از پیش به علم و دانش و پژوهش برای تمدن‌سازی تأکید شده است.

طرح گفتمان تمدنی و زیرساخت‌های آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی از سوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به سوی تحقق این امر مهم مورد توجه قرار گیرد.

* گفتمان مرجعیت علمی

کلیدواژه «مرجعیت علمی» را نخستین بار رهبر انقلاب در عید غدیر ۱۳۸۴ در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) مطرح فرمودند و موجب شکل‌گیری گفتمانی جدید در حوزه علم و فناوری در کشور شدند و پس از آن دستیابی به این هدف بزرگ در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و نقشه جامع علمی کشور قید شد و هم اکنون به عنوان بحثی محوری و یکی از مأموریت‌های اصلی دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی مورد توجه است.

طرح گفتمان تمدنی و ملزومات آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی ازسوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به‌سوی تحقق این امر در کانون توجه قرار گیرد

رهبر انقلاب با تأکید بر این گفتمان‌سازی، فرمودند: برای پیشرفت کشور واقعا احتیاج داریم به اینکه مسئله علم و مسئله فناوری، بشود مسئله مطرح کشور شما هدف را این قرار بدهید که ملت و کشور شما در یک دوره‌‍ای، بتواند مرجع علمی و فناوری در همه دنیا باشد. «جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان» از دیگر موضوعاتی است که رهبر انقلاب بارها بدان اشاره داشته‌اند.

طرح گفتمان تمدنی و ملزومات آن از جمله پیشرفت در علم و فناوری با هدف کسب مرجعیت علمی ازسوی مقام معظم رهبری موجب شد تا حرکت به‌سوی تحقق این امر در کانون توجه قرار گیرد.

بنا به اهمیت موضوع، پژوهشی با هدف تبیین مفهوم و پیشران‌های مرجعیت علمی در گفتمان تمدنی مقام معظم رهبری انجام گرفته است که در ادامه نگاهی به نتایج آن خواهیم داشت.

این پژوهش از نوع کیفی و داده‌بنیاد است و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از دو روش تحلیل محتوا و تحلیل مضمون استفاده و ۱۰۱ مضمون پایه، ۲۴ مضمون سازمان‌دهنده و ۱۰ مضمون فراگیر استخراج کرده است.

علم اخلاق مدار زیربنای تمدن نوین اسلامی

 از دیدگاه رهبر انقلاب، علم نافع و توأم با اخلاق و معنویت، پایه و زیربنای تمدن نوین اسلامی است و از شاخصه‌ها و مؤلفه‌های اصلی آن محسوب می‌شود. از منظر رهبر انقلاب، دین اسلام بزرگترین مشوق و پیشران علم است و تمدن اسلامی و مسلمانان طی قرن‌های متمادی، پرچمدار علم و دانش و پیشرفت علمی در جهان بودند.

مقام معظم رهبری با تأکید بر گفتمان‌سازی تولید علم، بر جنبش علمی و نرم افزاری، تولید علم و فناوری مستمر و جهادگونه، خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به عنوان موتور پیشران علمی کشور در عبور از مرزهای دانش در جهان با هدف تحقق تمدن نوین اسلامی تأکید دارند.

ایشان بر اساس آموزه‌های مکتب نورانی اسلام، علم‌آموزی و بهره‌گیری از تجارب دیگران را تأیید و در عین حال وابستگی و تقلید کورکورانه از مبانی فلسفی و اخلاق غربی، علم ترجمه محض و اکتفا به مصرف‌گرایی صرف در فراگیری علم را مردود می‌دانند و بر تولید علمی، مجاهدت در مسیر دانش‌افزایی، آرمانگرایی در علم، خط‌شکنی علمی و شکستن مرزهای دانش کنونی دنیا تأکید می‌کنند. 

رهبر انقلاب با تأکید بر انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت‌های علمی داخل و خارج کشور، تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و توسعه و تقویت شبکه‌های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی بر مجاهدت علمی، تولید و بومی‌سازی علم، خلاقیت و نوآوری علمی، اقتصاد و تولید دانش‌بنیان برای تحقق مرجعیت علمی تأکید دارند.

* خط‌‌ شکنی علمی و عبور از مرز‌های دانش کنونی جهان

براساس یافته‌های این پژوهش، مفهوم مرجعیت علمی در بیانات مقام معظم رهبری، خط‌‌ شکنی علمی، عبور از مرز‌های دانش کنونی جهان، پیشتازی در تولید علوم وکشفیات جدید و به‌عبارت‌دیگر، برتری و جریان‌سازی علمی مبتنی بر معنویت، عدالت، اخلاق و ارزش‌های اسلامی با هدف تحقق تمدن نوین اسلامی است.

براساس یافته‌ها، پیشران‌های مرجعیت علمی در بیانات مقام معظم رهبری عبارت‌اند از: اسلام به‌عنوان مشوق علم، خودکفایی علمی و نفی وابستگی، علم اخلاق‌مدار و عدالت‌محور، تلاش برای تحقق چشم‌انداز علمی، جهاد علمی، تلاش برای کسب مرجعیت علمی در جهان، علم نافع، خلاقیت و نوآوری علمی، تلاش برای نیل به چشم‌انداز علمی، اقتصاد دانش‌بنیان، یادگیری از تجارب دیگران توأم با تولید علم.

* جهاد علمی و بومی سازی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که از بین این پیشران‌ها، جهاد علمی بیشترین فراوانی را دارد. براساس نتایج تحقیق از دیدگاه رهبر انقلاب، علم نافع و توأم با اخلاق و معنویت، زیربنای تمدن نوین اسلامی است.

مقام معظم رهبری ضمن تأکید بر گفتمان‌سازی تولید علم، بر جنبش علمی و نرم‌افزاری، تولید علم و فنّاوری جهادگونه، خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به‌مثابة موتور پیشران علمی کشور در عبور از مرز‌های دانش تأکید دارند.

مقام معظم رهبری براساس آموزه‌های مکتبی، بهره‌گیری از تجارب دیگران را تأیید، ولی وابستگی و تقلید کورکورانه از مبانی فلسفی و اخلاق غربی، علمِ ترجمه‌اىِ محض و اکتفا به مصرف‌گرایی صرف در فراگیری علم را مردود دانسته، بر تولید علمی، مجاهدت در مسیر دانش‌افزایی، آرمان‌گرایی در علم، خط‌شکنی علمی و شکستن مرز‌های دانش کنونی دنیا تأکید می‌کنند.

ایشان برای تحقق مرجعیت علمی، بر انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت‌های علمی داخل و خارج کشور، تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی، توسعه و تقویت شبکه‌های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی، مجاهدت علمی، تولید و بومی‌سازی علم، خلاقیت و نوآوری علمی، اقتصاد و تولید دانش‌بنیان تأکید دارند.

* پیشنهادهایی برای تقویت پیشران‌های مرجعیت علمی

در بخش آخر این پژوهش در راستای استفاده از نتایج تحقیق و تقویت پیشران‌های مرجعیت علمی مورد نظر مقام معظم رهبری، به عنوان پیشنهادهای کاربردی نکات کلیدی‌ای توصیه می‌شود که در ادامه بدان خواهیم پرداخت:

• با تهیه درسنامه‌ها و متون آموزشی مناسب، ضرورت و اهمیت مرجعیت علمی تبیین و برای تحقق این هدف گفتمان تولید علم و جهاد علمی در مراکز علمی و آموزشی تقویت و نهادینه شود؛
• به توسعه علمی تک‌بعدی مبتنی بر دیدگاه‌های مادی‌گرا و ترجمه کتاب‌های غربی در مدارس و دانشگاه‌ها اکتفا نشود و مبانی علمی و فلسفی منابع آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها، مبتنی بر معنویت و اخلاق و مبانی جهان بینی اسلامی تنظیم شود؛
•  با عنایت به تأکید مقام معظم رهبری بر علم نافع و مسئله محور و نیز اقتصاد و تولید دانش بنیان، پیشنهاد می‌شود همفکری و همکاری متقابل مراکز دانشگاهی و صنعتی بیش از پیش تقویت و تشویق شود؛
• در راستای گسترش خلاقیت، نوآوری و نواندیشی علمی به عنوان پیشران مرجعیت علمی، حمایت از مبتکران، پژوهشگران و نخبگان کشور و جذب و نگهداری آن‌ها بیش از پیش در دستور کار قرار گیرد؛
• توصیه می‌شود از نتایج این پژوهش در جهت‌دهی فعالیت‌ها، برنامه‌ها و راهبردهای مراکز آموزشی و پارک‌های علم و فناوری استفاده شود.
• به عنوان پیشنهاد پژوهشی، توصیه می‌شود پژوهشگران علاقه‌مند، مؤلفه‌ها و شاخصه‌های دیگر مرجعیت علمی از منظر مقام معظم رهبری را به طور علمی مطالعه کنند.

گفتنی است این مقاله توسط عطیه بحرانی (استادیارمدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نور تهران) و زهرا فروتنی (دانشیار مدیریت دولتی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه پیام نورتهران) انجام گرفته و در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور منتشر شده است.

متن کامل مقاله را اینجا بخوانید.