۱۶ آذر در دنیای علم چه خبر؟

تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۶ آذر برابر با ۷ دسامبر را ورق می‌زنیم.

آذر اندامی

۱۶ آذر ۱۳۰۵ خورشیدی، آذر اندامی، پزشک، باکتری‌شناس ایرانی، سازنده نوعی از واکسن وبا و از پژوهشگران انستیتو پاستور ایران به‌دنیا آمد. او در سال ۱۳۳۷ از دانشگاه علوم پزشکی تهران در رشته پزشکی فارغ‌التحصیل شد و در رشته زنان و زایمان ادامه تحصیل داد و بعد در انستیتو پاستور ایران مشغول به کار شد. در سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۵ خورشیدی بیماری شبه وبای التور در ایران و بسیاری دیگر از کشورها شیوع پیدا کرد. التور نوعی بیماری حاد اسهالی و عامل آن میکروب وبا است و تنها راه پیشگیری، تزریق واکسن وبا قبل‌از ابتلا به بیماری است. آن زمان تنها مرکز تهیه واکسن در ایران انستیتو پاستور بود که تمام امکانات آن در اختیار آزمایشگاه میکروب‌شناسی قرار گرفت و کارکنان مرکز با ریاست آذر اندامی شروع به کار کردند و سرانجام او توانست واکسن وبای التور را بسازد و از بروز فجایع هولناک و دردآور در ایران جلوگیری کند. این واکسن به کشورهای همسایه هم فرستاده شد و افتخاری بود که به خاطر زحمات شبانه‌روزی آذر اندامی نصیب ایران شد. چندی بعد و با توجه به این موفقیت، دکتر آذر اندامی به معاونت بخش میکروب‌شناسی و سپس به ریاست بخش وبا و دیفتری رسید و به پاس کارها و تلاش شبانه‌روزی‌اش، نشان علمی به او اعطا شد. یکی از دهانه‌های برخوردی روی سیاره ناهید، به نام وی «اندامی» نامگذاری شده‌ است.

کشف رودباد

۷ دسامبر ۱۹۳۴ میلادی برابر با ۱۶ آذر ۱۳۱۳ خورشیدی، ویلی پست خلبان آمریکایی، با کشف رودباد یا جریان جتی هنگام پرواز به استراتوسفر بر فراز بارتلزویل، اوکلاهاما، مشهور شد. او با حمایت مالی فرانک فیلیپس، پیشرو در نفت اوکلاهاما، پروازهایی را برای آزمایش «هوای رقیق» در استراتوسفر در ارتفاع ۵۰هزار فوت برنامه‌ریزی کرد و برای این‌کار، لباس پروازی تحت فشار را ساخت که بعدها لباس‌های مدرن برپایه آن ساخته شدند. این لباس تحت فشار از پارچه چتر نجات لاستیکی دولایه، با دستکش‌های پوست خوک، چکمه‌های لاستیکی و کلاه ایمنی آلومینیومی، با فشار 0.5 بار تشکیل شده بود. در مارس 1935، پست از بربنک کالیفرنیا به کلیولند اوهایو در استراتوسفر با استفاده از جریان جتی پرواز کرد.

آخرین ماموریت ماه

۷ دسامبر ۱۹۷۲ میلادی برابر با ۱۶ آذر ۱۳۵۱ خورشیدی، آپولو 17، ششمین و آخرین مأموریت ماه از پایگاه فضایی کیپ کاناورال پرتاب شد. فرمانده پرواز یوجین سرنان آخرین انسان روی ماه بود. هریسون اشمیت و رونالد ایوانز دو سرنشین دیگر این ماموریت بودند. سرنان و اشمیت با اجرای مانور نشستن ماژول ماه‌نشین چلنجر به فرود در منطقه تاروس-لیترو ماه پایگاهی از عملیات را فعال کردند که از آنجا سه سفر بسیار موفق را به دهانه‌های نزدیک و کوه‌های توروس انجام دادند. وجود اشمیت درمقام دانشمند زمین‌شناس در این گروه، به ناسا اجازه داد که نمونه‌های با ارزشی از خاک و سنگ ماه به زمین آورده شود. این سه فضانورد در مجموع بیش‌از ۱۱۳ کیلوگرم از خاک و سنگ ماه را با خود به زمین آوردند. سرنان و اشمیت با وسیله‌نقلیه ماه‌نورد، ۳۶ کیلومتر رانندگی و از چندین نقطه نمونه جمع‌آوری کردند. آخرین ماموریت سرنشین‌دار ماه ۱۹ دسامبر به زمین بازگشت.

فضاپیمای گالیله به مشتری رسید

۷ دسامبر ۱۹۹۵ میلادی برابر با ۱۶ آذر ۱۳۷۴ خورشیدی، فضاپیمای رباتیک گالیله به سیاره مشتری رسید و پس‌از 6 سال سفر و عبور از کنار زهره و دو سیارک گاسپرا و آیدا وارد مدار سیاره غول‌‌پیکر مشتری شد. این مدارگرد همچنین یک کاوشگر جوی با ابزارهای علمی حمل می‌کرد که آن را در جولای 1995 از فضاپیمای اصلی رها کرد، گالیله مدت 8 سال را صرف بررسی مشتری و و دو قمر معروفش اروپا و یو کرد. سال 1994، مدارگرد گالیله برای تماشای برخورد قطعات دنباله‌دار شومیکر-لوی 9 به مشتری حضور داشت. ماموریت این فضاپیما در 21 سپتامبر 2003 طی عملیات برخورد به جو مشتری با سرعتی نزدیک به 50 کیلومتر بر ثانیه به پایان رسید. با این روش، فضاپیمای گالیله منهدم شد تا از احتمال هرگونه آلوده‌شدن قمرهای سیاره مشتری به باکتری‌های زمینی جلوگیری شود.

سر جورج داروین

۷ دسامبر ۱۹۱۲ میلادی برابر با ۱۶ آذر ۱۲۹۱ خورشیدی، سر جرج هاوارد داروین اخترشناس انگلیسی و دومین پسر و پنجمین فرزند زیست‌شناس معروف چارلز داروین درگذشت. جرج داروین از نظریه‌ای دفاع می‌کرد مبنی‌بر اینکه ماه زمانی بخشی از زمین بوده است و از جایی که اکنون اقیانوس آرام نامیده می‌شود جدا شده است. هرچند این نظریه دیگر پذیرفته نمی‌شود اما به‌عنوان اولین تحلیل ریاضی از تکامل تنها قمر زمین به‌شمار می‌رود. او پیشنهاد کرد از آنجایی که اثر جزر و مد برای کندکردن چرخش زمین و عقب‌نشینی ماه از زمین بوده است، پس اگر به ۴.۵میلیارد سال پیش عقب‌گرد کنیم ماه و زمین بسیار نزدیک هم بوده‌اند و طول روز کمتر از پنج ساعت بوده است. قبل از این زمان، این دو جسم در واقع یکی بودند، تااینکه ماه ازطریق جزر و مدهای خورشیدی قدرتمندی که زمین را هر 2.5 ساعت تغییر شکل می‌داد، از زمین جدا شد. این نظریه پس‌از آزمایش سنگ‌هایی که فضانوردان آپولو از ماه آوردند رد شد.