«گرمای شدید» خطری در کمین زنان باردار

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا، «جم چنگ» (Jem Cheng) ماه گذشته زمانی که از روی دوچرخه ثابت در دانشگاه سیدنی پایین آمد، خیس عرق شده بود. پدال زدن دوچرخه برایش مشکل نبود؛ اما این زن ۳۰ ساله در سالنی بزرگ و با سقفی بلند ورزش کرد که در آن روز به ۳۶ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. با این حال، با پدال زدن چنگ رطوبت به تدریج از ۳۸ درصد به ۵۶ درصد افزایش یافت که بسیار ناراحت کننده بود و باعث شد که هوا بیشتر از ۴۶ درجه سانتی‌گراد حس شود.

چنگ بعد از ورزش خودش را وزن کرد و با تعجب متوجه شد که یک کیلوگرم وزنش را به دلیل عرق از دست داده است. چنگ یک دانشجوی دوره فوق دکترا در «مرکز تحقیقات گرما و سلامت دانشگاه سیدنی» است و دوچرخه‌سواری او فقط یک آزمایش بود؛ و قرار است به زودی ده‌ها زن باردار در این سالن شروع به رکاب زدن کنند. این مطالعه در شرایطی انجام می‌شود که ده‌ها میلیون زن باردار هر روز در یک جهان گرم‌تر به فعالیت‌های بدنی می‌پردازند.

این پروژه از سوی مرکزی تامین مالی می‌شود که امسال ۱۶/۵ میلیون پوند را به پروژه‌هایی در مورد اینکه چرا گرما در دوران بارداری خطرناک است، اعطا کرده است.

این خطر در حال حاضر غیرقابل انکار است. ده‌ها مطالعه اپیدمیولوژیک قرار گرفتن در معرض گرما را با پیامد‌های بدی از جمله زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، مرده‌زایی و ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین مرتبط دانسته‌اند. زایمان زودرس متداول‌ترین سندی است که در سال ۲۰۲۰ گزارش شده است. مطالعات در این سال نشان داد که هر یک درجه سانتی‌گراد افزایش دما پنج درصد خطر زایمان زودرس را در مناطق یا فصول گرم افزایش می‌دهد.

این عدد در طول موج گرما به ۱۶ درصد هم می‌رسد. این بدان معناست که تغییرات اقلیمی می‌تواند خطر بزرگی را تشدید کند، زیرا نارس بودن نوزادان علت اصلی مرگ کودکان زیر پنج سال در سطح جهان به شمار می‌آید.

تعداد کمتری از مطالعات، تقریباً همگی از کشور‌های با درآمد بالا، نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض گرما نیز فرد باردار را به خطر می‌اندازد: این بیماری با دیابت بارداری و «پره اکلامپسی» (Pre-eclampsia)، یک وضعیت خطرناک که با فشار خون بالا مشخص می‌شود، مرتبط است؛ و مطالعه بیش از ۴۰۰ هزار زن باردار در کالیفرنیای جنوبی نشان داد که قرار گرفتن در معرض گرمای طولانی مدت در دوران بارداری خطر ابتلا به بیماری شدید مادر را در حین زایمان تا ۲۷ درصد افزایش می‌دهد.

این تأثیرات ممکن است در کشور‌های کم درآمد که با بزرگ‌ترین تهدیدات ناشی از تغییرات آب و هوایی روبه‌رو هستند بدتر باشد؛ به ویژه اینکه در این مناطق افراد باردار بیشتر در معرض کار فیزیکی طولانی مدت در محیط‌های گرم هستند.

اما «آنا بونل» (Ana Bonell)، پزشک بالینی و اپیدمیولوژیست شورای تحقیقات پزشکی گامبیا در دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، می‌گوید: داده‌های بسیار کمی از مناطقی وجود دارد که می‌دانیم به‌ویژه آسیب‌پذیر هستند. بونل نیز روی استرس گرمایی در زنان کشاورز باردار گامبیایی مطالعه کرده است.

حتی در کشور‌های ثروتمندی که سرمایه‌گذاری هنگفتی را جهت آماده شدن برای تغییرات آب و هوایی انجام می‌دهند، به ندرت طرحی مربوط به گرما یا بلایای طبیعی و اسناد مرتبط به خطرات خاص برای افراد باردار دارند و تحقیقات کمی برای ادامه وجود دارد. نحوه واکنش بیولوژیکی افراد باردار به استرس گرمایی، چگونگی تغییر خطر جنین در هفته‌های آخر بارداری نامشخص است.

این ناشناخته‌ها باعث شد که محققان سیدنی روی تاثیرات قرار گرفتن ورزشکاران، کودکان و افراد مسن در معرض گرما مطالعه کنند. در این راستا نیز «آدرین گوردون» (Adrienne Gordon)، متخصص نوزادان و محقق مرده‌زایی در سیدنی و بیمارستان سلطنتی پرنس آلفرد، که محقق ارشد مطالعه اتاق آب و هوا است، می‌گوید: ما بسیار مشتاقیم که شواهدی را به دست آوریم که برای زنان باردار قابل استفاده باشد.

تیم تحقیقاتی گوردون داده‌های خود را با اندازه‌گیری‌های یک مطالعه همراه روی زنان باردار که حسگر‌های دما را پوشیده‌اند، ترکیب می‌کند، که توسط همکارانی در مناطق شهری هند و مناطق روستایی بنگلادش اجرا می‌شود. نتیجه این مدل تعیین محدودیت‌های ایمن برای قرار گرفتن در معرض گرما در دوران بارداری است. یکی دیگر از مدیران این مطالعه، به نا م «اولی جی» (Ollie Jay)، فیزیولوژیست حرارتی در سیدنی می‌گوید که چنین توصیه‌های ملموسی حیاتی است. 

وی می‌گوید: در غیر این صورت، تنها چیزی که داریم این است:

«از گرمای شدید خودداری کنید» یا «از هوای گرم خودداری کنید» یا «از ورزش اجتناب کنید». این کار‌ها برای بسیاری از آسیب‌پذیرترین افراد بسیار دشوار است.

بدن زنان باردار چطور خود را خنک می‌کند؟

ما انسان‌ها به طور معمول دمای اندام‌های داخلی خود را در حدود دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد نگه می‌داریم و برای جلوگیری از افزایش دما، باید گرما را به همان سرعتی که توسط بدن تولید شده و از محیط جذب می‌شود، از دست بدهیم. کارآمدترین مکانیسم ما برای از دست دادن گرما، تعریق است.

بسیاری از آنچه دانشمندان در مورد واکنش بدن به گرما می‌دانند از مطالعه مردان ناشی می‌شود. «کیتلین ویرول» (Caitlin Wyrwoll)، فیزیولوژیست تولید مثل در دانشگاه استرالیای غربی، می‌گوید: معمولا مردانی که مورد آزمایش‌های بالینی قرار می‌گیرند، به طور میانگین ۷۳.۵ کیلوگرم وزن دارند و ۱۴ درصد چربی. در آمریکا، زنان در سنین باروری که اضافه وزن یا چاقی ندارند، معمولا ۲۰ تا ۳۱ درصد چربی بدن دارند و این درصد در دوران بارداری افزایش هم پیدا می‌کند و همین موارد فرضیات مدل را برای زنان باردار نامناسب می‌سازد. این امر در جایی خیلی مهم می‌شود که افراد باردار دمای طبیعی بدن را حفظ می‌کنند.

شواهد نه تنها از داده‌های مرتبط با قرار گرفتن در معرض گرما و پیامد‌های بد بارداری، بلکه از مطالعات نشان می‌دهند که تب بالا در بارداری، به ویژه در سه ماهه اول، با ناهنجاری‌های جنینی، از جمله نقص لوله عصبی، ناهنجاری‌های قلبی، و دهان مرتبط است. با این حال مطالعات تنظیم دمای مرکزی در بارداری کمیاب است.

دانشمندان مدت‌ها تصور می‌کردند که افراد باردار به خوبی سایرین تنظیم حرارت را انجام نمی‌دهند. وزن قابل توجهی به دست می‌آورند، به این معنی که نسبت به جرم بدنشان، سطح پوست کمتری برای دفع گرما دارند. بیش از یک چهارم این وزن اضافی را چربی تشکیل می‌دهد که در مقایسه با سایر بافت‌ها، برای افزایش دمای خود به گرمای کمتری نیاز دارد. چربی همچنین بدن را عایق می‌کند و تخلیه گرما را سخت‌تر می‌کند؛ و وظیفه ساختن یک انسان دیگر، خود فرآیندی پر انرژی است که گرمای داخلی زیادی تولید می‌کند.

با این حال، افراد باردار ابزار‌های اضافی دارند که ظاهراً به تنظیم حرارت کمک می‌کند. در سه ماهه سوم، حجم پلاسما، جزء غیر سلولی و مایع خون، ۵۰ درصد یا بیشتر افزایش می‌یابد و این اجازه می‌دهد تا مایع بیشتری به رگ‌های پوست که در پاسخ به استرس گرمایی گشاد می‌شوند منتقل شود و گرما را در محیط آزاد کند تا خون خنک شود. تا زمانی که هوا خنک‌تر از بدن باشد این مدل کار می‌کند، در غیر این صورت، تعریق وارد بدن می‌شود.

شریان‌های کوچک و شریان‌های اندام نیز در طول بارداری شل می‌شوند و جریان خون و خنک شدن را افزایش می‌دهند. یک مطالعه ۳۲ ساله نشان داد که بارداری آستانه تعریق بدن را نیز کاهش می‌دهد. این مطالعه همچنین نشان می‌دهند که دمای مرکزی زنان در طول بارداری به طور پیوسته کاهش می‌یابد و مطالعه کوچک‌تر محققان سیدنی، روی ۱۵ زن باردار که در سه ماهه دوم و سوم بارداری خود در دمای ۳۲ درجه سانتی‌گراد در سالن دوچرخه سواری کردند، نشان داد که آن‌ها دمای داخلی خود را به طور ایمن تنظیم می‌کنند و در واقع، به خوبی یا بهتر از گروه غیرباردار عمل می‌کنند. هیچ کدام از زنان باردار، دمای اندام‌های داخلی‌شان حتی به ۳۸ درجه سانتی‌گراد هم نرسید.

دوچرخه سواری ناخوشایند

دوچرخه سواری در سالن آزمایش دانشگاه سیدنی به سختی قرارگرفتن در معرض گرمایی که زنان در شهرستان «کیلیفی» در کنیا با آن مواجه هستند، نیست. کیلیفی یکی از مکان‌هایی است که چند کشور تحت عنوان «آب و هوا، گرما و سلامت مادران و نوزادان در آفریقا» یا CHAMNHA روی آن مطالعه می‌کنند.

در این شهر، تیمی از دانشمندان به رهبری «آدلاید لوسامبیلی» (Adelaide Lusambili)، انسان‌شناس پزشکی از دانشگاه بین‌المللی آفریقا، در سال ۲۰۲۱ مصاحبه‌هایی با ده‌ها زن باردار، مادرانی که تازه بچه‌دار شدند، شرکای مرد و مادرشوهران آن‌ها و همچنین کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جامعه و رهبران جامعه انجام دادند.

در این منطقه خشک دمای هوا برای ماه‌ها ۳۱ درجه سانتی‌گراد است و اکثر زنان چاره‌ای جز کار کردن در زیر نور مستقیم خورشید برای جمع‌آوری هیزم، کشاورزی و پیاده‌روی روزانه برای برداشتن آب از چاله‌هایی که تعداد آن‌ها روز به روز در حال کاهش است، ندارند.

گاهی نیز مجبورند که برای برداشت آب از چاله‌ها با حیوانات وحشی روبه‌رو شوند و همین امر باعث می‌شود که آب کمتری به دست آوردند. در نتیجه هم مادر و هم جنین اکثرا در معرض خطر کم‌آبی قرار دارند. زنان باردار در این شرایط معمولا با بی‌خوابی، ضربان قلب و غش کردن مواجه می‌شوند و اکثرا بدن خود را «در آتش» توصیف می‌کنند. برخی از مردان نیز در این مصاحبه‌ها ابراز کرده‌اند که زنان خود را دیده‌اند که به دلیل گرما دچار مشکل تنفسی شده‌اند. کارکنان بهداشتی این منطقه نیز اکثرا گزارش داده‌اند که بارداری در گرم‌ترین ماه‌ها بیشتر با فشار خون بالا یا سقط جنین یا زایمان زودرس ختم می‌شود.

لوسامبیلی دریافت که گرمای شدید همچنین اثرات غیرمستقیم بر سلامت زنان باردار دارد، زیرا احتمالاً رفتار‌های ایمن را به خطر می‌اندازد. به عنوان مثال، تیم او متوجه شد که زنان باردار در هنگام گرما کمتر از توری‌های تخت استفاده می‌کنند و این امر باعث افزایش قرار گرفتن در معرض پشه‌هایی می‌شود که می‌توانند مالاریا را منتقل کنند. گرما باعث ترس آن‌ها از رفتن به مراکز بهداشتی برای مراقبت‌های دوران بارداری یا زایمان می‌شود، زیرا مجبورند کیلومتر‌ها راه را در جاده‌های تقریبا بی‌سایه پیاده‌روی کنند.

لوسامبیلی می‌گوید: با تغییر آب و هوا، مجبور خواهیم شد در برخی از این رفتار‌هایی که در گرما برای مادر مضر هستند، تجدید نظر کنیم. این زنان به کمک نیاز دارند.

گوردون و گروهش امیدوارند مشخص کنند رفتار‌ها کجا به خطر تبدیل می‌شود. آن‌ها برای مطالعه جدید قصد دارند ۲۷۰ زن باردار و ۹۰ زن غیرباردار هم سن و سال را به عنوان گروه شاهد انتخاب کنند. مشارکت زنان باردار از اواخر سه ماهه اول - زمانی که خطر ناهنجاری‌های جنین تا حد زیادی از بین رفته است - تا اواخر سه ماهه سوم ادامه خواهد داشت.

آن‌ها تا یک ساعت در طول هر سه ماهه، یک سوم شرکت‌کنندگان در دمای ۳۰ درجه سانتی‌گراد، یک سوم دیگر در دمای ۳۵ درجه سانتی‌گراد و بقیه در دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد روی دوچرخه ثابت رکاب خواهند زد تا پس از ۳۰ دقیقه ورزش، رطوبت نسبی محفظه به تدریج افزایش می‌یابد.
چند ساعت قبل از مطالعه، خانم‌ها قرص‌های حسگر دما را می‌بلعند که در روده‌هایشان قرار می‌گیرد و هر ۱۵ ثانیه به‌صورت بی‌سیم دمای مرکزی را به یک ضبط‌کننده خارجی ارسال می‌کند. این قرص‌ها بعدا همانند غذا دفع خواهند شد.

این اندازه‌گیری‌ها دانشمندان را قادر می‌سازد تا زمانی که یک شرکت‌کننده دیگر نمی‌تواند حالت ثابت خود را حفظ کند و دمای مرکزی بدنش به شدت شروع به بالا رفتن می‌کند، نقطه عطف حیاتی را شناسایی کنند.

سپس این داده‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنند که چگونه عوامل مختلف - از جمله دما، مرحله بارداری، سن مادر، ضربان قلب، و شکل و اندازه بدن - بر این نقطه عطف تأثیر می‌گذارند. این داده‌ها یک مدل بیوفیزیکی و در نهایت، یک نمونه اولیه ابزار آنلاین است که از پیش‌بینی آب و هوا در محل یک فرد باردار و سایر معیار‌های فردی مانند سن و هفته بارداری او استفاده می‌کند تا بگوید حداکثر دمایی که می‌تواند برای X دقیقه در معرض X قرار بگیرد و با این شدت ورزش کند، چند درجه است.

محققان امیدوارند این ابزار در نهایت در کشور‌های آفریقایی برای محافظت از افراد باردار استفاده شود.