امکانات پژوهشی حداقلی است/ کمبود اعتبار، معضلی برای پژوهشگران

گروه استان‌های خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، 25 آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی كشور» به نام روز پژوهش نامگذاری شد.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال 1379 ‪ چهارمین هفته آذر را به نام هفته پژوهش نامگذاری كرد و از سال 1384 این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت.

ارج نهادن به مقام پژوهشگران و تجلیل از پژوهشگران برتر، شناسایی، طرح مشكلات و چالش‌های پیش‌رو و ارتقای سطح پژوهش و فناوری در كشور از جمله اهداف این اقدام بود.

در این راستا هر سال مراسم هفته پژوهش با مشاركت بیشتر دستگاه‌های اجرایی كشور برگزار می‌شود. تجلیل از مقالات برتر، کتاب برتر، پژوهشگران‌ نمونه، مدیر تحقیق نمونه، پروژه‌های برتر و انتشار كارنامه پژوهشی در هر سال از مهم‌ترین برنامه‌های هفته پژوهش است.

شعار امسال هفته پژوهش «پژوهش اثربخش، فناوری ارزش‌آفرین و رونق تولید» نامگذاری شده بود.

بررسی جایگاه ایران در پایگاه اسکوپوس نشان می‌دهد که کشورمان در این پایگاه دارای رتبه 16 است و 1.9 درصد تولید علم جهان در اختیار محققان ایرانی قرار دارد.

تعداد مقالات منتشر شده ایران در سال 2019 میلادی در اسکوپوس 59 هزار و 951 مقاله است.

پژوهش چیست؟

پژوهش به معنای عام بررسی یا كاوشی سخت‌كوشانه و به معنای خاص تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف‌ كشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها، تجدیدنظر در نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت‌های كشف شده و به‌كارگیری عملی نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین جدید است. در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه‌حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌منداست.

پژوهش چه اهمیتی دارد؟

پژوهش یكی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه‌جانبه یک كشور و قدرت و استقلال هر كشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است؛ بنابراین نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یكی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، كشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد.

قطار انگیزه‌ای که به موفقیت ختم شد

سهیل سبحان اردکانی دکتری تخصصی حوزه محیط زیست و عضو هیئت‌علمی گروه محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان است،  او از نوجوانی به فعالیت‌های پژوهشی علاقه‌مند بوده، به‌خصوص به پژوهش در حوزه محیط‌زیست.روزانه 6 ساعت از وقت خود را صرف فعالیت‌های پژوهشی می‌‌کند و سعی دارد معضلات مربوط به محیط‌زیست را با پژوهش برطرف کند.

خبرنگار خبرگزاری آنا برای بررسی دستاوردها و چالش‌های حوزه پژوهش و فناوری و جزئیات فعالیت‌های سهیل سبحان‌ اردکانی گفتگویی را با این پژوهشگر برتر استان همدان انجام داده است که در پی می‌آید:

آنا: ابتدا خودتان را معرفی بفرمایید.

سبحان اردکانی: سهیل سبحان اردکانی عضو هیئت‌علمی گروه محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان و دارای مدرک تحصیلی دکتری تخصصی حوزه محیط زیست هستم.

آنا: اکنون مشغول انجام چه پژوهش‌هایی هستید؟

سبحان اردکانی: به جز تدریس در دانشگاه، سه طرح استانی در دست اقدام داریم؛ از جمله مکان‌یابی محل دفن پسماندهای شهری ملایر، مکان‌یابی محل احداث خط بازیافت نخاله‌های ساختمانی در شهرستان امیران، ارزیابی یا امکان‌سنجی انتقال گونه‌های حیات وحش بین زیستگاه‌های استان همدان.

آنا: انگیزه‌ شما از پژوهش در این سه طرح چه بوده است؟ آیا استان همدان در بحث زیست‌محیطی دارای معضلات زیادی است؟

سبحان اردکانی: سه موردی که عرض کردم از معضلات اصلی اساسی محیط‌زیست استان همدان بود که اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان و شهرداری همدان بجد دنبال این قضیه بودند و با توجه به سابقه کاری اینجانب و تجربیاتی که داشتم، همکاری خود را با این نهادها آغاز کردم و به کمک تیم در حال اجرای این پروژه‌ها هستیم.

آنا: چند سال است روی این پروژه کار می‌کنید و در چه مرحله‌ای قرار دارید؟

سبحان اردکانی: یک سال است که روی این سه پروژه کار می‌کنیم و تقریباً در مراحل پایانی هستیم.

آنا: بودجه‌ای که برای این سه پروژه صرف شده، چقدر است؟

سبحان اردکانی: بودجه‌ قابل توجهی نیست و هدف اصلی این بوده که معضلات زیست‌محیطی رفع شود؛ اما در کل حدود 50 تا 60 میلیون تومان بودجه صرف این پروژه شده است.

آنا: مشکلات مالی یکی از موانع حوزه پژوهش است. با وجود تأکیدات مقام معظم رهبری در خصوص افزایش اعتبارات پژوهشی، اما این امر محقق نشده و پژوهشگران در این راستا با مشکلات ریز و درشت زیادی مواجه هستند، نظرتان را در این خصوص بفرمایید.

سبحان اردکانی: طبیعتاً نخستین عاملی که بتوانیم در زمینه پژوهش پیشرفت کرده و در سطح بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم، اعتبارات، تجهیزات و امکانات است و درصورتی‌که این سه مقوله فراهم نباشند، طبیعتاً هیچ پیشرفتی نیز حاصل نخواهد شد، بودجه پژوهش کشور نیز طی سال‌های گذشته که با تحریم‌های ظالمانه دشمن مواجه بودیم، محدود و کمبود اعتبارات تشدید شد و بسیاری از پژوهشگران کشور از این موضوع گلایه دارند که نمی‌توانند به برنامه‌ای که ترسیم کرده بودند، دسترسی پیدا کنند و این معضلی است که با آن مواجه هستیم.

آنا: دلایل انتخاب شما به عنوان پژوهشگر برتر استان همدان چه بود؟

سبحان اردکانی: هرساله ستاد پژوهش و فناوری استان همدان که زیرنظر استانداری فعالیت می‌کند با اعلام فراخوان از مؤسسات آموزش عالی استان می‌خواهد پژوهشگر برتر خود را معرفی کنند؛ البته شاخص‌هایی نیز در این باره وجود دارد؛ از جمله تعداد مقاله‌هایی که در نشریه‌های معتبر ISI علمی ـ پژوهشی معتبر یا تعداد مقاله‌هایی که در همایش‌های معتبر ملی و بین‌المللی ارائه شده و تألیف کتب و طرح‌های پژوهشی خاتمه یافته، هدایت پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی و از این قبیل فعالیت‌های پژوهشی که بنده به واسطه ارائه 9 عنوان مقاله در مجلات معتبر ISI و 14 عنوان مقاله در نشریه‌های معتبر علمی و پژوهشی، یک عنوان مقاله در همایش‌های معتبر بین‌المللی و اجرای یک عنوان طرح پژوهشی در سال 1397 (2018 میلادی) به عنوان نفر دوم گروه پایه در استان همدان انتخاب شدم.

آنا: آیا از دوران نوجوانی و جوانی در حوزه پژوهش فعالیت داشتید، به عبارت دیگر فعالیت شما در حوزه پژوهش از کجا آغاز شد؟

سبحان اردکانی: در کنار آموزش بیشتر اوقاتم با پژوهش می‌گذرد، به‌طوری‌که روزانه 5 تا 6 ساعت از زمان من صرف کارهای پژوهشی می‌شود. حدود 10 سال است این کار را انجام می‌دهم. یعنی با ممارست، استمرار و با لطف خداوند متعال موفق شدم که در این عرصه ورود کرده و موفق شوم.

آنا: فعالیت پژوهشگران در سال‌های اخیر پررنگ‌تر شده و اینکه ما از لحاظ کمّی توانسته‌ایم در سطح منطقه رتبه نخست و در سطح جهانی رتبه 15 یا 16 را کسب کنیم، باید چه اقداماتی صورت بگیرد که از لحاظ کیفیت نیز به همان جایگاه کمیّ در بحث پژوهش برسیم؟

سبحان اردکانی: به نکته بسیار خوبی اشاره کردید. همانطور که عرض کردم مهم‌ترین مانعی که وجود دارد، فعالیت نداشتن در پژوهش‌های بنیادی است. پژوهش‌های بنیادی در زمره فعالیت‌هایی هستند که مسلماً به اعتبارات و امکانات پژوهشی خاصی نیاز دارند و زمان‌بر هستند.

شاید سال‌های سال باید در یک مقوله فعالیت کنید تا به جواب برسید. ممکن است بارها با آزمون و خطا مواجه می‌شوید و حتی شکست بخورید. بحث نخست برای موفقیت در پژوهش و توسعه کیفی‌گرای پژوهشی، اعتبارات است که به‌واسطه مشکلات اقتصادی متأسفانه کاهش زیادی پیدا کرده است.

مسئولان به پژوهشگران اعتماد کنند

بحث بعدی به مدیریت حوزه پژوهش در کشور برمی‌گردد و بخشی‌نگری در آن موج می‌زند که ما به آن مدیریت جدیده می‌گوییم و این موضوع به پژوهشگران بسیاری از علوم صدمه وارد کرده است. ما در بعضی از علوم مثل شیمی، کامپیوتر، سلول‌های بنیادی یا فناوری هسته‌ای پیشرفت بسیاری داشته‌ایم، اما امکانات و تجهیزات لازم را برای سایر علوم مهیا نکرده‌ایم و این ضعفی است که با آن مواجه هستیم.

آنا: چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید تا این ضعف به نقطه قوت تبدیل شود؟

سبحان اردکانی: مهم‌ترین بحث فراهم‌کردن تجهیزات، امکانات و اعتبارات لازم است و اعتماد به پژوهشگران. باید سعه صدر داشته باشیم و امکاناتی که در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهیم به نتیجه نهایی برسد. همچنین در سرمایه‌گذاری، خطرپذیر و اهل مخاطره باشیم که متأسفانه صاحبان سرمایه هیچ‌وقت خطر نمی‌کنند. باید واقعاً یک مدیریت یکپارچه و کلان در سطح کشور داشته باشیم. از بخشی‌نگری و جزیره‌نگری پرهیز کنیم و همه علوم را به یک چشم نگاه کنیم.

جزئیات فرار مغزها به سرکردگی بانوی پیر

اینگونه نباشد که مدیری روی یک حوزه خاص تمایل شخصی داشته باشد و امکانات را برای آن حوزه فراهم کند که به این ترتیب سایر علوم مغفول خواهند ماند، درصورتی‌که باید به همه علوم در راستای توسعه پایدار و با نگاهی یکسان بنگریم. نکته بعدی توزیع متوازن اعتبارات و تجهیزات در سطح کشور است و با این موارد می‌توانیم از بن‌بستی که گرفتار شده‌ایم رهایی پیدا کنیم و از کمّی‌نگری به سمت کیفیت پژوهش‌های‌ پیش خواهیم رفت.

آنا: ایران در عرصه پژوهش حرف زیادی برای گفتن دارد و با وجود تمام کارشکنی‌های دشمن و تحریم‌ها در دنیا نیز این موضوع به اثبات رسیده است؛ چه راهکاری برای عبور از مشکلات در حوزه پژوهشی دارید؟

سبحان اردکانی: البته در چند سال گذشته از نظر توزیع و تولید در سطح بین‌المللی جزء 24 کشور دنیا هستیم و معمولاً بین رتبه‌های 14، 15 تا 20 رتبه ما متغیر بوده است. در سطح منطقه نیز چند سال است که رتبه نخست را داریم. نکته اساسی اینجاست که در چند سال گذشته از لحاظ کمیّت تولید در حوزه پژوهشی ترکیه را نیز پشت‌سر گذاشته‌ایم. از لحاظ کیفیت نیز زیرساخت‌های لازم را فراهم نکرده‌ایم که توقع داشته باشیم نتایج پژوهش‌های‌ ما به عرصه عمل وارد شود تا مشکلی از کشور رفع کنیم، در این راستا هنوز فعالیت زیادی نکرده و راهی طولانی تا رسیدن به آن نقطه داریم.

آنا: برسیم به بحث فرار مغزها. همانطور که در مصاحبه به آن  اشاره کردید در کشور پژوهشگران و نخبه‌های خوبی داریم، اما مردم و مسئولان نگران خروج این نخبه‌ها از کشور هستند، شما چه توصیه‌ای به آنها دارید؟

سبحان اردکانی: طبیعتاً هر کسی دوست دارد در کشور خودش بماند، زندگی و به جامعه خودش خدمت کند و این امر بدیهی است. شاید پژوهشگرانی که رفته‌اند از دوستان نزدیک ما هم بوده‌اند و واقعاً آنها نیز چنین ایده‌ای داشته‌اند؛ چراکه شاید آن‌قدر اینجا سختی کشیده و به ستوه آمده‌اند بگویند: «آنچه البته به جایی نرسد فریاد است». در مسیر پژوهش، تحقیق و پیشرفت‌ امکانات لازم مهیا نشد و واقعاً مجبور شدند با پیشنهاد دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی معتبر خارج از کشور ترک وطن کرده و برای ادامه تحقیق و پژوهش به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

این پژوهشگران از لحاظ مالی و گرند پژوهشی‌ در سطح خیلی بالا خواسته‌هایشان تأمین شده و آنجا مشغول کار هستند، اما ای کاش این زیرساخت‌ها در کشور خودمان فراهم می‌شد و به کشور خودمان خدمت می‌کردند.

آنا: یعنی از دوستان شما نخبگانی بوده‌اند که رفته باشند؟

سبحان اردکانی: بله، دوستان زیادی بوده‌اند و متأسفانه باعث پیشرفت کشور دیگری شده‌اند. این است که طبیعتاً در کشورهای دیگر هم به همین صورت است که یک پژوهشگر یا یک استاد دانشگاه در مرحله نخست نیاز به احترام دارد، بعد اینکه از لحاظ مالی تأمین باشد و از لحاظ پژوهشی امکانات و اعتباراتی را که می‌خواهد در اختیارش قرار بگیرد تا واقعاً بتواند کار و به جامعه بشری خدمت کند و ترجیحاً در کشور خودش این کارها را انجام دهد، اما وقتی در کشور خودمان با وجود پیگیری و دوندگی‌های فراوان چنین امکاناتی فراهم نمی‌شود، لاجرم بعضی‌ها ممکن است وسوسه شده و ترجیح بدهند برای فعالیت به کشور دیگری بروند.

آنا: فکر می‌کنید اکنون چنین امکاناتی برای پژوهشگران مهیا نیست؟

سبحان اردکانی: امکانات وجود دارد، اما حداقل‌ها فراهم است.

آنا: اگر در آینده چنین پیشنهادی به شما شود، چه خواهید کرد؟

سبحان اردکانی: ترجیح می‌دهم در کشور خودم زندگی کنم و اینجا مثمر باشم، امیدوارم روزی شرایط و امکانات خوبی فراهم شود که هیچ شخصی چنین فکری به ذهنش خطور نکند که بخواهد جلای وطن کرده و در کشور دیگری کار کند.

آنا: صحبت پایانی....

سبحان اردکانی: امیدوارم پژوهشگران کشورمان روزبه‌روز موفق‌تر باشند و با فعالیت‌های خود موجب سرافرازی و سربلندی بیش از پیش ایران اسلامی شوند.

انتهای پیام/4078/4062/