علم پیش می‌رود، اما پرسش‌های بنیادین همچنان پابرجاست. در روز جهانی فلسفه، بار دیگر اهمیت رابطهٔ میان «فلسفه علم» و دستاوردهای علمی در کانون توجه قرار می‌گیرد؛ رابطه‌ای که نشان می‌دهد پرسش‌های بنیادین انسان نه تنها با روش‌های علمی، بلکه با تأملات فلسفی نیز گره خورده‌اند. طرح پرسش‌هایی درباره چیستی قانون طبیعت، حدود توانایی علم در تبیین پدیده‌ها، و چالش‌های اخلاقی در عصر فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی، همگی ضرورت بازاندیشی در بنیان‌های نظری علم و نقش مکمل فلسفه را برجسته می‌سازند.

علم همیشه از جایی آغاز می‌شود که پرسش‌ها جدی می‌شوند. در جریان بحث‌های تازه درباره نقش میدان‌های الکترومغناطیسی در درمان اختلالات عصبی و روان‌پزشکی، دوباره این پرسش مطرح شده که فناوری‌های نوین تا چه حد می‌توانند به کمک پزشکی بیایند و کجا باید با احتیاط به آن‌ها نزدیک شد. ترکیب «علوم اعصاب» و ابزارهای الکترومغناطیسی، چشم‌اندازهای تازه‌ای در درمان افسردگی مقاوم، اضطراب و برخی بیماری‌های نورولوژیک گشوده است؛ اما همین پیشرفت‌ها نیازمند درک درست از سازوکارهای مغزی، محدودیت‌های علمی و لزوم استفاده تخصصی هستند.

دانشمندان با کشف پیوند گم‌شده میان هورمون‌ها، دوپامین و یادگیری نشان داده‌اند که استروژن می‌تواند سامانه‌های یادگیری مغز را در دوره‌های مختلف هورمونی دگرگون کند. پژوهشی تازه بر روی موش‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که افزایش سطح استروژن فعالیت دوپامین را تقویت می‌کند و یادگیری را بهبود می‌بخشد؛ در حالی که کاهش اثر استروژن به تضعیف توانایی یادگیری می‌انجامد. این یافته‌ها دیدگاهی تازه درباره چگونگی نقش هورمون‌ها در کارکرد‌های شناختی و حتی اختلالات روان‌پزشکی ارائه می‌دهد.

افرادی که چهره‌ها را به خوبی تشخیص می‌دهند، در به خاطر سپردن چهره‌ها استاد هستند. اما چگونه این کار را انجام می‌دهند؟ یک پژوهش جدید از پژوهشگران در استرالیا نشان می‌دهد افرادی که هیچ‌گاه چهره‌ها را فراموش نمی‌کنند: «هوشمندانه‌تر می‌بینند، نه با تلاش بیشتر». به بیان دیگر، آنها به طور طبیعی بر روی متمایزترین ویژگی‌های هر چهره تمرکز می‌کنند.

نقطه آغاز بیماری همیشه کوچک است. «تب‌برفکی» پس از ورود به بدن دام، ابتدا در ناحیه حلق تکثیر می‌شود و با سرعتی چشمگیر به بافت‌های دهان و اندام‌های حرکتی گسترش می‌یابد؛ فرایندی که در مدت کوتاهی می‌تواند به ضایعات دردناک، افت تغذیه، کاهش تولید شیر و حتی تلفات در دام‌های جوان منجر شود. آنچه اهمیت این بیماری را دوچندان می‌کند، الگوی اندمیک آن در ایران و توان ویروس در ایجاد موج‌های مکرر و گاه شدید است؛ موج‌هایی که نه‌فقط دام، بلکه پایداری تولید و اقتصاد دامپروری را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

صحبت‌کردن به بیش از یک زبان می‌تواند روند پیری مغز را کندتر کند و خطرات مرتبط با پیری شتاب‌یافته را کاهش دهد. پژوهشی تازه با بررسی داده‌های بیش از ۸۰ هزار فرد نشان می‌دهد که افراد چندزبانه نسبت به تک‌زبانه‌ها کمتر در معرض پیری سریع قرار دارند و حتی تعداد بیشتر زبان‌ها می‌تواند اثر محافظتی قوی‌تری ایجاد کند.

اخترشناسان دانشگاه کالیفرنیا، سیاره‌ای را یافته‌اند که در «کمربند حیات» ستاره میزبانش در حال چرخش است؛ ناحیه‌ای که در آن دما ممکن است اجازه وجود آب مایع بر سطح سیاره را فراهم کند. از آنجا که آب برای تمام شکل‌های شناخته‌شده حیات ضروری است، این کشف احتمال وجود شرایط زیست‌پذیر را در این سیاره مطرح می‌سازد.

درد کهنه است، اما امید تازه. همین امید است که میلیون‌ها نفر را به سمت «طب انرژی» می‌کشاند؛ درمانی که وعده می‌دهد با لمس‌کردن خطوطی نامرئی در بدن، اضطراب و بیماری را دور کند. اما پشت این داستان آرامش‌بخش، واقعیتی پنهان است. انرژی‌ای که درباره‌اش حرف زده می‌شود، نه در آزمایشگاه دیده شده و نه در بدن انسان قابل اندازه‌گیری است. جذابیتش واقعی است، اثر آرام‌بخشی‌اش هم واقعی است، اما درمان‌بودنش، نه آن‌قدرها.

«آراِن‌اِی» (RNA) مولکولی است که اجرای دستور‌های ژنی را برعهده دارد و به سرعت تجزیه می‌شود؛ همان نقشی که به دانشمندان امکان داده تا از روی بقایای یک ماموت پشمالوی ۴۰ هزارساله، فعالیت ژن‌های آن در لحظات پایانیِ زندگی‌اش را بازسازی کنند. این مولکول که در ویروس‌هایی مانند کروناویروس نیز اساس چرخه حیات و تکثیر است. شگفتی این کشف در آن است که بخش‌هایی از «آراِن‌اِی»، با وجود ماهیت ناپایدارش، در یخبندان سیبری چنان حفظ شده که برای نخستین‌بار امکان توالی‌یابیِ «آراِن‌اِی» باستانی را فراهم کرده است.