قاب‌بندی روی عنصر اصلی/ بی‌آبی و معضلات مربوط به آن چه جایگاهی در آثار نمایشی دارند؟

به گزارش خبرنگار سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، دوم فروردین روز جهانی آب است، روزی که جایگاه ویژه‌ای در تقویم بین‌المللی و در اکثر کشورهای دنیا توجه ویژه‌ای به آن می‌شود. بی‌آبی در حجمی وسیع و همه‌گیر) یکی از اتفاقاتی است که سال‌هاست بشر انتظار آن را می‌کشد و عده‌ای به طرق مختلف تلاش می‌کنند راجع به این بحران که می‌تواند عاملی مهم برای راه‌اندازی جنگ جهانی دیگری میان کشورها باشد، صحبت کنند تا علاج واقعه را قبل از وقوع بیابند.

یکی از گروه‌های دغدغه‌مند در این حوزه هنرمندان هستند. در بسیاری از کشورهای دنیا، هنرمندان مخصوصا در عرصه آثار نمایشی (فیلم، سریال، مستند، انیمیشن) تلاش می‌کنند با خلق آثار دغدغه‌مند، از زوایای دید متفاوت به موضوع آب و بی‌آبی بنگرند. باتوجه به گستردگی این مسئله و وجود عوامل گوناگون در این رابطه، دست هنرمندان برای انتخاب فرم و محتوای مرتبط با موضوع آب کاملا باز است و به همین دلیل هم در طول سالیان مختلف سوژه‌های زیادی از درام گرفته، تا مستند و... در این با این تم ساخته شده است.

در کشور ما نیز باتوجه به حضور هنرمندان دغدغه‌مند، فیلم‌ها، سریال‌ها و مستندهای فراوانی ساخته شده که یا به طور مستقیم یا در لایه‌های زیرین داستانی به این مسئله اشاره می‌کنند و بخش‌هایی از داستانشان را به موضوع بی‌آبی و تبعات مربوط به آن اختصاص داده‌اند. اگرچه این سوژه جهانی به قدری جای کار دارد که می‌توان گفت هنرمندان ایرانی عرصه هنرهای نمایشی، به اندازه کافی به آن توجه نکرده‌اند و تاحدودی در این زمینه کم‌کاری داشتند. بی‌آبی و معضلات دردناکی که با خود به همراه می‌آورد (خشکسالی، فقر و...) به راحتی می‌توانند بن‌مایه داستان‌های درام و تراژدیک باشند، داستان‌هایی که روایت آن‌ها می‌تواند تلنگری باشد برای ما مردم، همه ما که فراموش کردیم اگر به فکر بی‌آبی در سال‌ها و دهه‌های آتی نباشیم، بزرگترین خیانت را به آیندگان کرده‌ایم.

در این گزارش مروری داریم بر برخی از آثار شناخته شده سینما و تلویزیون که به نوعی به موضوع آب مربوط می‌شوند و این مسئله به عنوان یکی از پیشران‌های اصلی قصه آن‌ها محسوب می‌شود. البته در زمینه مستند در طول سال‌های اخیر اتفاقات خوبی در این حوزه رخ داده و مستندهای کوتاه، نیمه بلند و بلند فراوانی با موضوع آب و زیرمجموعه‌هایش ساخته شده که به آن آثار در گزارش‌ها جداگانه می‌پردازیم و در این سریال صرفا چهار فیلم و سریال تأثیرگذار این حوزه را با هم مرور می‌کنیم.

تنوره دیو

کارگردان: کیانوش عیاری

سال ساخت: ۱۳۶۴

بازیگران: جهانگیر الماسی، مجید مظفری، سیروس گرجستانی، فرزانه کابلی، روح‌الله مفیدی، ناصر گیتی‌جاه، میرصلاح حسینی و...

کیانوش عیاری یکی از کارگردان‌هایی است که علاقه چندانی به سبک واقع‌گرایانه دارد و رد پای این علاقه را می‌توان به وضوح در آثارش دید. او از معدود فیلمسازانی است که به طرق مختلف به مسئله بی‌آبی پرداخته است، از قرار دادن این موضوع به عنوان سوژه اصلی در اولین فیلمش گرفته تا استفاده از این ایده برای خلق درام در معروف‌ترین سریالش «روزگار قریب». فیلم سینمایی «تنوره دیو» به نوعی نخستین اثر حرفه‌ای کیانوش عیاری در مقام کارگردان و نویسنده است، اثری که بازیگران شناخته شده‌ای در آن به ایفای نقش پرداختند و یکی از فیلم‌های پرمهره این فهرست محسوب می‌شود.

محمدعلی، قهرمان داستان «تنوره دیو» جوانی است که پس از بازگشت به روستای محل زندگی‌اش، متوجه می‌شود قنات آنجا به واسطه چاه عمیق غیراستانداردی که در در کنارش حفر کردند، خشک شده و اهالی روستا مجبور به ترک خانه و زندگیشان شده‌اند. او برای حل این مشکل، دل را به دریا می‌زند و در راه لایروبی قنات خشک شده روستا، جانش را از دست می‌دهد، اگرچه تلاش‌های او بی‌نتیجه نمی‌ماند و در پایان فیلم، آب از قناتی که محمدعلی و همراهانش لایروبی کردند به روستا سرازیر می‌شود.

بدوک

کارگردان: مجید مجیدی

سال ساخت: ۱۳۷۰

بازیگران: محمد کاسبی، مهراله مزارهی، اله‌نور براهویی، سید جلال طباطبایی و...

یکی دیگر از کارگردان‌هایی که توجه به مقوله آب و ارزش و جایگاه آن در آثارش کاملا مشهود است، مجید مجیدی است. فیلمسازی که به نوعی می‌توان گفت «آب» در آثارش حضور تاثیرگذار و پررنگی دارد و در اکثر فیلم‌هایش سکانس‌های ویژه‌ای با نقش آفرینی ملموس این عنصر وجود دارد. همچون سکانس معروف فیلم «بچه‌های آسمان»، زمانی که علی پاهایش را پس از مسابقه داخل حوض آب قرار می‌دهد و شفافیت و روشنایی که آن لحظه به کلیت اثر اضافه می‌کند. یا قنات محل نگهداری ماهی‌ها در فیلم «آواز گنجشک‌ها» که محل آرامش شخصیت‌های داستان است، یا جوی آبی که در فیلم «محمد رسول‌الله» در اغلب صحنه‌ها روان است یا جاری شدن آب در تونل فیلم «خورشید» که نماد پاکی است که تمام بدی‌ها را می‌روبد.

اما این توجه به عنصر آب را می‌توان از همان اولین فیلم بلند مجید مجیدی شاهد بود، فیلم سینمایی «بدوک» که در جنوب تولید شده است و داستان آن با خشکسالی و بی‌آبی آغاز می‌شود و در ادامه تماشاگر شاهد معضلات مربوط به این فاجعه محیط زیستی است. «بدوک» قصه برادر و خواهر نوجوانی را روایت می‌کند که در ابتدای فیلم، پدرشان را در حالی که مشغول لایروبی چاه خشک شده روستا بود، از دست می‌دهند. روستای محل زندگی آن‌ها گرفتار خشکسالی می‌شود و این و خواهر و برادر، در راه فرار از بحران خشکسالی، با دردسری بزرگتر روبرو می‌شوند و در دام قاچاقچیان محلی مناطق جنوب شرقی می‌افتند. در حقیقت «بدوک» از آن دسته آثاری است که تلخی‌های پس از بی‌آبی و عوارض خشکسالی را به صورت کاملا عریان به تصویر می‌کشد.

آب پریا

کارگردان: مرضیه برومند

سال ساخت: ۱۳۸۹

بازیگران: هنگامه مفید، بهناز جعفری، سحر ولدبیگی، امیرحسین صدیق، لیلی رشیدی، سیامک صفری، مریم سعادت، نیما فلاح و...

مرضیه برومند، یکی از دغدغه‌مندترین کارگردان‌های تاریخ سینما و تلویزیون ایران است، هنرمند خوش فکری که مخاطب هدف او اکثرا کودکان و نوجوانان هستند و برای آموزش نسل‌های مختلف، آثار نمایشی متفاوتی را با موضوعات گوناگون در سینما و تلویزیون به نمایش گذاشته است. «شهر موش‌ها»، «الو الو من جوجوام»، «خونه مادربزرگه»، «بچه‌ها بیدار، بچه‌ها هوشیار»، «مدرسه موش‌ها»، «قصه‌های تابه‌تا» و... برخی از معروف‌ترین آثار این فیلمساز هستند که در دل خود نکات آموزشی فراوانی برای بچه‌ها داشتند.

اما یکی از موفق‌ترین و خوش ساخت‌ترین سریال‌های محیط زیستی رسانه ملی که به طور ویژه به موضوع آب می‌پرداخت، سریال «آب پریا» بود، اثری که مرضیه برومند، علاوه بر کارگردانی تهیه‌کنندگی آن را هم برعهده داشت و یک سریال فانتزی خوش رنگ و لعاب با درون‌مایه‌های کمدی بود. «آب پریا» در قالب یک اثر نمایشی به معضلات اجتماعی حوزه محیط زیست مخصوصا آب می‌پرداخت و با استفاده از یک داستان فولکلور قدیمی، نقدی بر سبک زندگی امروز داشت.

خروج

کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا

سال ساخت: ۱۳۹۸

بازیگران: فرامرز قریبیان، پانته‌آ پناهی‌ها، جهانگیر الماسی، محمد فیلی، سام قریبیان، مهدی فقیه، آتش تقی‌پور، اکبر رحمتی، کامبیز دیرباز، محمدرضا شریفی‌نیا و...

«خروج»، آخرین ساخته بلند ابراهیم حاتمی‌کیا در مقام کارگردان که حواشی ریز و درشت متعددی از زمان تولید، حضورش در جشنواره فجر و اکران عمومی داشت نیز در دسته آثاری قرار می‌گیرد که آب و معضلات مربوط به آن، یکی از عناصر پیش برنده اصلی داستانش محسوب می‌شوند. قصه این فیلم در رابطه با کشاورزانی است که با اشتباه سازمان آب، آب شور سد نزدیک روستا وارد زمین‌های کشاورزی آن‌ها شده و صدمات جبران ناپذیری به محصولات و زمین‌های کشاورزی اهالی روستا وارد کرده است.

اگرچه به مرور زمان، توجه به مقوله آب در «خروج» کمرنگ می‌شود و فیلم حال و هوایی سیاسی – اجتماعی به خود می‌گیرد و وارد فضایی اعتراضی می‌شود، اما با این وجود نمی‌توان نقش پررنگ آب و یکی از معضلات مهم آن در سال‌های اخیر (سد سازی غیراصولی و مشکلات مربوط به آن) را در دل داستان نادیده گرفت.

انتهای پیام/۴۱۷۳/