تأثیر سواد سلامت بر سلامت جامعه

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، سال‌های اخیر مفهوم سواد سلامت، اهمیت زیادی در سلامت عمومی پیدا کرده است. سواد سلامت حاصل عملکرد نظام مراقبت‌های سلامت و نظام آموزشی کشور و عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مؤثر بر سلامت است.

در رابطه با این موضوع پژوهشگران مطالعه‌ای انجام داده‌اند که بهبود سواد سلامت به عنوان یکی از اساسی‌ترین، اقتصادی‌ترین و مؤثرترین اقدامات برای بهبود سطح سلامت در کل جمعیت شناخته شده است.

* تعاریف سواد سلامت

در این پژوهش آمده است که سواد سلامت موضوعی جهانی است و سازمان بهداشت جهانی، سواد سلامت را به عنوان مهارت‌های شناختی و اجتماعی تعیین کننده‌ی انگیزه و توانایی افراد برای دسترسی، درک و استفاده از اطلاعات جهت حفظ و ارتقای سلامت تعریف می‌کند.

یکی دیگر از تعاریفی که به صورت گسترده به عنوان تعریف سواد سلامت به کار می‌رود و توسط کتابخانه ملی پزشکی ارایه شده است، بیان می‌کند که سواد سلامت میزان ظرفیت افراد برای به دست آوردن، پردازش و درک اطلاعات سلامت پایه و خدمات مورد نیاز برای گرفتن تصمیمات سلامت مناسب است.

در تعریفی دیگر، سواد سلامت را مجموعه‌ای از مهارت‌های موردنیاز برای تصمیم گیری مناسب در زمینه‌ی موقعیت‌های سلامت تعریف کرده اند؛ این مهارت‌ها شامل خواندن، نوشتن، اعداد، ارتباطات و به طور فزاینده‌ای استفاده از فناوری الکترونیکی است.

* ارتباط بین سواد سلامت و وضعیت سلامت

این پژوهش مطرح می‌کند که سازمان بهداشت جهانی سواد سلامت را به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین کننده‌ی سلامت معرفی نموده است. این مفهوم در حال تبدیل شدن به عامل تعیین کننده‌ی مهم در افزایش امید به زندگی، کاهش مرگ ومیر و همچنین بهبود کیفیت زندگی افراد است.

بسیاری از پیامد‌های نامطلوب مرتبط با سلامت به دلیل سطوح ناکافی سواد سلامت است

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ ارتباط بین سواد سلامت و وضعیت سلامت به دفعات اثبات شده و تایید شده که سواد سلامت با اصلاح رفاه عمومی افراد ارتباط دارد؛ علاوه بر این، سواد سلامت به هزینه‌های پایین‌تر مراقبت سلامت، افزایش دانش سلامت، کاهش دوره‌ی اقامت بیمارستانی و استفاده‌ی کمتر از خدمات مراقبت سلامت منجر می‌شود.

از نظر این پژوهش اگرچه مشخص نیست که سواد سلامت تا چه اندازه بر پیامد‌های سلامت تأثیر می‌گذارد، اما شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از پیامد‌های نامطلوب مرتبط با سلامت به دلیل سطوح ناکافی سواد سلامت است.

* ارتباط بین سواد سلامت با شرایط اقتصادی و اجتماعی

بر اساس یافته‌های این مطالعه، سواد سلامت پایین اغلب یک چالش بهداشتی مهم در بسیاری از کشورها است و هرچند بخش قابل توجهی از جمعیت سواد سلامت پایینی دارند، اما سواد سلامت پایین، اغلب در میان گروه‌های محروم از نظر اقتصادی- اجتماعی بیشتر است.

سطح‌بندی سواد سلامت شرکت‌کنندگان

در ادامه این پژوهش آمده است که پایین بودن سطح سواد سلامت به عنوان یکی از اولویت‌های کلیدی در سیاست سلامت همگانی با سطح پایین سلامت، نابرابری‌های گسترده و هزینه‌های بالاتر در نظام سلامت، پیامد‌های نامطلوب سلامت از جمله مرگ‌ومیر بالاتر، استفاده‌ی بیشتر ازخدمات اورژانسی بیمارستانی، کاهش استفاده از خدمات پیشگیرانه و ضعف مهارت‌های مدیریت بیماری‌های مزمن همراه است.

از نظر این پژوهش اگرچه سواد سلامت فرد براساس توانایی یادگیری افراد متفاوت است، اما ممکن است متأثر از عوامل فردی، عوامل فرهنگی-‌اجتماعی و ... نیز باشد؛ اطلاعات سلامت در محیط تحت وب به طور گسترده ای، در دسترس بوده و به روش‌های مختلف تفسیر می‌شود؛ بنابراین می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی بر تصمیم و عملکرد افراد برای تامین سلامت داشته باشد.

* وضعیت سواد سلامت افراد به عنوان عامل مهم در چگونگی تصمیم‌گیری

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ موضوع سواد سلامت به وضوح در دورنماى نقشه‌ى نظام سلامت جمهورى اسلامى ایران در افق ۱۴۰۴ نیز بیان شده است؛ در مطالعه‌ سنجش سواد سلامت بزرگسالان ایرانی، به این نتیجه رسیدند که از هر دو ایرانی یک نفر از سواد سلامت محدود برخوردار است.

پرداختن به موضوع سواد سلامت و ابعاد و عوامل مؤثر بر آن می‌تواند به عنوان چراغ راهی پیش روی سیاست‌گذاران سلامت باشد

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که سنجش سواد سلامت می‌تواند امر مفیدی باشد تا با آگاهی و طراحی مداخلات جهت افزایش آن از بروز احتمالی خطرات ناشی از سواد سلامت پایین جلوگیری کند؛ اما به‌رغم اهمیت بسیار زیاد سواد سلامت درایران، چندان به موضوع وضعیت سواد سلامت افراد به عنوان عامل مهم در چگونگی تصمیم‌گیری و عملکرد آنها درنظام مراقبت‌های سلامت پرداخته نشده است.

نتایج مطالعه‌ی حاضر نشان داد که اقشار آسیب‌پذیر به مراتب از سطح سواد پایین‌تری برخوردار هستند؛ همچنین با‌توجه به تأثیر تحصیلات در بالارفتن سطح سواد سلامت افراد، بهتر است با استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی، شبکه‌های اجتماعی، آموزش از طریق مراکز به گیرندگان خدمت در بهبود سطح سواد به عنوان یک تعیین‌کننده‌ی بالقوه‌ی سلامت جامعه گام برداشت.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، به منظور حداقل کردن پیامد‌های منفی سواد سلامت ناکافی در جمعیت و ارتقای استاندارد‌های سلامت عمومی، پرداختن به موضوع سواد سلامت و ابعاد و عوامل مؤثر بر آن می‌تواند به عنوان چراغ راهی پیش روی سیاست‌گذاران سلامت باشد، تا با اتکا به تحلیل اطلاعات ناشی از آن، بتوانند راهبرد‌های مؤثر و مداخلات اجرایی مناسبی را برای ارتقای سطح سلامت جامعه طرح ریزی نماید.

بنابراین به طور کلی نتایج سلامت در کوریکولوم‌های درسی در جهت بهبود سطح سواد سلامت و ارتقای مسئولیت پذیری افراد در خصوص سلامت خویش، باید در اولویت قرار بگیرد.

گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی باعنوان «سواد سلامت و عوامل مؤثر بر آن در بزرگسالان: یک مطالعه پیمایشی در جنوب غرب ایران» به کوشش امید‌علی غالمی (کارشناس ارشد آموزش سلامت، معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایلام)، جمیل صادقی فر (دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مرکز تحقیقات سلامت و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی ایلام )، بهاره کبیری (دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، مرکز تحقیقات سلامت و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی ایلام)، شبنم قاسمیانی (دکتری مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران)، صادق سرحدی (کارشناس ارشد ارگونومی، دبیرخانه سلامت و امنیت غذایی، دانشگاه علوم پزشکی ایلام) و رضا جوروند ( استادیار گروه بهداشت عمومی، مرکز تحقیقات آسیب های روانی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی ایلام)  تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.