خبرگزاری آنا- گروه علم و فناوری؛ اولین شتاب‌دهنده در ایران در سال ۲۰۰۰ تاسیس شد، با این وجود موج اول استارت‌آپ‌های ایرانی از سال ۲۰۱۲ به بعد، به لطف ابتکارات دانشگاه‌های مختلف، افراد دوراندیش و بازگشت ایرانیان تحصیل‌کرده از خارج از کشور، آغاز شد.
موج دوم استارت‌آپ‌های ایرانی در سال ۲۰۱۶ ظاهر شد که در بخش‌های دیگری مانند فناوری مالی (فین‌تک)، فناوری بیمه (اینشورتک)، ویدئو بر حسب تقاضا (VOD) و پیام‌رسان‌ها فعالیت می‌کردند.
موج سوم و فعلی زمانی آغاز شد که ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد. با این حال، محدودیت‌ها می‌توانند به فرصت تبدیل شوند و این همان چیزی است که در ایران اتفاق افتاد. در نبود بازیگران بین‌المللی، ایرانیان فرصت را دیدند و شروع به کپی‌برداری و بومی‌سازی پلتفرم‌ها و خدمات بین‌المللی کردند.
دولت به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در اکوسیستم نوآوری ایران، در سال ۲۰۱۱ صندوق نوآوری و شکوفایی ایران (INIF) را تاسیس کرد تا به موسسات و شرکت‌های غیردولتی در تجاری‌سازی نوآوری‌ها با ارائه حمایت مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان، عمدتاً به شکل وام، کمک کند. تخصیص وام INIF به شرکت‌های دانش‌بنیان به ایجاد ۸۳۷۱ شغل جدید و کمک به حفظ حدود ۷۹ هزار شغل در ۳ سال گذشته کمک کرده است. حمایت مالی کل دولت از ۹ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ به ۲۱۷ میلیون دلار افزایش یافت.
در طول سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰، سایر نهادهای دولتی طرح‌های دولتی برای حمایت از استارت‌آپ‌ها را ارائه کردند که از طریق آن وام و کمک‌های بلاعوض به استارت‌آپ‌های موجود و نوظهور اختصاص می‌دهند.
در طول این سال‌ها، دولت نیز تلاش کرده است با تسهیل مقررات و قوانین مالیاتی برای استارت‌آپ‌های نوپا، از کارآفرینان حمایت کند. دولت از سرمایه‌گذاران خطرپذیر (VCs) و شتاب‌دهنده‌ها با فراهم کردن فضا در دانشگاه‌ها حمایت کرده است. پارک فناوری پردیس به‌عنوان "سیلیکون ولی ایران" که میزبان بسیاری از کارآفرینان است، توسط دولت برای کمک به بخش فناوری تأمین مالی شده است.
{$sepehr_key_5228}
به‌ویژه از سال ۲۰۱۹، پس از اعمال مجدد تحریم‌ها و به‌منظور تقویت مفهوم خودکفایی، حمایت‌های دولتی از استارت‌آپ‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یافت. این حمایت‌ها شامل تأمین مالی به شکل وام و سرمایه‌گذاری مستقیم (از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی ایران) و مشوق‌های دیگر برای ایجاد مراکز حمایت از استارت‌آپ‌ها مانند شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و کارخانه‌های نوآوری بود. این سیاست‌ها منجر به رشد سریع تعداد این مراکز بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ شد.
نمودار زیر تاریخچه شکل‌گیری و رشد اکوسیستم استارتاپی ایران را به صورت بصری نشان می‌دهد. هر نقطه در نمودار، یک رویداد مهم یا یک بازه زمانی کلیدی در این مسیر را مشخص می‌کند.
- سال ۲۰۰۰: تاسیس اولین شتاب‌دهنده در ایران. این نقطه آغازین، نشان‌دهنده اولین تلاش‌های رسمی برای حمایت و رشد استارت‌آپ‌ها در کشور است.
- سال ۲۰۱۲: جرقه‌های اولیه استارت‌آپ‌ها در ایران زده شد. در این سال، ایده‌های نوآورانه و کسب‌وکارهای کوچک شروع به شکل‌گیری کردند.
- سال ۲۰۱۴: افزایش قابل توجه تعداد استارت‌آپ‌ها و گسترش جامعه استارتاپی به ۳۰ شهر ایران. این نشان از رشد و پراکندگی فعالیت‌های استارتاپی در سراسر کشور دارد.
- سال ۲۰۱۵: آغاز فعالیت سرمایه‌گذاران فرشته و سرمایه‌گذاری‌های اولیه در استارت‌آپ‌ها. این مرحله، نشان از افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها دارد.
- سال ۲۰۱۶: رونق فین‌تک (فناوری مالی) و ظهور شتاب‌دهنده‌های مهم. این سال، با تمرکز بر حوزه مالی و ظهور بازیگران کلیدی در اکوسیستم استارتاپی همراه بود.
- سال ۲۰۱۸: خروج ایالات متحده از برجام و شروع رکود در اکوسیستم استارتاپی ایران. تحریم‌ها و شرایط اقتصادی نامناسب، تأثیر منفی بر رشد استارت‌آپ‌ها گذاشت.
- سال ۲۰۱۹: افزایش حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاران خطرپذیر (VC). در این سال، دولت و بخش خصوصی تلاش کردند تا با حمایت‌های بیشتر، اکوسیستم استارتاپی را احیا کنند.
تحول چشمگیر در حمایت مالی از نوآوری در ایران
در پنج سال گذشته، شاهد تغییرات اساسی در نحوه حمایت مالی از نوآوری در ایران بوده‌ایم. یکی از مهم‌ترین این تغییرات، تحول درصندوق نوآوری و شکوفایی (INIF) است. این صندوق با ایجاد ابزارهای مالی جدید مانند سرمایه‌گذاری خطرپذیر، گام‌های بزرگی در جهت تقویت اقتصاد دانش‌بنیان برداشته است.
{$sepehr_key_5229}
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود، بیشترین حمایت مالی از طریق اعطای وام انجام شده است. از سال 2019 نیز شاهد افزایش قابل توجهی در بودجه اختصاص داده شده به این حوزه بوده‌ایم. به طوری که در سال‌های 2019 و 2020، حدود 87 درصد از کل بودجه پنج ساله به این بخش اختصاص یافته است.
شکاف های باقی مانده در زنجیره نهادی سیستم تامین مالی برای اقتصاد دانش بنیان را می توان با حمایت از موسسات واسطه، موسسات اعتباری، توسعه صندوق های بزرگ سرمایه گذاری خطرپذیر و ایجاد یک بانک اقتصاد دانش بنیان پر کرد.
شکل زیر تخصیص وام INIF در دوره 2018-2020 را بر اساس نوع درخواست نشان می دهد. سرمایه در گردش بیشترین سهم را در کل تخصیص وام دارد.
روش‌های تامین مالی استارت‌آپ‌های مورد بررسی در ایران
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود، متداول‌ترین روش تامین مالی برای استارت‌آپ‌ها، استفاده از منابع شخصی است و پس از آن سرمایه‌گذاران خطرپذیر (VC) قرار دارند. توزیع فراوانی روش‌های مختلف تامین مالی به شرح زیر است:
- تامین مالی شخصی: 60.2%
- دوستان و خانواده: 20.2%
- سرمایه‌گذاران فرشته: 26.8%
- شتاب‌دهنده‌ها: 25.6%
- سرمایه گذاران خطرپذیر (VC): 50.1%
- کراودفاندینگ: 15.6%
- وام‌های بانکی: 23.1%
- کمک‌های دولتی: 10.1%
- سایر منابع درآمد: 28.5%
افزایش چشمگیر استارت‌آپ‌ها در ایران
ترکیب تقاضای داخلی بالا با افزایش تعداد شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد از سال ۲۰۱۵، منجر به رشد نمایی شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها شده است. تصویب مجموعه‌ای از قوانین و سیاست‌ها از سال ۲۰۱۵، موانع تولید رقابتی را برطرف کرده و سیستم مالی را برای نوآوری تقویت کرده است.
اکوسیستم استارتاپی ایران، نمونه‌ای بی‌بدیل از تاب‌آوری و خلاقیت در مواجهه با چالش‌هاست. از آغازین روز‌های شکل‌گیری با منابع محدود تا بومی‌سازی پلتفرم‌ها در شرایط تحریمی، این مسیر نشان می‌دهد که نوآوری و عزم ملی چگونه می‌تواند محرک پیشرفت و توسعه باشد. تجربه ایران در این مسیر، الگویی الهام‌بخش برای سایر کشورهاست که نشان می‌دهد چگونه می‌توان تهدید‌ها را به فرصت تبدیل کرد و در برابر ناملایمات، پایه‌های یک اقتصاد پایدار و دانش‌محور را ساخت. این روند رو به رشد، افق‌های روشنی برای آینده علم و فناوری ایران رقم زده است.