تلاش غول‌های «بریکس» برای اتحاد علمی

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در اجلاس اخیر گروه بریکس (قدرت‌های نوظهور اقتصادی شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در مسکو که حضور 160 پژوهشگر برگزار شد، دستورالعمل 190 صفحه‌ای با عنوان «حرکت به سوی استراتژی بلندمدت» برای کشورهای عضو بریکس به تصویب رسید و طرحی برای کمک به تحکیم روابط آکادمیک با کیفیت بالا ارائه شد.

در این اعلامیه بر مواردی چون تحقیقات آینده‌نگر، اشتراک‌گذاری دانش، همکاری با محققان و دانشجویان برای گرفتن ویزا، ظرفیت‌سازی علمی، تخصیص کمک‌هزینه‌ برای انجام پروژه‌های علمی و تحقیقاتی بین کشورهای عضو بریکس و ارائه مشاوره سیاسی تأکید شد.

دکتر نیکو ژوست، رئیس انجمن آموزش بین‌المللی آفریقای جنوبی، در کنفرانس سالانه IEASA (کنفرانس بین‌المللی آموزش که هر ساله در آفریقای جنوبی برگزار می‌شود) گفت که تنظیم این دستورالعمل سه سال به طول انجامیده است.

به گفته او، با توجه به این‌که دانشگاه‌ها در خط مقدم نوآوری‌های علمی و فرهنگی هستند، هدف از تشکیل بریکس ایجاد صدایی جایگزین در جامعه جهانی است.

ژوست هم‌چنین تاکید کرده است که بریکس با هیچ نهادی مخالف نیست، بلکه تنها به عنوان گزینه‌ای جایگزین عمل می‌کند و در صورتی که گزینه‌های موجود پیشرفت کندی داشته باشند، بریکس با آنها مخالفت خواهد کرد. «بریکس دنبال پیدا کردن راه‌های جایگزین است، زیرا به نظر می‌رسد جهان راه‌حلی برای رفع مشکلات ندارد، درنتیجه بریکس در فکر ایجاد یک پتانسیل تازه و راه‌کارهای جدید است.»

ژوست تأکید دارد که «نحوه همکاری‌ بین کشورهای عضو بریکس قواعد بازی را دستخوش تغییر می‌کند. نکته‌ای که باید به خاطر داشت این است که خود را با اتحادیه اروپا مقایسه نکند، زیرا اتحادیه اروپا سال‌ها قبل با اجرایی کردن برنامه اراسموس موندوس ( طرح جابه‌جایی دانشجو) قواعد بازی را در سراسر دنیا عوض کرد و بیشتر از یک میلیون دانشجو با جابه‌جا شدن خود، به وحدت اروپا کمک کردند.»

او افزود: «بریکس نیاز دارد که قاعده‌مندترعمل کند، زیرا هم‌اکنون فعالیت‌های آکادمیک میان این پنج کشور بسیار محدود است.»

قرار بود کشورهای عضو بریکس با هم در جهت رسیدن به این اهداف مشترک همکاری کنند اما روسیه و برزیل راه خود را جدا کردند. مثلا روسیه برنامه‌ای به اسم «5 تا از صد تا» را عملی کرد که در این برنامه قرار شد عملکردها به نحوی باشد که طی یک بازه زمانی مشخص، 5 دانشگاه روسی به فهرست صد دانشگاه برتر جهان برسند. به موجب این طرح، روسیه همکاری‌های آکادمیک خود را با صد دانشگاه برتر جهان گسترش داد. همچنین بزریل با طرح «دانش بدون مرز» آغاز به تبادل دانشجو با کشورهای آمریکایی و اروپایی کرد.

در حال حاضر همکاری‌های دانشگاهی بیشتر بین روسیه و چین، از‌ آن طرف بین هند و برزیل و آفریقای جنوبی (تحت عنوان سازمانی به نام IBSA) وجود دارد.

یکی از برنامه‌های جدید که بریکس به آن جامه عمل پوشاند ایجاد بانک توسعه به منظور سرمایه‌گذاری در توسعه زیر‌ساخت‌ها، کاهش فاصله طبقانی و روشن کردن موتور توسعه بود. کارشناسان تخمین زده‌اند که تا سال 2018 بودجه‌ مورد نیاز برای توسعه، توسط این بانک تأمین شود.

پروفسور ماکسیم خمیانکوف، معاون رئیس دانشگاه فدرال اورال و رئیس مرکز مطالعاتی بریکس در کنفرانس IEASA گفت: «با این‌که کشورهای عضو بریکس دارای بزرگترین بازار درحال ظهور جهان هستند و 40% جمعیت جهان در این کشورها زندگی می‌کنند تنها یک‌چهارم مساحت جهان را به خود اختصاص داده‌اند.»

او افزود: «تا سال 2020 کشورهای عضو بریکس بیشترین میزان توسعه اقتصادی را خواهند داشت، و پیش‌بینی می‌شود در رتبه‌بندی از نظر توسعه اقتصادی، به ترتیب چین، ایالت‌متحده‌، هند، برزیل و روسیه در صدر جدول قرار بگیرند. عده‌ای معتقدند که سرعت پیشرفت اقتصادی چین کم شده است، ارزش پول روسیه کاهش یافته است و برزیل نیز با مشکلات سیاسی روبرو است اما علی‌رغم تمام این مشکلات، بریکس در آینده به یک قدرت اقتصادی بسیار بزرگ تبدیل خواهد شد.»

خکمیانکوف دو گامِ چندبُعدی را برای رسیدن اهداف بلندمدت بریکس مطرح کرده است.

اولین گام ایجاد یک لیگ دانشگاهی برای کشورهای عضو بریکس است، کشور پیشگام در این زمینه چین بود.

هدف دوم ایجاد دانشگاه‌های شبکه‌ای بریکس است که روسیه در این زمینه پیشگام بود.

لیگ دانشگاهی بریکس در سال 2013 فعالیت خود را با 5 دانشگاه چینی و 5 دانشگاه روسی آغاز کرد و اولین دوره تابستانی‌اش را سال قبل در دانشگاه فودان شانگهای برگزار کرد. قرار است رقابت‌های این لیگ به صورت رسمی از اکتبر شروع شود.

توصیفی که خمیاکووف از پروژه دانشگاه‌های شبکه‌ای ارائه می‌دهد بیشتر درباره دوره‌های تحصیلات تکمیلی است.

قرار است دانشگاه‌های مدنظر در یک شبکه مشترک در خصوص مسائلی نظیر محتوای دروس و دوره‌های و نحوه تدریس این محتواها به تفاهم برسند و برنامه مدونی برای جابه‌جایی دانشجویان در این شبکه دانشگاهی ارائه دهند.

روسیه تعهد کرده که منابع مالی و آموزشی دانشجویانی را که از سایر کشورها در این دانشگاه‌ها مشغول به تحصیل می‌شوند،فراهم کند. همچنین مقرر شده است که دانشگاه فدرال اورال، مرکزی را برای همکاری‌های بین‌المللی در زمینه نجوم تأسیس کند.

محدوده مسئولیت‌های کشورهای عضو بریکس و حوزه‌های کاری آنها که در بیانه Cape Town را به صورت فهرست‌وار بیان شده در جدول زیر آمده است.

وزرای آموزش کشورهای بریکس درباره تأسیس مراکزی برای حمایت تحقیقاتی و همکاری‌های مشترک بر اساس اولویت کشورها به توافق رسیدند. قرار است که دوره‌‌های کوتاه‌مدت مشترک و کنفرانس‌های مشترک به مدیریت این کشورها برگزار شود و تمامی کنفرانس های تحقیقاتی و گردهمایی‌های مشترک تا سال آینده اجرایی شوند.

خمیاکوف معتقد است اهداف کلی‌تری نظیر تسهیل جابجایی دانش برای توسعه پایدار، حمایت از پروژه‌های زیرساختی کشورهای عضو بریکس و ایجاد بسترهای مشترک دانشگاهی و محیط‌های تحقیق و نوآوری، پشت تمام فعالیت‌های بریکس نهفته است زیرا باید شاخص‌های تولید علم و سطح علمی و دانشگاهی بریکس به طور واضحی ارتقا پیدا کند.

از بین کشورهای عضو بریکس، رتبه اول از نظر شاخص‌های علم، تکنولوژیک و شاخص‌های نوآوری در اختیار چین است.

استراتژی بلندمدت بریکس

علی‌رغم این‌که کشورهای عضو بریکس توسعه قابل توجهی را تجربه کرده‌اند (به عنوان مثال در فاصله سال 2000 تا 2009 مقالات و پژوهش‌هایی که در رابطه با علم تکنولوژیک در برزیل و هندوستان منتشر شد، دو برابر افزایش داشته است یا چین تولیدات علمی قابل توجهی در موضوعاتی نظیر علوم مادی، شیمی و فیزیک داشت و سهمی که از تولید ناخالص ملی به توسعه تحقیق‌ها اختصاص داده بود از میزان 0.6% از سال 1996 به 2% در سال 2012 افزایش پیدا کرده است) با این‌حال هنوز کشورهای ثروتمند در این زمینه‌ها پیش‌گام هستند.

سند مربوط به استراتژی کشورهای بریکس، پیشنهادهای زیر مطرح کرده است:

1- کشورهای عضو بریکس باید سازوکارهایی در جهت تسهیل و تشویق داد و ستدهای علمی بوجود بیاوردند که این قضیه شامل ساده‌سازی روند اخذ ویزا، و کاهش زمان تایید شدن ویزا نیز می‌شود.

2- کشورهای عضو بریکس باید از طریق صدور مجوز برای همکاری‌های علمی همکاری‌های خود را به صورت رسمی تقویت کنند.

3- بریکس باید بودجه‌ای برای کاربرد علمی این مجوزها اختصاص دهد تا این قوانین عملی شوند.

4- باید از پروژه‌های مشترک حمایت شود و کشورهای عضو بریکس چارچوبی نظیر «چارچوب هفتم تحقیقات مشترک» در اروپا (که برنامه‌ای با هدف انجام تحقیقات مشترک تا سال 2020 در اروپا است) ایجاد کنند و شرایطی فراهم کنند تا بتوانند این برنامه‌ها را از طریق بانک توسعه مشترک اجرایی کنند.

5- مرکزی ایجاد کنند تا جابجایی دانش و تکنولوژی برای محققان ساده‌تر شود. این مراکز باید امکاناتی نظیر همکاری پژوهشی، و تخصیص بودجه به طرح‌ها، در اختیار محققان قرار دهند.

6- تأسیس انستیتوی تکنولوژی و نوآوری بریکس مانند انستیتوی تکنولوژی و نوآوری اروپا.

7- کشورهای عضو بریکس باید بر روی نوآوری‌هایی که علاوه بر جنبه علمی، جنبه‌های عملی و جمعی نیز دارند، تمرکز کنند. علم و تکنولوژی در کشورهای بریکس باید به نوعی گسترش یابد که به نفع نیازمندان و مردم به حاشیه رفته باشد و تنها بر روی کسب رتبه‌های بهتر در جهان تأکید نکند.

8- کشورهای بریکس باید بتوانند در زمینه تحقیقات علمی حالتی رقابتی ایجاد کنند و فقط به طرح‌های برتر بودجه اختصاص دهند زیرا در مقاطع اولیه بریکس شکست‌های بسیار زیادی در زمینه سرمایه‌گذاری در دانش و نوآوری داشت. در نتیجه باید به دنبال ایجاد رابطه رقابتی بین افرادی باشد که بخواهد پلی یبن دانشگاه و صنعت ایجاد کنند و ارتباط بین دانشگاه و صنعت، همکاری بین بخش خصوصی و عمومی و استفاده عملی از دانشجو در بخش توسعه را ارتقا دهند.

اگرچه که همکاری در زمینه آموزش و علم یکی از حیاتی‌ترین نکات برای کشورهای عضو بریکس است، این کشورها ساختار تحقیقاتی متفاوتی با هم دارند و همکاری‌های دانشگاهی آن‌ها بسیار با هم کم است و با یک محدوده مشترک علمی و آموزشی فاصله بسیار زیادی دارند. در نتیجه باید مرکزی برای همکاری‌های نخبگان تشکیل شود که تمامی فعالیت‌ها زیر یک چتر مشترک انجام شوند، درغیر اینصورت طرح همکاری‌های علمی بریکس طرحی ناکارآمد خواهد بود و آینده بریکس در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت.