«جیجک علیشاه» در خلق کمدی موفق است

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی نمایش، نوزدهمین نشست از فصل نوین زنجیره نشست­‌های «دوشنبه‌­های نقد تئاتر» که 12 مرداد توسط کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و با حمایت مرکز هنرهای نمایشی در تماشاخانه­ سنگلج برگزار شد، به نقد و بررسی نمایش «جیجک علیشاه» نوشته ذبیح بهروز و کارگردانی رحمت امینی اختصاص داشت.

در این نشست محمدحسین ناصربخت و عرفان پهلوانی از منتقدان عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، نمایش «جیجک علیشاه» را نقد و بررسی کردند. این نشست با حضور علاقه‌­مندان به فرهنگ و هنر همراه بود و در آن چهره­‌های نام‌­آشنایی همچون احمد پورنجاتی و گروه نمایش «جیجک علیشاه» از جمله رحمت امینی، ابوالفضل حاجی­‌علی­خانی، امیر کربلایی­‌زاده، مسعود میرطاهری و... حضور داشتند. سعید محبی و مریم جعفری حصارلو (از اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر ایران) از دیگر حاضران در این نشست بودند.

محمدحسین ناصربخت در این نشست گفت: «نمایشنامه­ «جیجک علیشاه» یکی از نمایشنامه‌­های مهمی است که در تاریخ ادبیات نمایشی ما نوشته شده است. این نمایشنامه در زمان و مکان خاصی تالیف شده است. درست در زمانی که تحول سیاسی بزرگی در کشور دارد رخ می­‌دهد. زمینه­ این تحول انقلاب مشروطه بوده است و نمایشنامه­‌نویسان آن روزگار، به خصوص نمایشنامه‌­نویسانی که سابقه در مبارزه­ انقلابی داشته­‌اند و مشروطه­‌خواه بوده‌­اند، به نوعی به اتفاق­‌هایی که در دورانی که رو به اضمحلال است رخ داده بود، عکس­‌العمل نشان می­‌دهند.»

«جیجک‌علیشاه» به نوعی تئاتر میانجی را نمایندگی می­‌کند

وی ادامه داد: «به نظر می­‌رسد این نمایشنامه­‌نویسان با آثار خودشان هشدارهایی را به کسانی که قرار است بعد از این دوران به سر کار بیایند، می‌­دهند. شاید دارند ایشان را متوجه می‌­کنند که چگونه در حکومت رفتار کنند. «جیجک علیشاه» در ادامه­ مسیری است که میرزا آقا تبریزی در نمایشنامه­ «طریقه حکومت زمان خان» و بعد از آن موید الممالک فکری در «حکام قدیم، حکام جدید» دنبال کرده‌­اند و از این جهت بسیار اهمیت دارد. ضمناً یک ویژگی خاصی هم در ساختار نمایشنامه­ «جیجک علیشاه» است، درست مثل سایر نمایشنامه‌­های میرزا آقا تبریزی و نمایشنامه­‌های مویدالممالک، به نوعی تئاتر میانجی را نمایندگی می­‌کند. یعنی تئاتری را که ضمن این که از تئاتر غربی الهام گرفته است، آن چیزی که نخستین بار آخونزاده برای ما به ارمغان آورد، از میراث کهن نمایشی ما استفاده می­‌کند و این­ها را برای ارتباط بهتر با مخاطب، به هم پیوند می‌­زند و به همین دلیل نمایشنامه­ «جیجک علیشاه» نمایشنامه­ بسیار مهمی است.»

محمدحسین ناصربخت در ادامه عنوان کرد: «معتقد هستم که این نمایشنامه در زمان خودش نمایشنامه­ بسیار تاثیرگذاری بوده است و به همین جهت هم در کتاب­‌های گوناگون به این نمایشنامه اشاره شده است. به ویژه با توجه به جایگاهی که ذبیح بهروز در میانه­ نمایشنامه­‌نویسان آغاز قرن چهاردهم هجری شمسی دارد.»

نمایشنامه «جیجک علیشاه» بازتاب دهنده­ شرایط دوران

وی اظهار کرد: «وقتی ما این نمایشنامه را از زمان و مکان خودش جدا می­‌کنیم و به دوره­ معاصر می‌آوریم، شاید اولین انتظاری که من به عنوان منتقد یا هر مخاطب دیگری می­توانم داشته باشم، این است که این نمایشنامه همان گونه که در زمان و مکان خودش تاثیرگذار و بازتاب دهنده­ شرایط دوران خودش بوده است، وقتی به دوران من منتقل می­شود هم این اتفاق با آن رخ بدهد. این اتفاق وقتی رخ خواهد داد که کارگردان یک بازخوانی جدیدی از متن داشته باشد.»

ناصربخت تاکید کرد: «بازخوانی که مبتنی بر شرایط زمانی و اتفاق­‌هایی که در زمانه­‌خودش رخ می‌­دهد، باشد. مخصوصا در مورد آثاری از این قبیل که این آثار بسیار آثار متعهد به زمان خودشان هستند. این آثار به ویژه با توجه به زندگینامه‌­ای که از ذبیح بهروز سراغ داریم، بر خلاف بسیاری از اهالی تئاتر امروز، فقط به این خاطر نوشته و اجرا نمی­‌شدند که بخندانند یا بر روی صحنه­ تئاتر باشند و درآمدی را به دست آورند.»

وی ادامه داد: «کسانی که تئاتر را به این سرزمین آوردند جزو روشنفکران تجددطلب بودند و به این خاطر تئاتر را به این سرزمین آوردند که فکر می‌­کردند دارند فرهنگ گفت­‌وگو و نقد کردن را وارد این سرزمین می‌کنند. اما آیا این اتفاق در این اجرای دوباره از جیجک علیشاه رخ می­‌دهد؟ من البته تلاش­‌هایی را در این راستا می­‌بینم، می­‌بینم که سعی شده است که در این راه قدم بردارند، ولی فکر می­‌کنم که یا فرصت کافی نبوده است، یا این که شرایط به ایشان این اجازه را نداده است و شاید هم اصلا قصد دیگری از این اجرا را داشته‌­اند.»

ناصربخت تصریح کرد: «این نمایش در لحظه­‌هایی که سعی می­‌کند لحظه‌­های کمیک را بیافریند، موفق است و همچنین در لحظه‌­هایی که سعی می­‌کند از تکنیک­‌ها و شگردهای نمایش ایرانی استفاده کند و آن­ها را با این متن نمایشی گره بزند، در بعضی جاها موفق است و در بعضی جاها به نظرم می‌­رسد که خیلی موفق عمل نمی­‌کند. در جاهایی هم هجو بر طنز غلبه می­‌کند و گاهی این اجرا به سمت کمدی فارس می­‌رود.»

این اثر داستانی ساده و نزدیک و قابل درک برای عموم مردم دارد

عرفان پهلوانی، مدیر نشست­‌های دوشنبه­‌های نقد تئاتر کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، در این نشست گفت: «از نگاه بخش­‌بندی شش گانه­ درام از دید کیفی، این اجرا از نمایشنامه­ «جیجک علیشاه» را می‌توان یک نمایش سرگرمی­‌ساز (Journalistic) به شمار آورد.»

وی عنوان کرد: «ویژگی­‌های بارز این دسته از درام­‌ها این است که این گونه آثار دارای داستانی ساده و نزدیک و قابل درک و دریافت برای عموم مردم هستند. درام­‌های سرگرمی­‌ساز دارای قهرمان­‌پروری مضاعف هستند که این ویژگی را تا حدی در مورد کاراکتر «کریم شیره‌­ای» این نمایش بیننده هستیم. همچنین این دسته آثار بیشتر عواطف و احساسات تماشاگران و مخاطبان را برمی­‌انگیزانند و در بیشتر موارد، از جمله این نمایش، دارای اطناب و مطول هستند. این نمایش و این دسته از نمایش‌­ها تماشاگران را به هیجان می­‌آورند و سرگرم می‌­سازند.»

عرفان پهلوانی در ادامه به جمله‌­ای اشاره کرد که در آگهی­‌های این نمایش نیز آورده شده است و جمله‌ «مردمی که حدود 100 سال پیش به یه چیزهایی می­‌خندیدند، حالا به همان چیزها – بلکه بیشتر – می‌خندند!» را مانیفست رحمت امینی در کارگردانی و اجرای این نمایش دانست و گفت: «می­‌توان این جمله را در پیوند با رشد اجتماعی مردم و همچنین رشد هنر نمایشنامه­‌نویسی و تئاتر ایران مورد بررسی و کندوکاو قرار داد.»

این نشست با گفت­‌وشنود میان منتقدان، کارگردان و بازیگران نمایش «جیجک علیشاه» ادامه یافت و با مطرح شدن سخنان درخور درنگ و اندیشه‌­ای از سوی رحمت امینی و احمد پورنجاتی همراه بود.

نشست پسین (بعدی) دوشنبه­‌های نقد تئاتر به امید پروردگار دوشنبه 19 مرداد 1394 و در خانه­ نمایش اداره­ تئاتر برگزار خواهد شد و به نقد و بررسی نمایش «پیوند خونی» نوشته­ آثول فوگارد و به کارگردانی هوشمند هنرکار خواهد پرداخت. منتقدان آن نشست علی جعفری و عرفان پهلوانی خواهند بود.