ملاتونین؛ بخوریم یا نخوریم؟

به گزارش گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا به نقل از دیسکاور مگزین، کیفیت خواب شبانه چیزی نیست که قید آن را بزنیم. حتی خواب بی‌کیفیت در بالا بردن آمار مرگ و میر دخیل است. به همان اندازه، با توجه به اینکه انسان امروزی، گرفتار استرس، کار زیاد و تله مدرنیته است، کیفیت خواب برایش یک امتیاز تلقی می‌شود.

در حالت طبیعی، راه‌هایی برای غلبه بر معضل بی‌خوابی وجود دارد و از قدیم‌الایام، درمان‌های خانگی مانند استفاده از عصاره یا عرق سنبل‌الطیب در بسیاری از کشور‌ها رایج بوده است. در دوره معاصر هم دارو‌های خواب‌آور مثل امبین (زولپیدم) یا ملاتونین رواج زیادی دارند و به پیداش تجارتی منجر شده‌اند که درآمد سالانه آن بالغ بر ۷۰ میلیارد دلار است. اما سؤال اینجاست که آیا این قبیل دارو‌ها واقعاً کمک حال فرد مبتلا به کم‌خوابی هستند؟

قرص‌های خواب‌آور چگونه عمل می‌کنند؟

همه قرص‌های خواب‌آور شیوه عملکرد یکسانی دارند و به افزایش تولید نوعی انتقال‌دهنده عصبی به نام گابا یا گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA) منجر می‌شوند. گابا به کاهش فعالیت نورون‌ها (سلول‌های مغز) کمک می‌کند و این بخش مهمی از چرخه خواب انسان است.
تقریباً هر دارویی که شما را خواب‌آلوده می‌کند اعم از اینکه طبیعی باشد یا شیمیایی، حاوی گابا است. 

عوارض جانبی

اگرچه کم‌خوابی انسان را ناخوش احوال می‌کند، برخی دارو‌های خواب‌آور هم می‌توانند عوارض نادر، اما جدی در پی داشته باشند که از این میان می‌توان به خوابگردی، خواب‌آلودگی حین رانندگی، اعتیاد به دارو و البته بازگشت بی‌خوابی در صورت قطع دارو اشاره کرد.

آیا استفاده از قرص‌های خواب‌آور ضرر دارد؟

قرص‌های خواب‌آور شاید سالم‌ترین راه برای غلبه بر بی‌خوابی نباشند؛ چراکه خواب ناشی از آن‌ها طبیعی نیست و از آن گذشته، به دلیل عوارض جانبی برای سلامت انسان مضر هستند و حتی خطر ابتلا به بیماری‌های کشنده را هم افزایش می‌دهند.

به علاوه، اگرچه دارو‌هایی مانند آمبین، انسان را ناهوشیار می‌کنند، باید توجه داشته باشیم که آرام‌بخشی و بیهوشی ملایم ناشی از آن‌ها را نمی‌توانیم با خواب مقایسه کنیم. این دارو‌ها مانع از امواج مغزی عمیق‌تر می‌شوند که بدن در طول خواب رِم (REM sleep) تجربه می‌کند و این مسئله باعث بروز گیجی و منگی در روز بعد می‌شود. احساس سستی و کسلی هم به نوبه خود، افراد را به مصرف بیشتر کافئین سوق می‌دهد و همین مسئله چرخه بی‌خوابی را تداوم می‌بخشد.خواب رِم، یکی از مراحل خواب در پستانداران است که در آن بدن در حالت خواب عمیق به سر می‌برد، ولی واکنش مغز در حالت بیداری است. 

ملاتونین چطور کار می‌کند؟

در این میان، بعضی افراد هم هستند که به مصرف مکمل‌های ملاتونین روی می‌آورند. ملاتونین یکی از هرمون‌هایی است که بدن ترشح می‌کند تا به مغز زمان خوابیدن را یادآوری کند. درواقع، این هرمون به مغز می‌گوید که هوا تاریک شده و وقت استراحت است. بنابراین، این مکمل مورد علاقه آن‌هایی است که به دنبال بالا بردن کیفیت خواب شبانه هستند.

اما مکمل‌های ملاتونین هم نمی‌توانند تضمین‌کننده کیفیت خواب باشند و تأثیر آن‌ها در بهترین حالت نسبتاً کم است. علاوه بر این، برخی برند‌های تجاریِ مکمل‌های ملاتونین به لحاظ کنترل کیفی چندان مورد تأیید نیستند. 

به یاد داشته باشید که تولید طبیعی ملاتونین بخشی از ریتم شبانه روزی (ریتم سیرکادین) بدن است که شامل چرخه‌های درونی هوشیاری و خواب‌آلودگی در یک جدول زمانی حدوداً ۲۴ ساعته است.

به هم ریختگی ریتم شبانه روزی چه پیامد‌هایی دارد؟

قرص‌های خواب‌آور و مکمل‌های ملاتونین، با اثرگذاری روی ساعت زیستی یا همان ریتم شبانه روزی بدن، چرخه طبیعی خواب و بیداری را مختل می‌کنند. به هم ریختگی ریتم شبانه روزی هم به نوبه خود، روی سلامت جسمی و ذهنی تأثیرات منفی می‌گذارد. بدن متناسب با روز و شب، ساعت‌های صرف غذا و طول دوره فعالیت فرد، رویه مشخصی را دنبال می‌کند. اختلال در این روند، چرخه و کیفیت خواب را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

ریتم شبانه روزی و سلامت ذهن

با به هم ریختن ساعت زیستی بدن، فرد دستخوش اختلال خلق و خو می‌شود. عواملی، چون شیفت کاری شبانه، قرار گرفتن در معرض نور یا تاریکی مصنوعی هم به تشدید اختلال‌های خلقی منجر می‌شوند و این می‌تواند تأکیدی بر رابطه دو طرفه میان ریتم شبانه روزی و سلامت ذهن باشد.

سرطان و ریتم شبانه روزی 

اختلال در ریتم شبانه روزی بدن احتمال ابتلا به سرطان را بالا می‌برد. نرخ کلی بقا در بیمارانی که با این نوع از اختلال دست به گریبان هستند، بدتر از آن دسته از بیمارانی است که چرخه خواب منظم‌تری دارند.تداوم این اختلال در بلندمدت، به تغییرات فیزیکی در بدن می‌انجامد و در پیشرفت سایر بیماری‌ها همچون چاقی مفرط، دیابت و سرطان دخیل است.